Η δρ Άρτεμις Κ. Τσίτσικα, αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Επιστημονική Υπεύθυνη Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) Β΄ Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Παίδων «Π&Α Κυριακού», Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» και Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (Ε.Ε.Ε.Ι.) μιλάει στο Τaλκ για το πόσο κινδυνεύουν τα παιδιά και οι έφηβοι από τον κορονοϊό και δη από τη μετάλλαξη Δέλτα, για τον εμβολιασμό τους και την ασφάλειά του, για τις σοβαρές σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις του παρατεταμένου εγκλεισμού και το πόσο θα βλάψει τα παιδιά μια ακόμα χρονιά με κλειστά σχολεία.
Τι δείχνουν τα στοιχεία των νοσηλειών στα Νοσοκομεία Παίδων της Αθήνας; Έχουν αυξηθεί; Σε τι κατάσταση είναι τα παιδιά; Πόσα είναι διασωληνωμένα;
Το τελευταίο διάστημα, με την επικράτηση της παραλλαγής Δέλτα του κορονοϊού, είδαμε τα κρούσματα στις μικρές ηλικίες να αυξάνονται ραγδαία και στη χώρα μας. Ενδεικτικό είναι ότι το διάστημα Ιουλίου-Αυγούστου 2021, μέσα σε δύο μόνο μήνες, είχαμε σύμφωνα με τις ημερήσιες εκθέσεις επιδημιολογικής επιτήρησης του ΕΟΔΥ περισσότερα από 30.000 κρούσματα σε ηλικίες 0-17 ετών, όσα περίπου είχαμε από την αρχή της πανδημίας τον Μάρτιο του 2020 μέχρι το τέλος Ιουνίου.
Για το διάστημα Ιουλίου-Αυγούστου, τα κρούσματα σε ηλικίες 0-17 ετών αποτέλεσαν το 20% των νέων κρουσμάτων, ενώ το προηγούμενο διάστημα τα κρούσματα στις μικρές ηλικίες ήταν μόνο το 10% των συνολικών κρουσμάτων. Τις τελευταίες ημέρες το ποσοστό αυτό ανεβαίνει, λόγω του ανοίγματος των σχολείων. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι και στην Ελλάδα, όπως παρατηρείται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ, πλέον η πανδημία επηρεάζει σημαντικά και τα παιδιά.
Καταλαβαίνετε πως όσο αυξάνονται τα κρούσματα, παρατηρείται και αύξηση των νοσηλειών. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο είχαμε συνολικά περισσότερα από 300 παιδιά στα νοσοκομεία της χώρας. Ευτυχώς, τα παιδιά εξακολουθούν να μη νοσούν βαριά και είναι πολύ μικρό το ποσοστό παιδιών που διασωληνώνεται –αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα μόνο διασωληνωμένο παιδί. Όσο, όμως, αυξάνονται τα κρούσματα είναι πιθανό να έχουμε και παιδιά που θα διασωληνώνονται και θα κινδυνεύει η ζωή τους. Ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχει και το πολυοργανικό φλεγμονώδες σύνδρομο, μια πολύ σοβαρή κατάσταση που παρατηρείται σε παιδιά 2-6 εβδομάδες μετά τη μόλυνση με τον SARS-CoV-2. Αυτά τα παιδιά έχουν πολύ υψηλή πιθανότητα να χρειαστούν νοσηλεία στη ΜΕΘ. Πάντως, από την αρχή της πανδημίας στη χώρα μας έχουν χάσει τη ζωή τους από τη νόσο COVID-19 μόνο τρία παιδιά 0-17 ετών.
Τι μας ανησυχεί σε αυτή τη φάση της πανδημίας σε σχέση με τα παιδιά; Πώς τα «χτυπά» ο κορονοϊός;
Τα παιδιά εξακολουθούν να περνούν τη νόσο πιο ελαφριά από τους ενήλικους. Είναι σαφώς μικρότερο το ποσοστό των παιδιών που χρειάζεται νοσηλεία και ακόμα μικρότερο το ποσοστό των παιδιών που θα νοσήσουν βαριά και θα χρειαστούν διασωλήνωση. Αυτό που μας ανησυχεί, όμως, είναι η υψηλή μεταδοτικότητα της παραλλαγής Δέλτα, που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μια ακόμα μεγαλύτερη αύξηση των κρουσμάτων στα παιδιά. Παρότι το ποσοστό των παιδιών που νοσεί σοβαρά είναι μικρό, όταν έχουμε χιλιάδες κρούσματα, ο απόλυτος αριθμός των παιδιών που θα χρειαστεί νοσηλεία ή ακόμα και διασωλήνωση θα είναι υπολογίσιμος.
Αντίστοιχα, μας ανησυχούν οι μακροχρόνιες επιπλοκές της νόσου και το σύνδρομο long COVID, που δυστυχώς εμφανίζονται και σε παιδιά και εφήβους. Ένα σημαντικό ποσοστό των παιδιών που μολύνονται με τον ιό, ακόμα και ασυμπτωματικά, σύμφωνα με προκαταρκτικά δημοσιευμένα στοιχεία από την Ιταλία, εμφανίζουν μακροχρόνια συμπτώματα, όπως κόπωση, αϋπνία, μυαλγίες, αρθραλγίες για τουλάχιστον 60 μέρες μετά.
Είμαστε πολύ τυχεροί που έχουμε στα χέρια μας αποτελεσματικά και ασφαλή εμβόλια για τη νόσο αυτή και μπορούμε να εμβολιάσουμε τα μεγαλύτερα παιδιά και εφήβους, 12-17 ετών. Οι κλινικές δοκιμές σε μικρότερες ηλικίες βρίσκονται σε εξέλιξη και ελπίζουμε μέσα στο φθινόπωρο να δοθεί έγκριση και για τα μικρότερα παιδιά. Η εμπειρία από τη χρήση του mRNA εμβολίου των Pfizer BioNTech, μετά τη χορήγηση 10 εκατομμυρίων δόσεων στην Αμερική, όπου το 25% των εφήβων έχει ήδη εμβολιαστεί και περισσότερων από 3 εκατομμύρια δόσεων στην Ευρώπη σε παιδιά κάτω των 18 ετών, μας επιβεβαιώνει το προφίλ ασφάλειας του εμβολίου.
Κάποια σπάνια περιστατικά μυοπερικαρδίτιδας που έχουν καταγραφεί μετά τον εμβολιασμό, κυρίως σε αγόρια και νεαρούς άνδρες, είναι ήπια και αυτοπεριοριζόμενα και δεν μας ανησυχούν. Οι επιπλοκές του ίδιου του ιού, όπως το πολυοργανικό φλεγμονώδες σύνδρομο είναι πολύ πιο συχνές και σοβαρές και γι’ αυτό καλούμε όλους τους γονείς εφήβων να συζητήσουν με την/τον παιδιάτρό τους τις ανησυχίες και τους ενδοιασμούς τους και να εμβολιάσουν τα παιδιά τους με την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Ας ευχηθούμε να μην εισαχθούν άλλα παιδιά στο νοσοκομείο, από μια νόσο που μπορεί να προληφθεί με τον εμβολιασμό.
Πώς θα επιδράσει πάνω στα παιδιά άλλη μια χρονιά με κλειστά σχολεία, άλλη μια χρονιά τηλεκπαίδευσης; Τι θα σημαίνει αυτό για την ψυχοκοινωνική τους υγεία;
Οι σημαντικές επιπτώσεις και η εξάντληση των παιδιών μετά τις περιόδους καραντίνας δεν αφήνουν περιθώρια άλλης χρονιάς με κλειστά σχολεία. Έχουμε επανειλημμένα αναφερθεί στο καταθλιπτικό συναίσθημα, στην παραίτηση, στον διαδικτυακό εθισμό και στις εκφράσεις βίας που αυξήθηκαν σημαντικά στους εφήβους, καθώς και στις εκρήξεις θυμού, στις φοβίες και στην αναπτυξιολογική παλινδρόμηση παιδιών μικρότερης ηλικίας. Δημοσιεύσεις της ομάδας μας αναδεικνύουν σημαντικές επιπτώσεις και στη σωματική υγεία των παιδιών, καθώς και επιβάρυνση των παιδιών με χρόνια νοσήματα και ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές.
Επιπλέον, οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες ενισχύθηκαν, με ιδιαίτερες επιπτώσεις στα παιδιά-πρόσφυγες και στα παιδιά οικογενειών χαμηλού εισοδήματος. Μαθησιακά, διαπιστώθηκαν πτώση της σχολικής επίδοσης, ιδιαίτερη δυσκολία στα μαθήματα θετικής κατεύθυνσης και εμπέδωση του ενός τρίτου της διδακτέας ύλης. Παιδιά με προηγούμενες χαμηλές επιδόσεις απομακρύνθηκαν από τη σχολική διαδικασία και εκδήλωσαν σχολική άρνηση.
Όσον αφορά τις συμπεριφορές διαδικτυακής εξάρτησης, αυτές έφτασαν στο 62.7% στον εφηβικό πληθυσμό, έναντι 40% προ καραντίνας, με περίπου 20% των παιδιών να εκδηλώνουν σοβαρή παραίτηση από καθημερινές υποχρεώσεις και δραστηριότητες. Στα παιδιά αυτά παρατηρήθηκε ακόμα σημαντική συσχέτιση με διατροφικές παρεκτροπές, υπερβαρότητα, έλλειμμα φυσικής άσκησης και επιβάρυνση της σωματικής τους υγείας, καθώς και αναστροφή του ωραρίου του ύπνου, άγχος, καταθλιπτικό συναίσθημα και απόσυρση (στατιστικά σημαντικά ευρήματα).
Τα αγόρια ασχολούνται κυρίως με παιχνίδια-gaming και εκδηλώνουν θυμό, βίαιες συμπεριφορές και επιθετικότητα, ενώ τα κορίτσια επιδίδονται σε υπερβολική χρήση των κοινωνικών δικτύων με εκφράσεις εσωτερίκευσης και απόσυρσης, χαμηλής αυτοεκτίμησης και καταθλιπτικού συναισθήματος που μπορεί να φτάσει και το 40% (έναντι του 20% προ COVID-19). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αυτοτραυματισμός (cutting) παρουσιάζει επίσης αυξητική τάση στα κορίτσια και φτάνει το 10% (έναντι 3-5% προ COVID-19).
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός και η ρητορική του μίσους καταγράφηκαν στο 50% (έναντι του 30% προ COVID-19) και παρατηρήθηκαν απειλητικά, προσβλητικά μηνύματα, αποκλεισμός από ομάδες, αυθαίρετη χρήση προσωπικών δεδομένων και φωτογραφιών και ακραίες επιθέσεις βίας/στιγματισμός ομάδων (π.χ. άνθρωποι ασιατικής καταγωγής, επαγγέλματα που σχετίζονται με την COVID λοίμωξη, ασθενείς ή οικογένειες με ασθενή COVID, ηλικιακές ομάδες με ευαλωτότητα, άτομα με αναπηρία, διαφορετικότητα κ.λπ.)
Προφανώς, κανείς δεν θέλει κλειστά σχολεία και κανείς δεν θέλει επιδείνωση των προαναφερθεισών καταστάσεων. Με ποιον τρόπο, λοιπόν, μπορεί να αποφευχθεί η τηλεκπαίδευση; Πώς μπορούν να προστατευτούν τα παιδιά;
Είναι βασικό να κάνουμε ο καθένας και όλοι μαζί το καλύτερο δυνατό για να μη στερηθούν τα παιδιά τη σχολική τους καθημερινότητα, τη μάθηση, το παιχνίδι και την κοινωνική ζωή τους, για να μην έχουμε πάλι κλειστά σχολεία.
Όπως διαπιστώνουμε, οι επιπτώσεις της παρατεταμένης καραντίνας στα παιδιά και στους εφήβους είναι σημαντικές και μετρήσιμες, και θα μας απασχολούν για αρκετό χρόνο ακόμη, δεδομένου ότι αποτελούν ευάλωτη ομάδα υπό ανάπτυξη και οι μεταβολές του άμεσου περιβάλλοντός τους επιδρούν στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους και παγιώνουν συνήθειες και συμπεριφορές που θα καθορίσουν την ποιότητα ζωής τους στο παρόν, αλλά και ως μελλοντικών ενηλίκων.
Ο εμβολιασμός παιδιών, εφήβων και εκπαιδευτικών, η τήρηση των βασικών μέτρων υγιεινής, η θετική οικολογία του σχολικού περιβάλλοντος και οι μέθοδοι κοινωνικής συναισθηματικής ενδυνάμωσης προκειμένου να ενισχυθεί η ψυχική ανθεκτικότητα αποτελούν λύσεις που θα συμβάλλουν σε μια δημιουργική και δια ζώσης σχολική χρονιά.
