Οποιοδήποτε συναίσθημα ενός παιδιού μπορεί να το δυσκολέψει ή όχι. Η ευθύνη μας, των ενηλίκων, είναι το πώς θα σταθούμε μαζί του παιδαγωγικά ώστε να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του, να εντοπίσει την προσωπική ανάγκη που δεν βρίσκει ανταπόκριση και να ρυθμίσει τον εαυτό του ώστε να βρει την συναισθηματική ισορροπία που χρειάζεται. Αυτή την, έμφυτη αλλά και καλλιεργήσιμη, διαδικασία ονομάζουμε συναισθηματική ισορροπία.

Τι κάνουμε όταν το μωρό μας κλαίει; Αδιαφορούμε ή πηγαίνουμε να δούμε τι ζητά και να το φροντίσουμε;

Αν αδιαφορήσουμε το παιδί μαθαίνει ότι για να καλύψει κάποιαν ανάγκη του (πεινάω, κρυώνω, ανησυχώ, τσούζω κ.ο.κ.) πρέπει να χαλάσει τον κόσμο. Με τον ίδιον τρόπο συνεχίζει μεγαλώνοντας. Συνήθως αυτά τα παιδιά, για να τα προσέξουμε, υιοθετούν παραβατικές συμπεριφορές (ανυπακοές, ψέμματα κ.λπ.). Σε ακραίες περιπτώσεις γίνονται αφόρητα και προκλητικά, και τότε καταλαβαίνουμε ότι μας πιάσανε στον ύπνο.

Αν δεν αδιαφορήσουμε και το φροντίσουμε, το παιδί αισθάνεται ασφάλεια και γίνεται υπομονετικό, συναισθηματικά ευέλικτο και αποτελεσματικό, με επίγνωση του τι ζητά και την ικανότητα να εργαστεί με προσήλωση για να το πετύχει. Τα παιδιά αυτά γίνονται αυτόνομα, λειτουργικά, παραγωγικά και ευχαριστημένα από τη ζωή.

Ας προσέξουμε τι συναντά ένας εκπαιδευτικός στη δουλειά του. Σας παρακαλώ, όσο μπορείτε, να μπείτε στη θέση των εκπαιδευτικών στις παρακάτω δύο περιπτώσεις:

α) Ο μπαμπάς μιας κοπελίτσας εννέα ετών πεθαίνει από ανακοπή. Είναι νωρίς το πρωί, μόλις έχει αρχίσει το μάθημα.  Η μητέρα ζητά να περάσει να πάρει την κόρη της σε λίγη ώρα. Ο διευθυντής χρειάζεται να ειδοποιήσει το παιδί και να το βγάλει από την τάξη. Πώς πρέπει να κάνει αυτή την πιεστική και ευαίσθητη διαδικασία; Πώς πρέπει στη συνέχεια να ανταποκριθεί η σχολική κοινότητα στο γεγονός; Και σε ποια διάρκεια χρόνου;

β) Ένας έφηβος μαθητής μυρίζει έντονα. Προφανώς δεν πλένεται, δεν φροντίζει τον εαυτό του. Κατά τα άλλα δεν θεωρείται “δύσκολος”: είναι ένα ήσυχο παιδί, μοναχικό, αρκετά συνεπές με τα μαθήματά του. Ποια είναι η ευθύνη και η δουλειά του σχολείου σ’ αυτή την περίπτωση;

Αν θέλουμε ένα σχολείο ασφάλειας, φροντίδας και παιδείας (πέραν της εκπαιδεύσεως) η ευθύνη και η δουλειά του είναι πολύ σημαντική. Η ελληνική κοινωνία δεν φαίνεται να είναι ξεκάθαρη και αποφασισμένη σ’ αυτό το ζήτημα. Αν ήταν, θα εστίαζε στην πρόληψη των προβλημάτων και όχι στις πυροσβεστικές παρεμβάσεις κατόπιν εορτής. Αν ήταν θα τιμούσε εξαιρετικά τα εκπαιδευτικά επαγγέλματα, ξεκινώντας από το πολύτιμο εκείνο της βρεφονηπιοκόμου, που ενώ συνεχίζει την αγκαλιά της μάνας για παιδιά λίγο μετά τα δυο τους χρόνια, θεωρείται επάγγελμα διατροφής, καθαριότητας και απασχόλησης κενού χρόνου.

Θα αλλάξουμε προς τα κει; Ναι, θα αλλάξουμε. Τα δημογραφικά στοιχεία μάς αναγκάζουν. Και τότε θα μορφώσουμε εκπαιδευτικούς-παιδαγωγούς και γονείς-ανατροφείς. Ανθρώπους που θα καταλαβαίνουν πολύ καλύτερα τη σημασία των σχέσεων και θα ξέρουν καλύτερα να σχετίζονται με ασφαλείς συναισθηματικούς δεσμούς και να είναι διευκολυντικοί για την ωρίμανση τόσο των παιδιών όσο και των εαυτών τους.

Για μεν τους γονείς η Παιδεία αυτή εκ φύσεως αρχίζει στην εφηβεία. Στην εφηβεία ο άνθρωπος μαθαίνει να κάνει εποικοδομητικές σχέσεις που στηρίζονται στην εμπιστοσύνη και τον αλληλοσεβασμό· στην εφηβεία επίσης μαθαίνει να παίρνει αποφάσεις με ευθύνη. Η στάση της κοινωνίας μας υποτιμά και παραγνωρίζει αυτές τις πιο σημαντικές πλευρές της εφηβείας. Η σχολική επίδοση είναι το μοναδικό κριτήριο που λαμβάνεται υπόψη, επειδή “είναι ρεαλιστικό”, “δεν είναι ρομαντικό” και “έχει πρακτική εφαρμογή”.

Για τους εκπαιδευτικούς η Παιδεία αρχίζει από την επιλογή του επαγγέλματος. Αν θέλουμε αλλαγή πρέπει ως κοινωνία να επιλέξουμε τους εκπαιδευτικούς με βάση την κλίση τους και τα έντονα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά τους. Έπειτα πρέπει να τους μορφώσουμε ώστε να ακούνε βαθιά, τόσο τους εαυτούς τους όσο και τους γονείς και τα παιδιά, να έχουνε δηλαδή βαθιά αυτογνωσία και συγκρότηση, έντονη ενσυναίσθηση και αποδοχή με σεβασμό για τον άλλον. Όταν θα το πετύχουμε αυτό, θα έχουμε ενήλικες μεγάλης παιδαγωγικής λειτουργικότητας, που μεταξύ τους (γονείς και εκπαιδευτικοί) θα ξέρουν να συνεννοούνται ώστε να φροντίσουν κάθε παιδί κατά τις ανάγκες του και να υποστηρίξουν την διαμόρφωση του εαυτού του με όρους προσωπικής ελευθερίας, κοινωνικής λειτουργικότητας, δημοκρατικής ευθύνης και ανθρώπινης ωριμότητας μέσα σ’ έναν κόσμο δύσκολο, υπερ-άνθρωπο ώς και απ-άνθρωπο, που μας χρειάζεται με όλα μας τα φτερά κι όχι ψαλιδισμένους.

Διακόσια χρόνια κλείνουμε, ας σωπάσουμε και ας σκεφτούμε.

Ο Σπύρος Κασιμάτης είναι εκπαιδευτικός και σύμβουλος ψυχικής υγείας.