Σε λίγες μέρες ξεκινούν οι εξετάσεις των γυμνασίων και λυκείων και ακολουθούν οι πανελλήνιες εξετάσεις για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια. Για τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες προβλέπεται διαφορετικός τρόπος εξέτασης που λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες δυσκολίες τους. Μαθητές με δυσκολίες όπως η δυσλεξία, η δυσορθογραφία, η ελλειμματική προσοχή-υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ), οι διαταραχές του αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) και οι κινητικές αναπηρίες, έχουν την επιλογή να εξετάζονται προφορικά. Τι γίνεται όμως όταν το παιδί που εξετάζεται προφορικά τραυλίζει; Η περίπτωση αυτή δεν είναι σπάνια δεδομένου ότι οι έρευνες καταδεικνύουν ότι ο τραυλισμός μπορεί να συνυπάρχει με τις δυσκολίες που προαναφέρθηκαν. Στις σχετικές εγκυκλίους του υπουργείου παιδείας Φ.251/42291/Α5/19-03-2019/ΥΠΠΕΘ δεν προβλέπεται ειδική μέριμνα για το παιδί που έχει ανάγκη να εξετάζεται προφορικά και τραυλίζει.  Καλείται λοιπόν το παιδί, αλλά και οι εκπαιδευτικοί που εξετάζουν, να ανταποκριθούν σε αυτή την ανάγκη. Ας δούμε πώς.

Ο φαύλος κύκλος του τραυλισμού

Κατά την επικοινωνία, ο έφηβος που τραυλίζει συχνά εγκλωβίζεται σε δυσλειτουργικούς φαύλους κύκλους σκέψεων, συναισθημάτων, σωματικών αντιδράσεων και συμπεριφορών: «το στόμα μου κολλάει, σκέφτομαι ότι με άκουσαν που τραύλισα, θα νομίζουν ότι δεν ξέρω την απάντηση, αισθάνομαι φόβο, το σώμα μου ιδρώνει, αλλάζω τη λέξη για να βοηθηθώ προσωρινά και να ξεκολλήσω». Η αλλαγή της λέξης οδηγεί το παιδί στο να μην πει αυτό που θέλει και αυτό μπορεί να πυροδοτεί νέες αρνητικές σκέψεις, δυσαρέσκεια, απογοήτευση και πιθανή νέα ανεπιτυχή προσπάθεια εκφοράς της λέξης. Ο φαύλος κύκλος σκέψεων, συναισθημάτων, σωματικών αντιδράσεων και συμπεριφορών ενεργοποιείται συχνά στη βάση προβλέψεων που βασίζονται στην προηγούμενη επικοινωνιακή εμπειρία του εφήβου που τραυλίζει. Για παράδειγμα, το παιδί που τις περισσότερες φορές στην προφορική εξέταση κολλάει στην πρώτη λέξη αναμένει το επεισόδιο τραυλισμού και προβλέπει ότι αυτό θα συμβεί. Στην περίπτωση αυτή, ο τραυλισμός ενεργοποιείται από τον φόβο του επικείμενου επεισοδίου τραυλισμού με αποτέλεσμα το παιδί να αποφασίζει να μην «πει μάθημα», αντί να «πει μάθημα» και να κολλήσει.

Στις εξετάσεις τα πράγματα είναι πιο απαιτητικά. Αφενός, δεν υπάρχει η επιλογή ο μαθητής να μην μιλήσει και αφετέρου, το άγχος της εξέτασης -που όλοι βιώνουμε όταν εξεταζόμαστε- μπορεί να επιδεινώσει τον τραυλισμό. Ωστόσο, η εμπειρία της εξέτασης δεν είναι πρωτόγνωρη και κάθε έφηβος που τραυλίζει έχει βιώσει δύσκολες στιγμές αλλά και στιγμές επιτυχημένης διαχείρισης της επικοινωνίας κατά την εξέταση. Έχει θετική εμπειρία από στιγμές κατά τις οποίες έχει καταφέρει να ελέγξει  την ομιλία του αποτελεσματικά και να επιτύχει το επικοινωνιακό αποτέλεσμα που επιθυμεί. Η εστίαση στις επιτυχημένες στιγμές διαχείρισης της ομιλίας αναδεικνύει τους ιδιαίτερους διαθέσιμους βοηθητικούς μηχανισμούς του κάθε προσώπου που τραυλίζει. 

Για τον έφηβο που τραυλίζει και εξετάζεται προφορικά

Εν όψει των εξετάσεων θα θέλαμε να μοιραστούμε κάποιες σκέψεις με τους εφήβους που τραυλίζουν και εξετάζονται προφορικά:

• Έχετε εμπιστοσύνη στις γνώσεις σας. Δεν γνωρίζετε λιγότερα επειδή τραυλίζετε.
• Τραυλίστε ελεύθερα. Η εξέταση, είναι εξέταση γνώσεων και όχι εξέταση ροής ομιλίας.
• Πείτε όλα όσα θέλετε να πείτε κι ας τραυλίσετε. Όταν τραυλίζετε εμφανώς, ο εξεταστής μπορεί να αντιληφθεί τη δυσκολία σας και να κατανοήσει τους λόγους που η λέξη δεν βγαίνει εύκολα. Αν χρησιμοποιείτε κάποιο «κόλπο» για να μην τραυλίζετε, όπως η αλλαγή της λέξης ή η περιφραστική απόδοση του νοήματός της, αυτό μπορεί να μην γίνεται αντιληπτό από τον εξεταστή και ο εξεταστής μπορεί να νομίζει ότι δεν ξέρετε την απάντηση.
• Εστιάστε σε αυτό που θέλετε να πείτε χωρίς να σκέφτεστε ότι θα τραυλίσετε. Άλλωστε, θα έχετε παρατηρήσει ότι όταν δεν σας νοιάζει πώς θα μιλήσετε, τραυλίζετε λιγότερο.
• Αν θέλετε να αισθάνεστε τη σιγουριά της ελεγχόμενης ροής ομιλίας αξιοποιήστε τον δικό σας τρόπο ελέγχου της ροής. Οι τεχνικές διαχείρισης της ροής που έχετε μάθει στη λογοθεραπεία μπορεί να είναι χρήσιμες.
• Δεν είναι απαραίτητο να μιλάτε με τεχνικές ομιλίας καθ’ όλη τη διάρκεια της εξέτασης. Κάντε τις τεχνικές μόνο όταν θέλετε να ανακτήσετε τον έλεγχο της ροής της ομιλίας σας. Αυτό σας επιτρέπει να εστιάσετε σε αυτό που είναι σημαντικότερο κάθε στιγμή.
• Έχετε επιλογές. Μπορείτε να αναπτύξετε το θέμα προφορικά, να διαβάσετε αυτό που έχετε γράψει ή να ζητήσετε να αξιολογηθεί το γραπτό σας κείμενο. Επομένως, έχετε τη δυνατότητα να επιλέξετε τον τρόπο που σας εξυπηρετεί καλύτερα με βάση τις δεξιότητες ροής της ομιλίας σας.
• Συζητήστε με τον λογοθεραπευτή σας τις σκέψεις και τους προβληματισμούς σας, ανακαλύψτε και προβάρετε μαζί τρόπους που πιθανώς εξυπηρετούν τον έλεγχο της ομιλίας και του συναισθήματός σας κατά τη διάρκεια της εξέτασης.

Για τον καθηγητή που εξετάζει προφορικά τον έφηβο που τραυλίζει

Το υπουργείο παιδείας με την εγκύκλιο του για τις προφορικές εξετάσεις στοχεύει να δώσει ίσες ευκαιρίες σε μαθητές οι οποίοι λόγω της υφιστάμενης αδυναμίας τους αδυνατούν να εκφράσουν γραπτά τις γνώσεις τους. Στην κατεύθυνση των ίσων ευκαιριών παραθέτουμε κάποιες σκέψεις που θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμες στους καθηγητές που θα εξετάσουν παιδιά με τραυλισμό:

• η αποφυγή είναι ένας κλασικός, δυσλειτουργικός, μηχανισμός διαχείρισης του τραυλισμού: «δυσκολεύομαι να πω την λέξη άρα την αποφεύγω, δεν την λέω καθόλου ή την αλλάζω λέγοντάς την περιφραστικά». Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετική απάντηση από την επιθυμητή και να αυξήσει το άγχος της επίδοσης. Βεβαιωθείτε ότι αυτό δεν συμβαίνει στον μαθητή κατά την διάρκεια της προφορικής εξέτασης. Δώστε του χρόνο να βγάλει τη λέξη και ενθαρρύνετέ τον να την εκφέρει (και όχι να την αλλάξει) αν δείτε ότι κολλάει και δεν μπορεί να την πει.
• Πολλοί έφηβοι που τραυλίζουν δεν τραυλίζουν εμφανώς. Μπορεί να βιώνουν τον φόβο ενός επικείμενου επεισοδίου τραυλισμού χωρίς να τραυλίζουν λεκτικά. Ο φόβος ότι θα τραυλίσω και για τις συνέπειες που μπορεί να έχει αυτό, είναι κομμάτι του τραυλισμού. Ο φόβος μπορεί, υπό συνθήκες, να οδηγήσει σε σιωπή ή αδυναμία εκκίνησης ομιλίας και σε σωματικές αντιδράσεις όπως τρέμουλο, κοκκίνισμα εφίδρωση.
• Η χρονική καθυστέρηση στο να δώσει μια απάντηση ο μαθητής ή τα κενά στη διατύπωση, μπορεί να οφείλονται σε σιωπηρά μπλοκαρίσματα στη ροή της ομιλίας που δεν γίνονται πάντα αντιληπτά και όχι σε αδυναμία σκέψης/απάντησης. Τα σιωπηρά μπλοκαρίσματα ακούγονται σαν παύσεις μέσα στην πρόταση ακόμα και σε σημεία που η παύση δεν δικαιολογείται από το νόημα. Κάποιες φορές τα σιωπηρά μπλοκαρίσματα φαίνονται στο στόμα το οποίο μείνει ανοικτό στη θέση άρθρωσης του ήχου που πάει να εκφωνήσει. Κάποιες άλλες, είναι εμφανή σαν διακοπή της αναπνοής που υποστηρίζει την ομιλία.
• Ο χρόνος βοηθά. Ο τραυλισμός δεν τα πάει καλά με τους γρήγορους ρυθμούς. Ο μαθητής θα πρέπει να αισθάνεται ότι έχει χρόνο να πει όσα έχει να πει και συνήθως εκνευρίζεται με τη συμβουλή «πάρε το χρόνο σου». Εξαντλήστε τα περιθώρια χρόνου που σας δίνει ο κανονισμός των εξετάσεων.
• Ο τραυλισμός συνήθως εμφανίζεται στο ξεκίνημα της πρότασης. Κάποιοι έφηβοι θέλουν να τα πουν «όλα με τη μία» για να μην χρειαστεί να σταματήσουν και να ξανακινήσουν, με αποτέλεσμα να μιλούν γρήγορα. Αυτό συχνά οδηγεί στο να κολλούν περισσότερο. Άλλες φορές, πάνε μπρος-πίσω και λεν πολλές φορές το ίδιο πράγμα σαν να «παίρνουν φόρα» για να ολοκληρώσουν αυτό που θέλουν να πουν. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό έχει σαν αποτέλεσμα δυσκατάληπτη ομιλία ή ανοργάνωτο, χωρίς ολοκληρωμένο νόημα, λόγο. Διασφαλίστε ότι καταλάβατε και ζητήστε διευκρινήσεις όπου είναι απαραίτητο.
• Η ταχυλαλία ή βατταρισμός, είναι μια διαταραχή στη ροή της ομιλίας που συχνά συνυπάρχει με τον τραυλισμό. Τα παιδιά με ταχυλαλία εκτοξεύουν ομάδες λέξεων, πάνε μπρος-πίσω και επαναλαμβάνουν αυτά που λεν και ο λόγος τους χάνει την ευκρίνειά του και γίνεται δυσκατάληπτος, ειδικά προς το τέλος του εκφωνήματος. Λάβετε υπόψη σας ότι το παιδί με ταχυλαλία δεν έχει συνείδηση ότι μιλά γρήγορα και ότι ο λόγος του δεν γίνεται κατανοητός. Είναι σημαντικό σαν εξεταστές, να δηλώνετε ότι δεν το καταλαβαίνετε και να του δίνετε την ευκαιρία να επαναλάβει ή να αναδιατυπώσει.
• Ενημερωθείτε για τον τραυλισμό πριν τις εξετάσεις. Υπάρχουν σύνδεσμοι με διαθέσιμο υλικό και πληροφορίες στην ιστοσελίδα του Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού.

Η Θεραπευτική Ομάδα του Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού είναι στη διάθεση μαθητών και καθηγητών για περισσότερες κατευθύνσεις κατά τη διάρκεια των εξετάσεων. Οι γενικές κατευθύνσεις μπορεί να εξειδικευτούν για κάθε έναν έφηβο που τραυλίζει ξεχωριστά, να τον ενδυναμώσουν, να τον καθοδηγήσουν να ανακαλύψει τον δικό του τρόπο επιτυχούς διαχείρισης της ομιλίας και να τον βοηθήσουν να διαχειριστεί την εμπειρία των προφορικών εξετάσεων αποτελεσματικά. Καλή επιτυχία.

O Γιώργος Φούρλας είναι Λογοθεραπευτής – Εξειδικευμένος Θεραπευτής Τραυλισμού, διευθυντής Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού. www.travlismos.gr