Μπερδεύει γράμματα και λέξεις και δυσκολεύεται στην οργάνωση; Μήπως δεν πρόκειται για «τεμπελάκο», αλλά για έναν μαθητή με δυσλεξία; Και τα δύο μπορεί να ισχύουν. Ο κακός μαθητής, όμως, δεν σημαίνει ότι είναι και δυσλεκτικός. Αλλά ακόμα κι αυτός που πάσχει από δυσλεξία δεν σημαίνει ότι θα μείνει ένας μέτριος μαθητής. Πολλές παρανοήσεις υπάρχουν γύρω από τον όρο. Η Μαρία Σκόκου, ειδική παιδαγωγός MSc (EKPA, University of Southampton), μας βοηθάει να αποσαφηνίσουμε το νόημα και τη σοβαρότητα αυτής της ειδικής μαθησιακής δυσκολίας.
Κατ’ αρχάς να προσδιορίσουμε τον όρο δυσλεξία; Δυσλεξία ονομάζουμε μια ειδική μαθησιακή δυσκολία, που εντοπίζεται κυρίως στην εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης. Στις πρώτες τάξεις του σχολείου βιώνεται μια απρόσμενη αποτυχία, που έρχεται σε αντίθεση με τις γενικές ικανότητες του παιδιού. Γι’ αυτό και λέγεται ειδική –και όχι γενική– μαθησιακή δυσκολία. Πριν από το δημοτικό υπάρχουν μερικές ενδείξεις, όπως κινητική αδεξιότητα, δυσκολία στην απομνημόνευση ποιημάτων ή στην αναγνώριση ομοιοκαταληξίας, στην αντίληψη του χρόνου και στην οργάνωση.
Ο γονιός μπορεί να αντιληφθεί ότι το παιδί πάσχει από δυσλεξία πριν καν πάει στο σχολείο; Επίσημη διάγνωση δυσλεξίας προτού το παιδί διδαχθεί γραφή και ανάγνωση δεν μπορεί να γίνει. Επί-σης, δεν σημαίνει ότι όλα τα παιδιά που δυσκολεύονται έχουν δυσλεξία. Υπάρχουν, βέβαια, οι πρώιμες ενδείξεις που αναφέρθηκαν.
Σε ποιες περιπτώσεις η δυσλεξία είναι σοβαρό πρόβλημα για τη σχολική ζωή; Το σχολείο είναι πολύ σημαντικό στη ζωή ενός παιδιού. Δεν μπορεί να νιώθει καλά, αν δεν τα καταφέρνει και καλά. Η δυσλεξία επηρεάζει τη σχολική επίδοση συνολικά, με άμεσο αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση του παιδιού. Πολλές φορές παρατηρούνται συναισθηματικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς, καθώς οι δυσκολίες του αποδίδονται στην τεμπελιά ή στην αδιαφορία. Δεν πρόκειται απλώς για κάποια ορθογραφικά λάθη, αλλά εντοπίζονται και άλλες δυσκολίες στην οργάνωση του χρόνου, στην ακολούθηση οδηγιών και στην αντίληψη των χρονικών εννοιών. Επειδή μάλιστα συχνά είναι έξυπνα παιδιά, που σημαίνει ότι μπορεί να είναι εφευρετικά, να έχουν κλίση στις τέχνες ή ιδιαίτερη σχέση με τα ζώα, και απέχουν πολύ από το «τεμπέλης» που τους αποδίδεται, οι παιδαγωγικές παρεμβάσεις είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές και επιδρούν θετικά στη γενικότερη ζωή του παιδιού.
Έχει δηλαδή αποδειχθεί ότι τα παιδιά με δυσλεξία έχουν μια ιδιαίτερη εξυπνάδα; Όχι υποχρεωτικά. Παρατηρείται συχνά ένα δυσλεκτικό παιδί να είναι έξυπνο, αλλά δεν συμβαίνει πάντα. Όταν ένα παιδί έχει μόνο δυσλεξία και δεν συνυπάρχει άλλη δυσκολία, αυτό δεν έχει να κάνει καθόλου με την ευφυΐα του. Με αυτήν την έννοια λέω ότι είναι έξυπνα παιδιά, επειδή η δυσκολία τους δεν έχει καμία σχέση με τη νοητική τους ικανότητα. Δυστυχώς ταυτίζουμε το γνωστικό κομμάτι με την εξυπνάδα και θεωρούμε ότι ο καλός μαθητής είναι έξυπνος ή το αντίθετο. Αυτό είναι λάθος.
Ο δυσλεκτικός μαθητής μπορεί να είναι άριστος; Δεν μπορεί να είναι άριστος χωρίς να δεχτεί βοήθεια σε μαθήματα γλώσσας. Μπορεί, όμως, να είναι άριστος στη φυσική, τη χημεία, τα μαθηματικά. Υπάρχουν φορές που η δυσλεξία επηρεάζει τα μαθηματικά, λόγω των χρονικών εννοιών, της χρήσης
συμβόλων και της ανάγκης απομνημόνευσης και αυτοματοποίησης. Υπάρχει και η περίπτωση της δυσορθογραφίας, όπου το παιδί έχει κυρίως πρόβλημα στην ορθογραφία. Γενικά η δυσλεξία επηρεάζει αρκετές λειτουργίες, όπως την απομνημόνευση (π.χ. προπαίδεια), τον διαχωρισμό δεξιού αριστερού, την ακουστική μνήμη, τη φωνολογία, την εκμάθηση των μηνών.
Υπάρχουν παράγοντες που προκαλούν τη δυσλεξία; Το περιβάλλον που μεγαλώνει π.χ.; Η δυσλεξία υπάρχει εκ γενετής και είναι συχνά κληρονομική. Υπάρχει τα τελευταία χρόνια μια μανία με τις διαγνώσεις δυσλεξίας, και όχι μόνον. Η αντιμετώπιση ενός παιδιού δεν αρχίζει και τελειώνει με τη δυσλεξία. Είναι σημαντικό και πρέπει να αντιμετωπιστεί, αλλά το παιδί δεν πρέπει να νιώθει ότι αυτό χαρακτηρίζει την ύπαρξή του.
Είναι θεραπεύσιμη; Όχι με την έννοια της ιατρικής θεραπείας, σαν μια ίωση. Τη δυσλεξία την έχεις για πάντα. Αλλά μπορείς να μάθεις να τη διαχειρίζεσαι και να ζεις καλά με αυτήν. Μπορεί για παράδειγμα ένα παιδί να βελτιώσει την ορθογραφία του, αλλά πάντα θα πρέπει να σκέφτεται για να γράψει κάτι σωστά, δεν θα το κάνει αυτοματοποιημένα.
Οι δάσκαλοι πώς πρέπει να αντιμετωπίζουν τα παιδιά με δυσλεξία; Γενικώς πολλά πέφτουν στις πλάτες των δασκάλων, οι οποίοι ούτως ή άλλως κάνουν μια πολύ δύσκολη δουλειά. Είναι σημαντικό να μπορούν να διακρίνουν τις δυσκολίες. Είναι λάθος η παλιά άποψη ότι ένα παιδί που δεν τα καταφέρνει στο σχολείο είναι τεμπέλης. Κάτι φταίει. Αλλά γενικά είναι πολλά τα προβλήματα στο ελληνικό σχολικό περιβάλλον: είναι πολυπληθή τα τμήματα, το σύστημα είναι μόνο γνωστικά προσανατολισμένο και βαθμοθηρικό. Δεν βοηθάει ούτε τους μαθητές ούτε τους εκπαιδευτικούς.
