Τι μπορεί, άραγε, να περιλαμβάνει μια πραγματικά μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν); Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Αναρωτηθήκατε ποτέ…

• Πόσο μεγάλο είναι το άπειρο;
• Πώς περάσαμε από το τίποτα στο κάτι;
• Αν έκανε ήχο το Big Bang;
• Πώς θα ήταν αν ταξίδευες με την ταχύτητα του φωτός;
• Αν θα μπορούμε να ζυγίσουμε τη Γη;
• Τι συμβαίνει στα σύνορα του σύμπαντος;
• Τι βρίσκεται μέσα σε μια μαύρη τρύπα;

Μπορεί ο όρος “εκλαϊκευμένη επιστήμη” να ακούγεται σε κάποιους υποτιμητικός, αλλά στην πραγματικότητα πολλά κείμενα που εμπεριέχει είναι αριστουργήματα. Η επιστήμη απαιτεί βαθιά γνώση [αρχ.ἐπιστήμη < ἐπίσταμαι (γνωρίζω καλά)] ενός αντικειμένου έρευνας, απαιτεί μελέτη, απαιτεί πρόοδο, απαιτεί και νου και χρόνο και αφοσίωση, που βέβαια δεν γίνεται να έχουμε οι πάντες και δεν γίνεται να έχουμε περί των πάντων. Όμως, η έλλειψη αυτή δεν πρέπει να στέκεται εμπόδιο σε όποιον θέλει να αποκτήσει μια άποψη, μια γνώση επιφανειακή, ας μου επιτραπεί ο όρος, ακόμα και περί των πάντων. Ή σχεδόν περί των πάντων! Εδώ έρχεται, λοιπόν, η (καλογραμμένη και φροντισμένη) εκλαϊκευμένη επιστήμη, μια τέχνη από μόνη της, με συγγραφείς που κατορθώνουν να πάρουν τη βαθιά γνώση και να τη μετατρέψουν στη “γλώσσα” των μη εξειδικευμένων, ουσιαστικά μεταλαμπαδεύοντάς τη στον μέσο άνθρωπο που, όμως, διψά για μάθηση.

Ένα κλασικό εγχειρίδιο εκλαϊκευμένης επιστήμης είναι το περίφημο best seller Μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν), του Μπιλ Μπράισον (Εκδόσεις Μεταίχμιο, μετάφραση: Ανδρέας Μιχαηλίδης, πρόλογος: Τεύκρος Μιχαηλίδης), ένα βιβλίο που μας επιτρέπει να απολαύσουμε τα θαύματα και τα επιτεύγματα της επιστήμης σε ένα επίπεδο όχι υπερβολικά τεχνικό ή απαιτητικό, αλλά ούτε εντελώς επιφανειακό· σε ένα επίπεδο που επιτρέπει τη μετάδοση της επιστημονικής πληροφορίας στο ευρύ κοινό, με τρόπο προσιτό, εύληπτο, και κυρίως χωρίς να την αλλοιώνει. Ο Μπράισον, στο έργο του, έδειξε πως –εκτός από τις γνώσεις– έχει και την ικανότητα και την αίσθηση της ευθύνης που απαιτείται ώστε να το κατορθώσει αυτό, χωρίς να υποπέσει σε συγγραφικά και κυρίως επιστημονικά ατοπήματα.

Όταν είχα διαβάσει πέρυσι τέτοια εποχή το συναρπαστικό βιβλίο του, που ανήκει στη σειρά ΟΞΥΓΟΝΟ του Μεταιχμίου, ένα κείμενο που  δείχνει τον κόσμο όπως οι περισσότεροι από εμάς δεν τον έχουν δει ποτέ πριν, καταρχάς είχα διασκεδάσει. Ο συγγραφέας, με άφθονο χιούμορ, ευφυή και καθόλου ενοχλητικό κυνισμό, αλλά και αξιοσημείωτη σαφήνεια, με είχε παρασύρει σε ένα ταξίδι από τη γέννηση και την εξέλιξη του σύμπαντος μέχρι τη δημιουργία του πολιτισμού και τις νεότερες ανακαλύψεις, χωρίς να βαρεθώ ούτε στιγμή. Και αφού, χάρη στις παρομοιώσεις, τις ιστορικές και τις προσωπικές αναφορές, με διαφώτισε ακόμα και για δύσκολα θέματα της αστρονομίας, της φυσικής, της χημείας (σημειώνω ότι είμαι κοινωνική επιστήμονας, με πολυετείς σπουδές θεωρητικής κατεύθυνσης, αλλά πάντοτε με γοήτευαν οι θετικές επιστήμες), δεν σταμάτησε να υπενθυμίζει με τη γλαφυρότητα που διακρίνει τον λόγο του, ότι, παρά τη ραγδαία επιστημονική εξέλιξη, είναι πολλά τα ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα. Ερωτήματα στα οποία επανέρχομαι πού και πού σε συζητήσεις ή σε αναζητήσεις σχετικής αρθρογραφίας…

Θυμάμαι, λοιπόν, πως σκεφτόμουν (χωρίς τότε να ξέρω ότι υπήρχε ήδη) τι ωραίο που θα ήταν να κυκλοφορήσει και ένα αντίστοιχο βιβλίο για παιδιά –αν και η “Μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν)” μπορεί κάλλιστα να διαβαστεί από εφήβους άνω των 13-14 ετών. Ένα βιβλίο εικονογραφημένο και λίγο πιο περιεκτικό, πιο απλό, αλλά όχι απλοϊκό, με πολύ χιούμορ και ξεκάθαρο εκπαιδευτικό λόγο. Δεν ευχόμουν καλύτερα να κερδίσω το τζόκερ; [Καλά, ας μη γίνομαι εγωίστρια και υλίστρια…] Δεν ευχόμουν καλύτερα να τελειώσει η πανδημία; Πριν από λίγες ημέρες, οι Εκδόσεις Μεταίχμιο μας παρουσίασαν το βιβλίο του Μπράισον Μια πραγματικά μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν), και πάλι σε μετάφραση του Ανδρέα Μιχαηλίδη, που απευθύνεται σε παιδιά από 8 ετών και είναι ακριβώς ό,τι είχα φανταστεί! Πρόκειται ουσιαστικά για μια διασκευή, μια συντομευμένη έκδοση του βιβλίου των ενηλίκων, εντυπωσιακά εικονογραφημένη από τους Daniel Long, Dawn Cooper, Jesus Sotes και Katie Ponder, που καταφέρνει να διατηρήσει το μοναδικό ύφος του συγγραφέα, ενώ ταυτόχρονα να ανταποκριθεί στις αναγνωστικές προσδοκίες των παιδιών!

Ο ίδιος ο Μπράισον συστήνεται στους μικρούς αναγνώστες από την αρχή κιόλας της έκδοσης, εξηγώντας τους ότι εδώ και σχεδόν 50 χρόνια, από τότε που ήταν ο ίδιος στην ηλικία τους, καταπονεί τον εγκέφαλό του με δύσκολα ερωτήματα και ψάχνει διαρκώς να βρει τις απαντήσεις σε αυτά. Θυμάται πώς σκεφτόταν και πώς έπραττε ως πιτσιρίκι και πώς κατόρθωσε να ξεπεράσει την προκατάληψη ότι η επιστήμη είναι βαρετή. Πώς κατόρθωσε ο ίδιος να την κάνει ενδιαφέρουσα για όλους μας. Και τους παροτρύνει να τον ακολουθήσουν στη φανταστική αυτή πορεία του.

Εκτός από τις πρακτικές γνώσεις που θα πάρουν τα παιδιά σχεδόν για τα πάντα, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου θα κατανοήσουν, γεγονός που θα τα βοηθήσει αδιαμφισβήτητα στο μέλλον, ότι δεν υπάρχει τίποτα στην πλάση που δεν αποδεικνύεται απλώς ενδιαφέρον, αλλά μάλλον εκπληκτικό, όταν αρχίσουν να το μελετούν. Ακόμα, θα καταλάβουν ότι είναι πολύ τυχερά που υπάρχουν, που γεννήθηκαν, που περπάτησαν, που βλέπουν, που αντιλαμβάνονται, που μιλούν, που σκέφτονται, ως έμβια όντα μέσα σε ένα τρομακτικά, αδιανόητα τεράστιο σύμπαν. Το πώς τους συνέβη αυτό πιθανόν θα καταφέρουν να το ανακαλύψουν ή έστω να το προσεγγίσουν διαβάζοντας το βιβλίο. Έχει ο Μπιλ Μπράισον όλες τις απαντήσεις που θα γεννηθούν στα μυαλουδάκια τους; Όχι φυσικά· όμως έχει κάμποσες, ενώ μπορεί να παρακινήσει τους μελλοντικούς επιστήμονες να λύσουν, μεγαλώνοντας, σπουδάζοντας, ψάχνοντας, μελετώντας, εντρυφώντας στην επιστήμη, ένα σωρό αναπάντητα ερωτήματα που συνεχίζουν να υπάρχουν και να μας… βασανίζουν.

Δεν θέλω να αποκαλύψω άλλα για το περιεχόμενο του βιβλίου. Ορισμένα τα φαντάζεστε κάπως (αποκλείεται, όμως, να φαντάζεστε την εκπληκτική ικανότητα του Μπράισον να τα επικοινωνεί), άλλα ούτε καν σας έχουν περάσει ποτέ από το μυαλό. Το μόνο σίγουρο είναι ότι τα παιδιά σας, απλώς ξεφυλλίζοντας την πραγματικά μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν) θα γοητευτούν από την κάθε φράση, την κάθε σελίδα, το κάθε κεφάλαιο! Κι έπειτα θα την ξεκοκαλίσουν. Θα ενδιαφερθούν να μάθουν περισσότερες πληροφορίες για τους δεινόσαυρους, τα ηφαίστεια, τους πλανήτες, τους εξωγήινους, τα πετρώματα, τους σεισμούς, το νερό, το DNA, τα βακτήρια, τα ζώα, τις εποχές, την υπερθέρμανση του πλανήτη κι ένα σωρό άλλα, θα ανατρέξουν  στο διαδίκτυο, ίσως και, χάρη στα όσα διαβάσουν, να επιλέξουν τι θα γίνουν όταν θα μεγαλώσουν. Το χιούμορ που διατρέχει όλο το κείμενο είναι το βασικό του ατού. Αλλά και η γλώσσα. Η ικανότητα του Μπράισον να μεταφράζει σε λέξεις καθημερινές, που καταλαβαίνουν και χρησιμοποιούν τα παιδιά, θεωρίες που χρειάστηκαν χρόνια για να διατυπωθούν. Στο τέλος του βιβλίου, οι μικροί wannabe επιστήμονες θα βρουν και ένα ευρετήριο που θα τους χρησιμεύσει ώστε να διατρέχουν ευκολότερα τη θεματολογία που τους ελκύει περισσότερο.

Μια και πλησιάζουν Χριστούγεννα, το βιβλίο αυτό, που ξέχασα να αναφέρω πως είναι μια πολυτελής έκδοση μεγάλου μεγέθους, είναι ιδανικό δώρο όχι μόνο για τα παιδιά σας, αλλά και για τα ανίψια, τα βαφτιστήρια, τα εγγόνια, τους μαθητές σας, αλλά και για τα παιδιά φίλων. Μπορείτε, δε, να το συνοδεύσετε και με την αντίστοιχη ενήλικη έκδοση-δώρο προς τους γονείς τους ή και με το καινούργιο βιβλίο του Μπιλ Μπράισον “Στο σπίτι: Μια περιδιάβαση στην Ιστορία από δωμάτιο σε δωμάτιο”, το οποίο έχω στο κομοδίνο μου και περιμένω πώς και πώς να διαβάσω μέσα στις διακοπές. [Για να ξέρετε, πρόκειται για ένα πρωτότυπο ταξίδι μέσα στο ίδιο μας το σπίτι, για να ανακαλύψουμε πώς έφτασαν τα απλά, αλλά τόσο απαραίτητα, πράγματα στη ζωή μας… Φανταστείτε το δε και σε παιδική version!]