Η 11η Μαρτίου είναι για την πρόσφατη μνήμη μου ό,τι και η 11η Σεπτεμβρίου για τη μακρά μου. Με καθήλωσε το ίδιο απότομα ‒όλους μας δηλαδή. Την 11η Σεπτεμβρίου αποκτήσαμε έναν νέο εχθρό, την τρομοκρατία. Μείναμε με το στόμα ανοιχτό, αλλά συνεχίσαμε να κινούμαστε. Στη νέα 11η μάθαμε για τη βιοτρομοκρατία, μείναμε με το στόμα ανοιχτό, αλλά με τις πόρτες κλειστές. Καθήλωση καθολική, παγκόσμια και κυριολεκτική: σ’ έναν καναπέ, σε μια πολυθρόνα, σ’ ένα μπαλκόνι στην καλύτερη, με ένα βλέμμα απορίας κι ένα μυαλό πρωί βράδυ με ξεχασμένα τα φώτα πορείας.  Ανέπαφοι.

Γάντια, κάμερες και αντιφάσεις

«Ο καπιταλισμός απεβίωσε», είπαν ·κι ας ήταν αυτός η αιτία για την πανδημία. Έτσι μας είπαν κι από το καμένο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου στους Δίδυμους Πύργους. Κι όμως, από τότε όλο και διογκώνεται το φάντασμα του καπιταλισμού. «Η φύση νίκησε», είπαν. Δελφίνια στη Βενετία και ελάφια στο Παρίσι. Κι όμως τώρα δάση πωλούνται, αιγιαλοί καταπατώνται από ξαπλωτουρίστες, οι Κυκλάδες γίνονται οι ανεμιστήρες της Ευρώπης. Όλοι σε lockdown, εκτός από τη Βουλή και τα νομοσχέδια περί δημόσιου καλού. Κάμερες παντού, ώστε να μάθουν τα παιδιά μας γράμματα. Πριν μάθουν να ζουν το ένα δίπλα στο άλλο, τα βάζουμε το ένα απέναντι από το άλλο και σαν αντίπαλους σε τηλεπαιχνίδι γνώσεων που βιάζονται να πατήσουν πρώτοι το μικρόφωνο του webex (με το μάτι και το αυτί του αδιάκριτου παντογνώστη γονέα στην άκρη του δωματίου).

Tα μέτρα απαιτούν απόσταση, αλλά το νέο νομοσχέδιο επιτρέπει 26 παιδιά σε μια αίθουσα. Φαντάζομαι ότι τα σχολεία θα έχουν μέγεθος ποδοσφαιρικού γηπέδου και… η μπάλα στην εξέδρα, έτσι για να μη μας πάρουν χαμπάρι ότι δεν ξέρουμε μπάλα ‒ή καλύτερα ότι την έχουμε χάσει για τα καλά.

Γάντια παντού, ακόμα και στα χέρια εκείνων που είχαν αποτάξει τα πλαστικά καλαμάκια, μάσκες όλων των ειδών αλλά αμφιβόλου αποτελεσματικότητας, σύνορα κλειστά για τους αμόλυντους πρόσφυγες και ανοικτά για τις χώρες των κρουσμάτων, πλατείες κλειστές (εκτός εκείνων που εγκαινιάζονται), άνθρωποι που δεν αγγίζουν τίποτα και φοβούνται να αγγίζονται, φιλιά από μακριά, μένος για όσους δεν κρατούν τις αποστάσεις, ημιμαθείς παντογνώστες surfers του διαδικτύου, γιατροί και νοσηλευτές που έμειναν με το χειροκρότημα, στο οποίο θα φανεί αν θα μας αντέξει το σκοινί, που τραγουδούσε και η Άλκηστις επάνω στην καρότσα, σαν εκείνη που θα στοιβάζουν τους μελλοθάνατους καλλιτέχνες, και εντέλει μια κοινωνία σαν ελατήριο πιεσμένο δυόμιση μήνες.

Και ενώ ελπίζεις ότι τώρα θα εκτιναχτεί, συνειδητοποιείς αυτό που από την παιδική σου ηλικία είχες παρατηρήσει στα χαλασμένα αυτοκινητάκια σου: ότι όταν κρατάς ένα ελατήριο πιεσμένο παρατεταμένα, τότε όταν το αφήσεις έχει χάσει τη δύναμη της επαναφοράς του. Πόσω μάλλον όταν το φορτώνεις με το βάρος της ατομικής ευθύνης! Άλλωστε η φτώχεια είναι πιο φρόνιμη όταν νιώθει ότι φταίει (Σαράβαλο, Γιάννης Αγγελάκας), όπως τραγουδά κι ένας από αυτούς για τους οποίους το Υπουργείο Πολιτισμού υποσχέθηκε να νοιαστεί μόλις βγει το εμβόλιο.

Ελευθερία ή υγεία;

Και προτού καλά καλά καταλάβουμε τι συνέβαινε από την Κίνα μέχρι την Ιταλία και ότι δεν είμαστε άτρωτοι στη Δύση, βρεθήκαμε μπροστά στο δίλημμα «Ελευθερία ή Υγεία». Επιτέλους και λίγος ηρωισμός. Όσο βλέπαμε να πνίγονται στο Αιγαίο σκουρόχρωμα κορμιά κάναμε ένα «τς…τς…». Τώρα όμως με μια ίωση τα κάναμε κυριολεκτικά επάνω μας. Θυσιάσαμε την κοινωνικότητα μας, τις βόλτες μας, άντε και τις εργασίες μας, αλλά πάντως μείναμε στο ζεστό το σπίτι μας. Δε θυσιάσαμε τις ζωές μας πάνω σε μια βάρκα για χάρη της ελευθερίας. Αντιθέτως, προσφέραμε την ελευθερία μας ως αντάλλαγμα για τη ζωή μας. Ίσως πρώτη φορά στην ιστορία του ο άνθρωπος καταλήγει σε αυτό το deal. Προτίμησε την υγεία του απ’ την ελευθερία του. Το να μείνει υγιής ακόμα και εάν δεν μπορεί να μετακινηθεί, να ταξιδέψει σε άλλους πολιτισμούς, να συναναστραφεί, να πάει ακόμα και για μια βουτιά στη θάλασσα. Έδωσε αδιαμαρτύρητα στην πολιτεία το δικαίωμα να παρακολουθεί τα βήματα και τις επαφές του. Εμπρός στην απειλή της υγείας είδα άτομα σκεπτόμενα ‒από εκείνα που θεωρείς ότι έχουν και μια διαφορετική ανάγνωση των καταστάσεων‒ να είναι έτοιμα να αποδεχτούν και άλλα πιο αυστηρά περιοριστικά μέτρα για το «δημόσιο καλό».

Η ανοσία της… ξέφραγης αμπέλης

Και τι επιλογή υπήρχε, δηλαδή; Η ανο(η)σία της αγέλης; Όχι! Αλλά πάντως και το ότι είμαστε εθνικά επίνοσοι οργανισμοί, δηλαδή χωρίς αντισώματα, δε μας προστατεύει σίγουρα από την ανοσία του ξέφραγου αμπελιού που τώρα το Υπουργείο Τουρισμού επιλέγει με τον ανεξέλεγκτο εξωτερικό τουρισμό. Νομίζω πως πάντα η μέση οδός είναι η πιο ασφαλής. Προσωπικά ως ιατρός, αλλά και ως πολίτης, θεωρώ ότι για μια «πανδημία» που προσβάλλει κατά κόρον τους ηλικιωμένους και τους ευπαθείς, θέτεις σε καραντίνα εκείνους και όχι όλο τον πληθυσμό. Ελεγχόμενη καραντίνα, λοιπόν, και, κατόπιν, ελεγχόμενη απελευθέρωση. Αντιθέτως, εγώ είδα καθολική καραντίνα και ελεγχόμενη ελευθερία.

Και λίγη επιστήμη για το τέλος

Και τώρα; Και τώρα, λοιπόν, έχουμε να παλέψουμε με έναν ιό, ο οποίος προσβάλλει λιγότερο συχνά τα μικρά παιδιά, με συχνότερα συμπτώματα αυτά μιας κοινής ίωσης από το αναπνευστικό ή από το πεπτικό σύστημα. Από τη Νέα Υόρκη έρχεται η γνώση πως μόλις το 1% των νοσηλευόμενων αφορούσε ηλικίες κάτω των είκοσι ετών. Ωστόσο, αυτό το 1% είχε μέτρια προς σοβαρή κλινική εικόνα, δεδομένου του ότι νοσηλεύτηκε. Από αυτά τα νοσηλευόμενα παιδιά σχεδόν όλα είχαν κάποιο υποκείμενο νόσημα, όπως παχυσαρκία, διαβήτη, κάποιου είδους ανοσοκαταστολή και άσθμα. Ωστόσο, η συνύπαρξη νοσημάτων, παρότι σχετίζεται με πιο συχνή νοσηλεία, δε φαίνεται να σχετίζεται και με χειρότερη έκβαση.

Αυτό που φοβόμαστε περισσότερο, παιδίατροι και γονείς, είναι ένα νέο σύνδρομο που αναδύεται κυρίως στις ηλικίες από 5 έως 14 ετών και αποκαλείται PIMS (Paediatric Multisystem Inflammatory Syndrome). Πρόκειται για μια φλεγμονώδη υπεραντίδραση στον ιό, η οποία προσβάλλει πολλά όργανα ταυτόχρονα. Σοβαρή κατάσταση από ό,τι φαίνεται, αφού προσβάλλει ακόμα και την καρδιά των παιδιών και οι μέχρι τώρα αναφορές σχετίζονται σποραδικά και με θανάτους (ευτυχώς παγκοσμίως μετρώνται ακόμα στα δάκτυλα του ενός χεριού). Όμως, αν υπολογίσεις ότι δε νοσηλεύονται όσοι προσβάλλονται από τον ιό και ότι από αυτούς που θα νοσηλευτούν μόλις το 1% θα είναι παιδιά και ότι από αυτά ελάχιστα θα αναπτύξουν το νέο αυτό σύνδρομο, καταλαβαίνεις πως πρέπει να παραμείνεις ψύχραιμος. Οι πιθανότητες θανάτου από άλλα πιο σοβαρά λοιμώδη νοσήματα ή από τροχαία δυστυχήματα παραμένουν αρκετά πιο υψηλές.

Σε μια πρόσφατη μελέτη των Άγγλων φαίνεται και η μεγάλη διακύμανση της θνητότητας ανά  ηλικία. Ουσιαστικά, μετά τα 50 έτη αυξάνεται ο κίνδυνος θανάτου στο διπλάσιο ανά δεκαετία, και αυτό μάλιστα αποδείχθηκε και στις περισσότερες δυτικές αναπτυγμένες χώρες, όπου ο άνθρωπος πλήρωσε την αύξηση του μέσου όρου ζωής (χάρη στις χρόνιες αγωγές και όχι επειδή βελτιώθηκε ξαφνικά το DNA του Homo Sapiens).

Κλείνοντας, θα έλεγα πως ο κορονοϊός κατάφερε να πλήξει τον εγωισμό μας. Μας έγδυσε κανονικά και μας έθεσε γυμνούς εμπρός στον καθρέφτη. Φανέρωσε την αλαζονεία του ανθρώπου που θέλει να έχει πισίνα στο βουνό, τζιπ στην πόλη και στο πιάτο του ό,τι ζητήσει. Όχι· δεν είναι μόνο οι κρεατοφάγοι το πρόβλημα. Είναι κι εκείνοι που ζουν στην Ελλάδα και θέλουν να τρώνε μάνγκο από τη Λατινική Αμερική ή αβοκάντο από την Αφρική κάθε βδομάδα. Είναι κι αυτοί μέρος της παθολογίας τού να στραγγίζεται η φύση. Ο κορονοϊός έδειξε πόσο νάρκισσοι και εγωιστές είμαστε, αλλά και πόσο δειλοί. Γι’ αυτό και προτιμάμε τη λησμονιά. Μας συμφέρει. Ποιος θα αντέξει να σταματήσει η ξέφρενη παραγωγή κρέατος στα εργοστάσια με τα στοιβαγμένα ζώα και ποιος θα δεχτεί να πέσουν οι ρυθμοί στη βιομηχανία και στον καταναλωτισμό; Κι όμως, το στοίχημα είναι να μην ξεχάσουμε έτσι εύκολα αυτό που έγινε και αυτό που ζήσαμε (ακόμα και τα καλά της καραντίνας). Να μην ξεχάσουμε ότι το σύστημα, έτσι όπως το έχουμε δομήσει και το διατηρούμε, είναι εύθραυστο μπροστά σε μια νέα πανδημία. Όχι, δεν πρέπει να ξεχάσουμε. Χάσαμε την επαφή, μη χάσουμε και τη μνήμη μας.

Ο Ιορδάνης Παπαδόπουλος MD, PhD, είναι Επιμελητής Β΄ Παιδιατρικής ΓΝ Σύρου, iordanispapado@hotmail.com