Στην Ελλάδα που καταλήγει ένα τεράστιο κύμα μεταναστών από όλες τις γωνιές στα περισσότερα σχολεία ακούγονται γλώσσες από όλον τον κόσμο. Συνήθειες, θρησκείες, παιχνίδια ανακατεύονται σε ένα δοχείο, το μείγμα του οποίου ταρακουνά τις ισορροπίες. Μερικές φορές προς το καλύτερο, άλλες προς το χειρότερο. Πως βιώνουν τη νέα πραγματικότητα τα παιδιά; Ένας συγγραφέας που εμπνέεται ιστορίες γύρω από τις διακρίσεις και οι ιδρυτές μιας οργάνωσης που βοηθάει τα παιδιά μεταναστών-εσχάτως και Ελλήνων-μας δίνουν μερικές ενδιαφέρουσες οπτικές του ζητήματος.
Ο συγγραφέας που μιλούσε στα παιδιά για τις διακρίσεις
Ο Πάνος Χριστοδούλου είναι ο συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας που συστηματικά επιλέγει να μιλάει στα βιβλία του –από τις εκδόσεις Κέδρος– για την αξία της πολυπολιτισμικότητας. Στο βιβλίο Η μπάλα της ζωής τους (στη βραχεία λίστα για τα Κρατικά Βραβεία Παιδικού Βιβλίου & «Βραβείο του Αναγνώστη» για το 2013) ένας από τους βασικούς χαρακτήρες, η μικρή Σάφια, σώζεται από την μπάλα (την πρωταγωνίστρια της ιστορίας) τη στιγμή που βυθίζεται το σαπιοκάικο με το οποίο ταξιδεύει για να γλιτώσει από τη χώρα της (όπου την είχαν αναγκάσει να δουλεύει υπό άθλιες συνθήκες, παρόλο που ήταν παιδί). Στο νησί που θα τη βγάλει η μπάλα, η Σάφια αρχικά θα βιώσει τον μόνο και μόνο επειδή είναι μαύρη.
Στο τελευταίο βιβλίο του, πάλι, το Μια αλλόκοτη ιστορία αγάπης –αυτό από τις εκδόσεις Άγκυρα– ο συγγραφέας κάνει εμμέσως αναφορά στη διαφορετικότητα με την οποία αντιμετωπίζεται από τα υπόλοιπα έντομα ο έρωτας μιας μέλισσας για ένα πλαστικό λουλούδι-μαγνητάκι ψυγείου. Τέλος, η πασίγνωστη ιστορία του Ναβίντ, αποτέλεσε αφορμή για να φτιάξει ο Πάνος Χριστοδούλου με δύο φίλους του, την επίσης συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας Μαρίζα Ντεκάστο και τον Μίλτο Κύρκο ένα σχετικό επιτραπέζιο οnline παιχνίδι, το οποίο ασχολείται με το τι ακριβώς συνέβαινε στη χώρα του Ναβίντ και πώς αναγκάστηκε να φύγει. Το παιχνίδι ήδη παίζεται σε πολλά σχολεία. Εδώ και έναν χρόνο ο συγγραφέας ζει με την οικογένειά του στο Λονδίνο. Η συνομιλία μας είχε πολλά να μας αποκαλύψει για τη σχέση των σημερινών παιδιών με την περίφημη πολυπολιτισμικότητα.
“Την ιστορία του Ναβίντ την εμπνεύστηκα δουλεύοντας στο Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ). Ήταν λοιπόν το 2002 που, ως νέος δικηγόρος, ανάμεσα στα καθήκοντα που είχα ήταν να παίρνω συνέντευξη από τους πρόσφυγες, να μαθαίνω με λεπτομέρεια την ιστορία τους ώστε να μπορεί η οργάνωση να τους προσφέρει νομικές και κοινωνικές υπηρεσίες. Εκεί συνειδητοποίησα πόσο περιορισμένη γνώση είχα στην πραγματικότητα για τους πρόσφυγες αλλά και πόσο διαστρεβλωμένη εικόνα έχει για αυτούς η κοινή γνώμη. Πολλοί από τους ανθρώπους που λάμβαναν βοήθεια ήταν παιδιά. Μάλιστα, σε αρκετές περιπτώσεις ταξιδεύουν στην Ελλάδα εντελώς μόνα τους, χωρίς την προστασία γονιών ή συγγενών. Ο Ναβίντ, λοιπόν, έχει στοιχεία από αυτά τα παιδιά που γνώρισα στο ΕΣΠ”.
Πως αντιμετωπίζουν τα παιδιά το διαφορετικό; Το ξένο και το διαφορετικό δεν ενοχλεί τα παιδιά, συχνά δεν του δίνουν καν σημασία. Βλέπω την κόρη μου που το σχολείο της στο Λονδίνο, όπου ξεκίνησε να πηγαίνει φέτος, έχει παιδιά των οποίων οι γονείς κατάγονται από πολλές διαφορετικές χώρες του κόσμου. Δεν της έκανε ποτέ εντύπωση που η Ινδή συμμαθήτριά της έχει διαφορετικό χρώμα από την ίδια ή που τα μάτια του Ιάπωνα συμμαθητή της είναι πιο σχιστά από τα δικά της. Αν όμως οι γονείς τής τονίζαμε αυτές τις διαφορές, ή αν της λέγαμε διάφορες αηδίες περί ανώτερων και κατώτερων φυλών, τότε μάλλον θα ανέπτυσσε διαφορετική συμπεριφορά.
Μου έχει τύχει αρκετές φορές όταν επισκέπτομαι σχολεία στην Ελλάδα για να παρουσιάσω τα βιβλία μου κάποιοι μαθητές να μου λένε: «Μας άρεσε ο Ναβίντ, είναι πολύ καλός, όμως οι ξένοι γενικά κλέβουν…» Και όταν τους ρωτώ αν έχουν κάποια προσωπική εμπειρία από κάποιον ξένο που τους έκλεψε, μου απαντούν: «Όχι, αλλά το άκουσα στην τηλεόραση και μου το είπε και ο μπαμπάς μου». Δυστυχώς πολλά παιδιά είναι εκτεθειμένα στον ρατσιστικό λόγο και σε εικόνες βίας, που με χαρά μεταδίδουν αμέτρητα κανάλια. Ο βομβαρδισμός από ξενοφοβικές τσιρίδες διαφόρων τηλεστάρ, που ουρλιάζουν περί «εγκληματικότητας και λαθρομετανάστευσης», είναι καθημερινός και ασταμάτητος γιατί «πουλάει». Αν επιπλέον έχεις και τους γονείς να ανέχονται ή να υιοθετούν τέτοιες ρητορικές, τότε ό,τι και να κάνει το σχολείο, όσο εμπνευσμένοι και μεταδοτικοί κι αν είναι οι δάσκαλοι, το παιχνίδι είναι χαμένο. Συνεπώς, για να παραφράσω και το γνωστό σύνθημα: ρατσιστής δεν γεννιέσαι, γίνεσαι.
Πώς πρέπει να μιλάμε στα παιδιά μας για τον ρατσισμό; Όπως μιλάμε και στους μεγάλους- με λογικά επιχειρήματα και τεκμήρια. Με ζωντανά επιχειρήματα. Μπορούμε να τους δείξουμε πόσο πιο πλούσια έχει γίνει η ζωή μας χάρη στη διαπολιτισμικότητα. Πόσο πολλά πράγματα μεταδώσαμε αλλά και πήραμε από τους ξένους με τους οποίους ήρθαμε σε επαφή στη διάρκεια της ιστορίας μας. Αν μέναμε απομονωμένοι πόσο πιο λίγα θα ήταν τα παιχνίδια μας; Δεν θα ξέραμε, για παράδειγμα, το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ. Πόσο παραμύθια θα χάναμε; Δεν θα μαθαίναμε ποτέ το παραμύθι της Χιονάτης ή της Κοκκινοσκουφίτσας, ούτε θα μάθαιναν οι άλλοι λαοί από εμάς τους μύθους του Αισώπου. Επίσης πόσο πιο φτωχή θα ήταν η κουζίνα μας; Δεν θα είχαμε την ευκαιρία να γευτούμε διάφορα εξωτικά φαγητά αλλά ακόμη κι αυτά τα χάμπουργκερ, τις πατάτες τηγανητές και τα μακαρόνια, που αρέσουν σε όλα τα παιδιά. Μάλλον με μέλανα ζωμό θα τη βγάζαμε ακόμη. Μπλιάχ!
«Δρόμοι Ζωής» – Μια ζεστή αγκαλιά για όλους
Ο Κώστας Βαρλάς είναι οπτικός και η σύζυγός του η Μάτα εργάζεται στη γραμματεία του Πανεπιστημίου Πειραιά. Πώς βρέθηκαν λοιπόν το 1996 ως ιδρυτές της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης «Δρόμοι Ζωής» να προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια στα παιδιά από ξένες χώρες που ζουν στην ευρύτερη περιοχή του Γκαζιού;
“Όταν ξεκινήσαμε τη δράση μας το μεγάλο πρόβλημα ήταν τα παιδιά των φαναριών στους δρόμους της Αθήνας. Παρακολουθήσαμε ένα σεμινάριο κοινωνικών λειτουργών με θέμα τη ζωή αυτών των παιδιών που στην πλειονότητά τους ήταν μουσουλμάνοι, εσωτερικοί μετανάστες από την Κομοτηνή και την Ξάνθη. Μάθαμε πως είχαν κατέβει στην Αθήνα για ένα καλύτερο αύριο και είχαν συγκεντρωθεί στην περιοχή του Γκαζιού. Επί τέσσερα χρόνια ατύπως βοηθούσαμε με τη σύζυγό μου αυτά τα παιδιά μαθαίνοντάς τους, στα καφενεία και στα παγκάκια της περιοχής, τον πολλαπλασιασμό και τη διαίρεση. Έφευγαν το μεσημέρι από το 87ο δημοτικό σχολείο, αλλά στο σπίτι οι γονείς τους, που είναι αναλφάβητοι, δεν μπορούσαν να τα βοηθήσουν με τα μαθήματα. Κάποια στιγμή φωνάξαμε και τους Γιατρούς του Κόσμου που εμβολίασαν, πάλι σε ένα καφενείο, 80 παιδιά. Ύστερα από τέσσερα χρόνια δράσης ιδρύσαμε τους Δρόμους Ζωής. Με εκδηλώσεις και bazaar βγάζουμε τα χρήματα για το νοίκι μας και για αυτά που προσφέρουμε σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη –φέτος βοηθάμε 40 οικογένειες με τα βασικά τρόφιμα, λάδι, ρύζι κ.λπ.– κάθε τρεις εβδομάδες και σε καθημερινή βάση περίπου 100 παιδιά με τα μαθήματα και τη γλώσσα.
Η εθελοντική δουλειά όλων όσοι εμπλέκονται με τους Δρόμους Ζωής μάς κρατάει ανεξάρτητους και μακριά από πολιτικά συμφέροντα. Μάλιστα, αυτή η ανιδιοτελής προσφορά έκανε τους μετανάστες να εκτιμήσουν ακόμα περισσότερο τη δουλειά μας και να δουν το αληθινό πρόσωπο της αλληλεγγύης. Αυτά τα παιδιά δεν είναι πια μόνο μουσουλμάνοι, αλλά από πολλές χώρες όπως: Συρία, Αίγυπτος, Βουλγαρία, Ρουμανία, Μπαγκλαντές και φυσικά βοηθάμε πια και Ελληνόπουλα από οικογένειες που εγκαταστάθηκαν στο Γκάζι και στο Μεταξουργείο. Πάντως, η θεώρηση ότι ο πιο σκουρόχρωμος είναι υποδεέστερος ισχύει και ανάμεσα στους μετανάστες και παρατηρούμε ότι πρόκειται για μια παγκόσμια, βαθιά ριζωμένη αντίληψη, μέχρι και οι ίδιοι οι Ινδοί θεωρούν τους λευκούς ανώτερους.
Ο ρατσισμός που συνεχίζουν να υφίστανται τα παιδιά των μεταναστών είναι ακόμα ισχυρός, αλλά η μακροχρόνια πια συνύπαρξή τους με τα Ελληνόπουλα στα δημόσια σχολεία έχει αρχίσει να αμβλύνει τις διαφορές κι έτσι πια μπορείς να δεις ένα παιδί χριστιανών να πηγαίνει στο πάρτι γενεθλίων μιας οικογένειας μουσουλμάνων. Σε προσωπικό επίπεδο μεταξύ παιδιών έχουν ξεπεραστεί πολλά, η κοινωνία είναι που δεν αλλάζει τόσο εύκολα. Υπάρχει όμως αυτή η πλευρά της κρίσης: ότι αναγκαστικά έφερε Έλληνες και ξένους πιο κοντά αφού πολλές φορές οι Έλληνες νεόπτωχοι βρίσκονται στην ίδια μοίρα με τους μετανάστες. Το ζήτημα της αποδοχής της πολυπολιτισμικότητας είναι μια ολόκληρη αλυσίδα. Δεν υπάρχουν ας πούμε τάξεις υποδοχής για τα παιδιά των μεταναστών, οι δάσκαλοι στα δημόσια σχολεία παλεύουν μόνοι τους να τα βοηθήσουν. Το υπουργείο Υγείας όπως και το υπουργείο Δημόσιας Τάξης δεν μεριμνούν για τίποτα απ’ όσα αφορούν τη ζωή αυτών των παιδιών. Όσο για τους πολίτες, το βασικό μήνυμα είναι η αλληλεγγύη που βοηθάει να ανοίξει λίγο η καρδιά μας”.
