Διαβάζοντας διάφορες μελέτες της ψυχολογίας και της νευροψυχολογίας για το ρατσισμό μου γεννιέται το ερώτημα: Τι μπορώ να κάνω για να μη γίνουν τα παιδιά μου ρατσιστές;  Στη σημερινή Ελλάδα συμβιώνουν πλέον άνθρωποι πολλών εθνικοτήτων, άλλοι ενταγμένοι και άλλοι εντελώς περιθωριοποιημένοι. Στα σχολεία μας φοιτούν παιδιά διαφόρων εθνικοτήτων. Οι εθνικιστικές-ναζιστικές οργανώσεις ανθούν και προσηλυτίζουν νέα παιδιά. Πώς θα μιλήσω στο παιδί μου για το ρατσισμό, πώς θα το μάθω να αποδέχεται τη διαφορετικότητα;

Ας προσπαθήσουμε πρώτα να απαντήσουμε στην ερώτηση αν ο ρατσισμός είναι κάτι έμφυτο. Από τις πρώτες κοινωνίες οι άνθρωποι ήταν χωρισμένοι σε ομάδες και είχαν την τάση να διαχωρίζουν τους “δικούς” τους από τους “άλλους”. Σήμερα όλες οι μελέτες συμφωνούν ότι όταν κατηγοριοποιούμε κάποιους σαν να ανήκουν σε μία ομάδα με κοινά χαρακτηριστικά με τη δική μας έχουμε την τάση να τους αξιολογούμε σαν καλύτερους σε διάφορους τομείς και να τους προτιμούμε από ότι αυτούς με διαφορετικά χαρακτηριστικά (in-group bias). Μία άλλη θεωρία επίσης βασισμένη σε μελέτες της κοινωνικής ψυχολογίας είναι ότι με τη συχνή έκθεση σε ένα ερέθισμα αρχίζει ο εγκέφαλος να μην το αντιλαμβάνεται σαν κάτι ξένο και απωθητικό, αλλά σαν κάτι γνώριμο και ελκυστικό (mere-exposure effect). Υπάρχει ακόμα στους ανθρώπους η τάση της προβολής, να προβάλουμε δηλαδή τα αρνητικά χαρακτηριστικά που δεν αποδεχόμαστε για τον εαυτό μας σε κάποιον ξένο, σε κάποιον άλλο τον οποίο και απορρίπτουμε.

Όλα αυτά τα αναφέρουμε για να εξηγήσουμε ότι ο ρατσισμός δεν είναι μια έμφυτη αντίδραση του εγκεφάλου και άρα αναπόφευκτη, αλλά βασίζεται σε μία τάση των ανθρώπων να εντάσσονται σε ομάδες. Είναι μια αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους, αλλά διαχωρίζονται σε ανώτερους και κατώτερους, διακρινόμενοι είτε από το χρώμα του δέρματος, είτε από την εθνικότητα είτε από τη θρησκεία κλπ. Αυτό είναι επίκτητο και  μπορεί να καλλιεργηθεί μία πιο ανοιχτή στάση απέναντι στην διαφορετικότητα. Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

1. Γίνετε παράδειγμα για τα παιδιά σας.  Μπορεί να μην ωθούμε συνειδητά τα παιδιά μας στο ρατσισμό , όμως άθελα μας μπορεί να τους μαθαίνουμε να κατηγοριοποιούν τους ανθρώπους ανάλογα με τη φυλή ή την εθνικότητα τους μέσα από ρατσιστικά σχόλια , ανέκδοτα και ιστορίες. Αποφύγετε τις ταμπέλες. Φερθείτε με σεβασμό και ευγένεια σε όλους, είτε εργάζονται για εσάς ή για κάποια άλλη επιχείρηση , είτε είναι τουρίστες, είτε απλά καθαρίζουν τζάμια στα φανάρια.

2. Συζητείστε για τη διαφορετικότητα και μην κάνετε το ρατσισμό ταμπού. Πολλές φορές τα παιδιά αυθόρμητα σχολιάζουν το χρώμα ή τα  χαρακτηριστικά του άλλου. (Μαμά ο κύριος γιατί έχει σκούρο καφέ δέρμα; Γιατί η κυρία είναι χοντρή;) Δε θα κερδίσετε τίποτα με το να πείτε στο παιδί να σωπάσει και πως δεν επιτρέπεται να λέμε τέτοια πράγματα. Καλύτερα να του εξηγήσετε πως όλοι είναι διαφορετικοί , έχουν άλλο χρώμα δέρματος, διαφορετικά χαρακτηριστικά και πως αυτό δεν τους κάνει καλύτερους ή χειρότερους, ανώτερους ή κατώτερους και πως όλοι έχουν σκέψεις , συναισθήματα , καλά και κακά χαρακτηριστικά αλλά και τα ίδια δικαιώματα. Επίσης στα μεγαλύτερα παιδιά μπορούμε να εξηγήσουμε και ότι το να μιλάμε για τη διαφορετικότητα κάποιου, να τον δείχνουμε και να τον σχολιάζουμε, μπορεί να τον κάνει να ντραπεί και να νοιώσει ανεπιθύμητος και απομονωμένος.

3. Έκθεση,έκθεση, έκθεση: Τα ταξίδια, τα διαπολιτισμικά περιβάλλοντα , οι ταινίες, τα βιβλία και τα ντοκιμαντέρ που δείχνουν ανθρώπους από διάφορες φυλετικές ομάδες βοηθούν στην εξοικείωση των παιδιών. Ενθαρρύνετε τα μεγαλύτερα παιδιά που μαθαίνουν ξένες γλώσσες να βρουν φίλους από διάφορες περιοχές της γης. Συμμετέχετε σε εθνικά φεστιβάλ που γίνονται στην πόλη σας από τους ξένους που ζουν εδώ, γνωρίστε το φαγητό, την τέχνη, τα ήθη και τα έθιμα τους.

4. Πάρτε ένα παραμύθι για το ρατσισμό Διαβάστε στα παιδιά ένα βιβλίο που να μιλάει με απλό τρόπο για το ρατσισμό. Το αγαπημένο μου είναι το “Ένας Γάτος μια φορά” (Εκδόσεις Εν Πλω)

5. Μάθετε στα παιδιά σας Ιστορία. Ένας άνθρωπος που δεν έχει διδαχθεί ιστορία είναι ίσως πιο εύκολο να παρασυρθεί από ρατσιστικές, ναζιστικές ιδεολογίες μη γνωρίζοντας τις επιπτώσεις τέτοιων κινημάτων για την ανθρωπότητα. Εξηγείστε με απλά λόγια (ανάλογα με την ηλικία των παιδιών)  για τη μετανάστευση, την ιστορία των Ελλήνων μεταναστών, τα αποτελέσματα του Ναζισμού για την ανθρωπότητα, το Απαρτχάιντ, τον Εμφύλιο της Αμερικής , το δουλεμπόριο . Εξηγείστε στα παιδιά πόσο δύσκολη ζωή μπορεί να έχει ένας λαθρομετανάστης και τι τον αναγκάζει να αναζητά κάθε μέσο να πάει σε μία άλλη χώρα.

Κάθε τέτοιο θέμα ξεκινάει από το να έρθουμε πρώτα εμείς, οι γονείς, οι “μεγάλοι”, σε επαφή με τις δικές μας προκαταλήψεις, φόβους, στοιχεία του χαρακτήρα μας που αποκρύπτουμε ακόμα και από τον ίδιο μας τον εαυτό, και αντί να τα αντιμετωπίζουμε ως ταμπού, να προσπαθούμε να συμφιλιωθούμε με αυτά και να γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι. Δεν είναι το ζήτημα να μην έχουμε, εμείς και τα παιδιά μας, προκαταλήψεις, αλλά πώς θα τις δούμε , θα τις αποδεχτούμε και μέσα από την επικοινωνία και την επαφή με τον εαυτό και με τους άλλους θα μάθουμε να τις επεξεργαζόμαστε.