Δεν νομίζω πως χρειάζεται να αναρωτηθούμε αν σήμερα υπάρχει ρατσισμός στα σχολεία. Η απάντηση −σαφώς και δυστυχώς− είναι θετική. Το παραπάνω καταδεικνύεται τόσο από τις εμπειρίες και τις μαρτυρίες γονέων και μαθητών, όσο και από έρευνες, όπως αυτή του Συνηγόρου του Παιδιού. Υπάρχει ρατσισμός σε βάρος μαθητών με ειδικά χαρακτηριστικά εμφάνισης, σε βάρος παιδιών από άλλες χώρες, από διαφορετικές φυλές ή με διαφορετικό θρήσκευμα, υπάρχει ρατσισμός σε βάρος μαθητών με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό και σε βάρος μαθητών με αναπηρίες ή μειονεξίες, ρατσισμός σε βάρος καλών ή κακών μαθητών ή σε βάρος μαθητών από φτωχότερες, μονογονεϊκές ή πολύτεκνες οικογένειες. Υπάρχει ρατσισμός…
Ο Δρ. Γιώργος Η. Ποταμιάς, δάσκαλος, που εδώ και χρόνια ασχολείται με θέματα ρατσισμού, μας εξηγεί πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το επικίνδυνο αυτό φαινόμενο.
Λογοτεχνία και άλλα εργαλεία
Χρησιμοποιώντας τη λογοτεχνία για να διδάξεις Ιστορία, ιδιαίτερα στα μικρά παιδιά, εξηγεί ο κ. Ποταμιάς, πρέπει να προσέξεις ώστε να μην δημιουργηθούν ιστορικές ανακρίβειες, πρέπει να προσέξεις ακόμα να μην τρομάξεις τα παιδιά με ωμές και σκληρές αφηγήσεις και να ισορροπήσεις ανάμεσα στον σεβασμό προς το παρελθόν και στη μυθοπλασία. Τα σκληρά θέματα, που ενέχουν μέσα τους μίσος, όπως το Ολοκαύτωμα, η καταστροφή της Σμύρνης, η Γενοκτονία των Ποντίων, πρέπει να τα αγγίζουμε μετά την τετάρτη δημοτικού και πάλι με ιδιαίτερη προσοχή. Είναι πολύ βασικό να μιλάμε καταρχάς με τη λογική για τα ανθρώπινα δικαιώματα και δευτερευόντως να χρησιμοποιούμε το συναίσθημα. Ιδιαίτερα χρήσιμες στην κατανόηση της ιστορικής αλήθειας μπορεί να αποδειχθούν οι μαρτυρίες. Χρειάζονται ακόμα ταξίδια στο εξωτερικό, επαφή με άλλους πολιτισμούς… Τα πολύ μικρά παιδιά έχουν έναν κοινό παγκόσμιο κώδικα για να επικοινωνήσουν, είναι πιο ειλικρινή από τους ενήλικες, δεν κοιτάζουν φύλο, φυλή, χρώμα. Το μίσος ξεκινάει αργότερα από την ίδια την κοινωνία και συχνά από τους ίδιους τους γονείς. Όσο μεγαλώνει το παιδί και δέχεται ερεθίσματα μίσους, αρχίζει και αυτό να μιμείται τις συμπεριφορές που βλέπει καθημερινά.
Η απάντηση βρίσκεται στην Παιδεία
Μία είναι η απάντηση στο πώς μπορεί κάποιος να αντιμετωπίσει τη μισαλλοδοξία, τον ρατσισμό, τον φασισμό, τον νεοναζισμό, λέει ο Γιώργος Ποταμιάς. Η Παιδεία. Όσο λιγότερη εκπαίδευση ή μάλλον όσο περισσότερη κατευθυνόμενη «εκπαίδευση» έχει ένας νέος άνθρωπος, τόσο περισσότερο κινδυνεύει να ρέπει προς τα φαινόμενα αυτά. Όλες οι αρνήσεις ιστορικών γεγονότων, όπως του Ολοκαυτώματος, μαρτυρούν άγνοια, αδιαφορία, έλλειψη παιδείας. Ο ίδιος, όμως, είναι αισιόδοξος, γιατί βλέπει μια κινητικότητα και ένα κοινωνικό πρόσωπο στη σύγχρονη εκπαίδευση. Αν και τα σχολικά εγχειρίδια χρειάζονται ανανέωση, στα σχολεία σήμερα υπάρχουν νέοι δάσκαλοι ανοιχτόμυαλοι, με όρεξη, ευαισθητοποιημένοι, που εκπαιδεύονται, που κάνουν σοβαρή δουλειά. Και το βασικότερο, στα σχολεία πραγματοποιούνται πια επίσημα προγράμματα υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας π.χ. με το Εβραϊκό Μουσείο. Έτσι, δεν υπάρχει ο κίνδυνος ο εκπαιδευτικός και οι προθέσεις του να «παρεξηγηθούν» και να πολεμηθεί από γονείς και συναδέλφους. Σε περίπτωση, πάντως, που δεχτεί κατηγορίες, ο διδάσκων οφείλει να εξηγήσει, χωρίς εντάσεις, με επιχειρήματα και επιδεικνύοντας το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, γιατί διδάσκει όσα διδάσκει. Και χωρίς φόβο, χωρίς να επηρεαστεί αρνητικά, πρέπει να συνεχίσει το έργο του.
Αυτή τη στιγμή στο επίκεντρο του ρατσισμού στα σχολεία βρίσκονται οι πρόσφυγες, οι Μουσουλμάνοι εν γένει, οι Ρομά, οι Αλβανοί, οι Πακιστανοί. Το παράδοξο είναι ότι εμφανίζεται ρατσισμός και μεταξύ των μειονοτήτων π.χ. στα διαπολιτισμικά σχολεία. Η ένταξη των προσφύγων δημιουργεί εντάσεις. Το πολιτισμικό τους υπόβαθρο διαφέρει κατά πολύ από το δικό μας και ακόμα και οι Έλληνες Μουσουλμάνοι τούς αντιμετωπίσουν περίεργα. Αλλά και οι παλιές γενιές μεταναστών αντιμετωπίζουν τις νέες γενιές ως απειλή…
Όταν ήρθαν να πάρουν τους τσιγγάνους δεν αντέδρασα.
Δεν ήμουν τσιγγάνος.
Όταν ήρθαν να πάρουν τους κομμουνιστές δεν αντέδρασα.
Δεν ήμουν κομμουνιστής.
Όταν ήρθαν να πάρουν τους Εβραίους δεν αντέδρασα.
Δεν ήμουν Εβραίος.
Όταν ήρθαν να πάρουν εμένα,
Δεν είχε απομείνει κανείς για να αντιδράσει…
Martin Niemöller (Γερμανός πάστορας που φυλακίστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης)
Ο ρόλος της οικογένειας
Όταν τα παιδιά δεν γνωρίζουν, δεν έχουν μάθει να αποδέχονται το διαφορετικό, αμέσως το στοχοποιούν. Είναι πολύ σκληρά. Δεν είναι μόνο το σχολείο που έχει ευθύνη να εκπαιδεύσει τους νέους ανθρώπους. Πρέπει και ο γονιός ο ίδιος να ασχοληθεί, να ψάξει, να ανακαλύψει. Πρέπει να νιώσει την ευθύνη που τον βαραίνει. «Αμαρτίες γονέων και ουχί δασκάλων παιδεύουσι τέκνα», λέει χαρακτηριστικά ο Γιώργος Ποταμιάς. Δεν φταίει μόνο το σχολείο, δεν φταίει μόνο το σύστημα. Τα πρώτα ερεθίσματα, τις πρώτες λέξεις, τις πρώτες εικόνες το παιδί τα παίρνει από το σπίτι. Αν εισπράττει έστω και λανθάνουσες τάσεις ρατσισμού, αν η συμπεριφορά του γονέα προς μια διαφορετική ομάδα είναι ιδιαίτερη, το παιδί επηρεάζεται και αργά ή γρήγορα θα τον μιμηθεί. Είναι γνωστό από έρευνες πως το μεγαλύτερο μέρος του υποσυνείδητου διαμορφώνεται μέχρι τα πέντε μας χρόνια. Αν το μικρό παιδί εισπράττει βία στο σπίτι, με λόγια, με παιχνίδια, με εικόνες, με ένταση, με νεύρα, θα έχει περισσότερες βίαιες τάσεις μεγαλώνοντας. Και τότε, όσο και να παλέψει ο εκπαιδευτικός, αυτό δεν θα είναι εύκολο να αλλάξει.
Έτσι λοιπόν, οι «ανήσυχοι» γονείς θα πρέπει να κάνουν σωστά βήματα π.χ. ως προς την επιλογή σχολείου ή ως προς την αναζήτηση εκπαιδευτικών εξωσχολικών δραστηριοτήτων που θα ευαισθητοποιήσουν τα παιδιά. Να δουν μαζί ταινίες, να διαβάσουν βιβλία, πάντοτε με προσοχή, χωρίς να τα τρομάξουν και χωρίς να στοχοποιήσουν ολόκληρες ομάδες ατόμων (π.χ. όλοι οι Γερμανοί είναι Ναζί). Η διαδικασία εκπαίδευσης ενός ανοιχτόμυαλου παιδιού, που δεν θα απορρίψει και δεν θα φοβηθεί το διαφορετικό, αλλά ούτε και θα κινδυνεύσει από την προπαγάνδα ακραίων οργανώσεων είναι δύσκολη, λέει ο κ. Ποταμιάς. Δυστυχώς, ο γονιός σήμερα δεν έχει πάντοτε ούτε την όρεξη ούτε τις γνώσεις, αλλά οφείλει να αξιοποιεί έστω και λίγα λεπτά καθημερινά και -μέσω του παιχνιδιού και των πολιτιστικών προϊόντων- να μιλήσει στο παιδί του για τη διαφορετικότητα ως κάτι φυσιολογικό.
Το Ολοκαύτωμα ήταν ορόσημο στην ανθρώπινη ιστορία και δεν πρέπει να επιτρέψουμε να ξανασυμβεί κάτι τέτοιο. Στον ναζισμό δεν υπάρχει λογική, υπάρχει μόνο παραλογισμός. Παραλογισμός που οδήγησε στην καταστροφή των πάντων και φυσικά στην καταστροφή των ίδιων των Ναζί. Πώς είναι δυνατόν να επιτρέψουμε στο αφήγημά τους να ξαναζωντανέψει; Ας τρεφόμαστε, λοιπόν, με αισιοδοξία, αλλά ας παραμένουμε ανήσυχοι…
Δείτε περισσότερα: Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, Νίκης 39, Αθήνα, 210 32 25 582
Ο Γιώργος Η. Ποταμιάς είναι δάσκαλος Lauder ιδιωτικού δημοτικού σχολείου Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών, διδάκτωρ Παιδαγωγικής ΕΚΠΑ, διδάσκων στο ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Κρήτης και στο ΕΑΠ, παιδαγωγικός συνεργάτης στην ΑΣΠΑΙΤΕ, διδάσκων στο ΙΔΕΚΕ του ΕΚΠΑ, μέλος της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος, της BELMAS (Βρετανικής Εταιρίας Οργάνωσης και Διοίκησης της Εκπαίδευσης) και συνεργάτης του κέντρου μελέτης και μνήμης του Ολοκαυτώματος Yad Vashem και του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος
