Η εικαστικός Μάρια Μπαχά σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με δάσκαλο το Γιάννη Ψυχοπαίδη. Παράλληλα, παρακολούθησε μαθήματα χαρακτικής και φοίτησε για ένα εξάμηνο στη Σχολή Καλών Τεχνών της Ουτρέχτης, όπου παρακολούθησε μαθήματα μεταξοτυπίας, καθώς και στο Edinburgh College of Art, στη Σκοτία, όπου παρακολούθησε μαθήματα θεατρικού κοστουμιού. Μεταξύ άλλων, είναι εξαιρετική εικονογράφος παιδικών βιβλίων. Τη συναντήσαμε και συζητήσαμε μαζί της για τη δουλειά της.
- Πώς ξεκίνησες να εικονογραφείς παιδικά βιβλία;
Ξεκίνησα το 2003, λίγα χρόνια αφότου αποφοίτησα από την Α.Σ.Κ.Τ., και μετά το πρώτο βιβλίο ήρθε το επόμενο και το ένα έφερνε το άλλο, μέχρι σήμερα. Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο το βιβλίο μου «Μια Ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό», στο οποίο έχω γράψει και το κείμενο, και απευθύνεται σε μεγαλύτερες ηλικίες, σε εφήβους και νέους ενήλικους. Στη διαδρομή δέθηκα πολύ με την τέχνη της εικονογράφησης και τους ανθρώπους της. Βλέπω την εικονογράφηση και τη ζωγραφική σαν δύο αλληλοτροφοδοτούμενα πεδία έκφρασης. Αν και διαφέρουν αρκετά στα σημεία, μπορούν να δώσουν πνοή το ένα στο άλλο.
- Ποιες προκλήσεις κρύβει η εικονογράφησή τους;
Το εικονογραφημένο βιβλίο, ακόμη και το εμπορικό, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να ιδωθεί και ως ένα artist’s book. Αυτή η πλευρά του με ενδιαφέρει πολύ. Το παιδικό, αλλά και συνολικά το εικονογραφημένο βιβλίο, είναι ένα πεδίο όπου κάποιος μπορεί να επενδύσει με πρωτογενή καλλιτεχνική εργασία, νοηματοδοτώντας με καινούργιο τρόπο τεχνικές ζωγραφικής που εκτός πλαισίου μπορεί να δείχνουν ξεπερασμένες ή φθαρμένες. Έτσι, μια ακαδημαϊκή ή διακοσμητική εικόνα μπορεί να αναβαπτιστεί στις σελίδες ενός παιδικού βιβλίου και να λάμψει ολόφρεσκη. Το γεγονός ότι απευθυνόμαστε σε παιδιά θέτει κάποιους περιορισμούς φυσικά. Οφείλουμε να προσαρμοστούμε στις ηλικιακές τους ιδιαιτερότητες, αλλά αυτό επ’ ουδενί δεν σημαίνει ότι υποτιμάμε τους αναγνώστες αυτής της ηλικίας. Αντίθετα, θα εκπλαγεί κανείς διαπιστώνοντας πόσο πιο ανοιχτό μπορεί να είναι κάποιο παιδί σε μία, για παράδειγμα, πιο αφηρημένη εικόνα, σε σύγκριση με έναν ενήλικο. Το εικονογραφημένο βιβλίο, μέσα από την οπτική απόλαυση και τη διασκέδαση που προσφέρει, μπορεί να μυήσει ένα παιδί φυσικά και βιωματικά στον κόσμο της σκέψης και της δημιουργίας, του πνεύματος και της τέχνης. Όσους δημιουργούς παιδικών βιβλίων γνωρίζω, ξέρουν πολύ καλά τη δύναμη και την καλλιτεχνική αξία που έχει το είδος και το παίρνουν πολύ στα σοβαρά.
- Από πού εμπνέεσαι;
Από το νησί μου, τη Χίο, και από τη φύση, όσο αναχρονιστικά κι αν ακούγονται αυτά. Με ενδιαφέρουν οι ιδιοφυείς και ιδιοσυγκρασιακοί δημιουργοί που χτίζουν από το μηδέν τον κόσμο τους χωρίς να εντάσσονται απαραίτητα σε κάποιο τρέχον ρεύμα. Με συγκινεί η λαϊκή τέχνη και οι πρωτογενείς πηγές.
- Πού ζωγραφίζεις συνήθως και ποιες τεχνικές χρησιμοποιείς;
Συνήθως, ζωγραφίζω στο εργαστήριό μου, αλλά και σε πρόχειρα εργαστήρια που στήνω σε άλλους χώρους, όταν χρειάζεται. Κάθε εργασία που ξεκινάει απαιτεί φρέσκια ματιά και αναθεώρηση των εργαλείων. Μ’ ενδιαφέρει πάντως σταθερά το έργο που χτίζεται χειρωνακτικά.
- Ποιο είναι το αγαπημένο σου βιβλίο από όλα όσα έχεις εικονογραφήσει; Και ποιος ο αγαπημένος σου ήρωας;
Σε όλες τις περασμένες δουλειές βλέπω τα λάθη και τα κενά, οπότε δυσκολεύομαι να επιλέξω ένα. Πάντα ονειρεύομαι να μου δοθεί κάποτε η ευκαιρία να ξαναεπισκεφτώ όλες μου τις εικονογραφήσεις για να κάνω τις απαραίτητες διορθώσεις. Υποθέτω, βέβαια, ότι έπειτα από λίγο καιρό θα ξαναβλέπω καινούργια λάθη, οπότε ίσως η αναθεώρηση να είναι μάταιη. Κάθε δουλειά αποτυπώνει τον βαθμό ωριμότητας της στιγμής. Ο αγαπημένος μου ήρωας, πάντως, είναι ο Διονύσιος Σολωμός.
- Πώς συνεργάζεσαι συνήθως με τους συγγραφείς; Δουλεύετε παράλληλα ή παίρνεις το κείμενο μετά την ολοκλήρωσή του;
Έχω συνθηκολογήσει με την πραγματικότητα του βιβλίου πλέον. Έχω καταλάβει ότι, σε αντίθεση με τη μοναχική δουλειά του ζωγράφου, όταν δουλεύει αποκλειστικά για δικά του έργα, η εικονογράφηση οφείλει να είναι μια πιο ευέλικτη διαδικασία. Χρειάζομαι τον χρόνο και τον χώρο μου, ασφαλώς, για να αναπτύξω τη δουλειά μου, αλλά πλέον είμαι πολύ ελαστική στις παρατηρήσεις και στις αλλαγές που ενδεχομένως προτείνονται από τον συγγραφέα, τον γραφίστα ή τον εκδότη, αν κρίνω πως μπορώ να αντεπεξέλθω επαρκώς σ’ αυτές. Το βιβλίο δεν είναι το όραμα ενός, αλλά το όραμα πολλών. Θέλουμε δε θέλουμε, η ευθύνη των επιλογών μοιράζεται σε όλους τους συντελεστές κι αυτό έχει και μια συνεργατική και αρκετά ανακουφιστική διάσταση. Όταν συναντηθούν υλοποιημένα τα επιμέρους στοιχεία (κείμενο, εικονογράφηση, χαρτί, διαστάσεις, εκτύπωση κ.λπ.), όσο ενδελεχώς κι αν έχει φανταστεί το βιβλίο ο δημιουργός στην ησυχία του εργαστηρίου του, δημιουργείται μια καινούργια δυναμική που ουσιαστικά οδηγεί την έκδοση, αρκεί να την αφουγκραστούμε.
- Ποιον εικονογράφο, Έλληνα ή ξένο, θαυμάζεις;
Τον τελευταίο καιρό αγαπάω πολύ τη δουλειά της κομίστας Tara Booth, επειδή συνδυάζει ποιότητες εικαστικές, υπαρξιακές, ψυχαναλυτικά εξομολογητικές και χιουμοριστικές εικόνες. Μ’ αρέσει η Beatrice Allemagna, το εικαστικό έργο του Sean Sullivan με στοιχεία αφηρημένα εικονογραφικά. Αποσπασματικά, μου αρέσουν έργα των διεθνών σούπερ σταρ της εικονογράφησης (Carson Ellis, Manuel Marsol κ.λπ.), αλλά με την υποσημείωση της μανιέρας που τους παγιδεύει. Στον αντίποδα, θαυμάζω τον Φώτη Κόντογλου, γιατί χάρη στην εικονογράφηση και την εικονοποιία του ίδιου και των μαθητών του (Τσαρούχη, Κοψίδη, Εγγονόπουλου, αλλά και Χουλιαρά, που θεωρεί τον εαυτό του μαθητή του Κόντογλου) –και στις προσωπικές πορείες τους– κατάφερα να δω και να συνδεθώ με μια ζωγραφική παράδοση αιώνων, τη βυζαντινή. Θαυμάζω και τον Αλέξη Κυριτσόπουλο, που, ακολουθώντας αντίστροφη πορεία, βρήκε τη ζωγραφική μέσα από την εικονογράφηση βιβλίων για παιδιά.
- Ποιο βιβλίο θα ήθελες να έχεις εικονογραφήσει;
Θα ήθελα να μπορώ να ζωγραφίζω κάπως σαν τον Norman Rockwell και να εικονογραφήσω κάτι σαν Το Νησί των Θησαυρών του Robert Louis Stevenson. Ή να μπορώ να ζωγραφίζω και να φτιάχνω χαρακτικά κάπως σαν τον Κώστα Γραμματόπουλο και να εικονογραφήσω κάτι σαν Το Μυστικό του Κόκκινου Σπιτιού, της Άλκης Γουλιμή.
- Τι δουλεύεις αυτή τη στιγμή;
Είμαι πάντα διχασμένη ανάμεσα στις εικονογραφήσεις βιβλίων και στην ατομική ζωγραφική δουλειά, και η περίοδος αυτή δεν αποτελεί εξαίρεση. Δουλεύω παράλληλα για μια ατομική εικαστική έκθεση που θα προεκτείνεται και έξω από τα έργα, καθώς και ένα βιβλίο για παιδιά που αναμένεται να βγει τον επόμενο χειμώνα. Με τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο σχεδιάζουμε διάφορα που δεν καταφέραμε να πραγματοποιήσουμε τον προηγούμενο χρόνο λόγω πανδημίας και αφορούν το βιβλίο «Μια Ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό».
- Τέλος, πώς θα σύστηνες τον εαυτό σου σε ένα παιδί;
Είμαι κάποια που ψάχνει –όχι πάντα με επιτυχία– να βρει τον εαυτό της (και τους άλλους).
Δείτε περισσότερα για τη Μάρια Μπαχά και το έργο της εδώ.
