Διαβάζω, όπως όλοι σας υποθέτω, τα άρθρα που γράφονται διαρκώς σχετικά με τα εμβόλια covid-19, με επίμαχο κυρίως εκείνο της AstraZeneca (AZ), και γενικά της τεχνολογίας με φορέα έναν αδενοϊό. H εταιρεία ΑΖ αναφέρει στο εγχειρίδιο «σπάνια ανεπιθύμητη ενέργεια», αλλά όχι με σαφές ποσοστό. Μάλιστα για το εμβόλιο Janssen COVID-19 (της Johnson and Johnson), σύμφωνα με την ενημέρωση του υγειονομικού προσωπικού από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, «η αποτελεσματικότητά του έναντι σοβαρής ή κρίσιμης νόσου COVID-19 τουλάχιστον 14 ημέρες μετά τον εμβολιασμό ήταν 76,7% και 85,4% τουλάχιστον 28 ημέρες μετά τον εμβολιασμό». Κι όμως, το υπουργείο υγείας Κύπρου έχει αναρτήσει αφισάκι που αναφέρει αποτελεσματικότητα «έως 100%». Η σπάνια ανεπιθύμητη ενέργεια είναι κάτι που ισχύει ακόμη και για την παρακεταμόλη, το γνωστό παυσίπονο που κάθε σπίτι σχεδόν έχει στο φαρμακείο του. Η διαφορά βέβαια με το παυσίπονο είναι ουσιώδης, αφενός διότι είναι δοκιμασμένο δεκαετίες τώρα και αφετέρου γιατί τα παυσίπονα δεν αποτελούν μέσο ελέγχου της πανδημίας, με ευθύνη μάλιστα του εμβολιαζόμενου πολίτη.

Αstra και νεφέλες στον ορίζοντα

Ας αφήσουμε όμως τη δική μου ή τη δική σας προσπάθεια αποσαφηνοποίησης των δεδομένων και ας δούμε τι λένε οι επιστήμονες, που έχουν αναλάβει την ενημέρωση του κοινού, οι αρμόδιοι δηλαδή επί του θέματος. Η κ. Λινού, λοιπόν, πρόσφατα συνέστησε οι ηλικίες κάτω των 50 να αποφύγουν το ΑΖ και να προτιμήσουν ένα εμβόλιο τεχνολογίας mRNΑ, όπως είναι η σύσταση σε αρκετές χώρες στον κόσμο. Μάλιστα, εξέφρασε την απορία της για ποιον λόγο εμείς στην Ελλάδα επιλέξαμε το αντίθετο. [1] Η αλήθεια είναι ότι και δίκιο να έχει η κ. Λινού, αυτό που είπε δεν ήταν ακόμα εφικτό, αφού δεν υπάρχει ακόμη η δυνατότητα επιλογής εμβολίου από τους πολίτες 30-44 ετών. Πριν από ελάχιστες ημέρες άνοιξε η πλατφόρμα για τους 40-44 και για τους 35-39, ενώ οι 30-35 ακόμα δεν μπορούν να επιλέξουν.

Ωστόσο, η χώρα που παρήγαγε το εμβόλιο ΑΖ, η Βρετανία, μετά την παρατήρηση 10 επεισοδίων θρομβοεμβολών ανά 1 εκατομμύριο δόσεων σταμάτησε και επίσημα τη χορήγηση του σκευάσματος σε άτομα κάτω των 40 ετών[2]. Αντίστοιχη αποστροφή από το εμβόλιο είχαν δείξει αρχικά 18 ευρωπαϊκές χώρες, ενώ τελευταία η εθνική επιτροπή εμβολιασμού της Νορβηγίας υποστήριξε την αφαίρεση των εμβολίων της AstraZeneca και της Johnson & Johnson, καθώς συνδέονται με μια σπάνια, αλλά αρκετά σοβαρή παρενέργεια (το γνωστό φαινόμενο θρομβώσεως με θρομβοπενία)[3].  Το φαινόμενο αυτό έχει γίνει πλέον και επίσημα αποδεκτό ως σχετιζόμενο με το εμβόλιο και από το CDC (το αμερικάνικο ΚΕΕΛΠΝΟ)[4]. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA) διαπίστωσε την πιθανή σχέση μεταξύ του εμβολίου της AstraZeneca και πολύ σπάνιων περιπτώσεων θρόμβων αίματος, αν και όπως είπε, τα οφέλη του υπερτερούν κατά πολύ των κινδύνων του και δεν ανακοίνωσε κανέναν περιορισμό, πέραν του ότι… δεν ανανέωσε ακόμη την παραγγελία για τα εμβόλια της AΖ για μετά τον Ιούνιο [5].

Selfie γενναιότητας

Μέσα σε αυτό το θολό τοπίο, λοιπόν, ο πολίτης πρέπει να πάρει μια απόφαση: «Να εμβολιαστώ ή όχι;» Εννοείται πως ο κορονοϊός μπορεί να προκαλέσει σε μεγαλύτερη πιθανότητα θρομβοεμβολικά επεισόδια από ό,τι το ίδιο το εμβόλιο, αλλά και το γεγονός πως το εμβόλιο με αδενοϊό φάνηκε να έχει πιο συχνά αυτές τις παρενέργειες σε σχέση με το mRNA εμβόλιο είναι κάτι που θα το υπολογίσει ο εμβολιαζόμενος· αρκεί, βέβαια, να έχει την επιλογή.

Αυτά τα λέω, γιατί παρατηρώ τελευταία διάφορες αναρτήσεις στα social media, που αφορούν πανηγυρισμούς και ατάκες υπερηφάνειας για εκείνους που ξεπέρασαν τις φήμες και με γενναιότητα εμβολιάστηκαν με το ΑΖ. Μεταξύ σοβαρού κι αστείου για την ώρα, θέλω να ελπίζω… Όμως δεν ήταν φήμες, ούτε λαϊκοί μύθοι εκείνοι οι –έστω σπάνιοι– θάνατοι και τα εγκεφαλικά και δεν ήταν η επιστήμη προφανώς τόσο αλάνθαστη, ώστε ολόκληρες χώρες φρέναραν την παραγγελία των επίμαχων εμβολίων. Συμφέροντα εμπορικά και διακρατικά; Το Brexit; Ποσώς με νοιάζει. Δεν θα καταφέρω να μάθω την αλήθεια παίρνοντας ρίσκο εις βάρος μου. Συνεπώς, καλές οι selfies με τα μπράτσα και τις βελόνες πάνω τους, καλά και τα επίπεδα αντισωμάτων μετά τον εμβολιασμό που ανεβάζουν κάποιοι στα social, αρκεί όλη αυτή η χαριτωμενιά να μη φτάνει σε επίπεδα σνομπισμού έναντι εκείνων που επέλεξαν να μην εμβολιαστούν. Και το επέλεξαν, διότι πιθανώς όλη αυτή η καταιγίδα καθημερινών αντιφάσεων δεν τους έχει πείσει. Τέλος πάντων, για οποιοδήποτε λόγο, για εντελώς δικό τους λόγο, αυτό επέλεξαν.

Ένας για όλους και το κράτος για κανέναν;

Το εμβόλιο είναι μια ιατρική πράξη, ξεκάθαρα με κοινωνικές επιπτώσεις. Πράξη, όμως, που γίνεται στο σώμα σου. Και εδώ ξεκινά όλο το ηθικό ζήτημα της νέας εποχής που ξεκινά. Να γίνει το εμβόλιο υποχρεωτικό; Καταρχάς, για να μην παρεξηγηθώ (ήδη μου έχει συμβεί αυτό από παλαιότερες αναρτήσεις μου στα social media) είμαι υπέρ του εμβολιασμού και χαίρομαι που γράφω σε ένα περιοδικό για γονείς και παιδιά, που στηρίζει τον εμβολιασμό ως πράξη και ως θεσμό. Αυτό, άλλωστε, φαίνεται ξεκάθαρα και από παλαιότερο μου άρθρο («Eμβολιάζοντας τις σκέψεις», Ταλκ, Ιανουάριος 2017) [6].  Τα εμβόλια αποτελούν, μαζί με την αναισθησία, τα αντιβιοτικά και την ακτινογραφία, σταθμό στην ιστορία της ιατρικής επιστήμης. Κανείς δεν αμφισβητεί τα θετικά αποτελέσματά τους. Θανατηφόρες λοιμώξεις έχουν εξαλειφθεί στα περισσότερα σημεία του πλανήτη. Ακόμη και στον καρκίνο έχουν θετική δράση. Για παράδειγμα, η  Αυστραλία ανακοίνωσε πως πορεύεται στο τέλος μιας νικηφόρου μάχης με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, χάρη στον καθολικό εμβολιασμό σε κορίτσια και αγόρια έναντι του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) [7].

Όμως, όπως προαναφέρθηκε, κάθε εμβόλιο δεν παύει να αποτελεί ιατρική πράξη και σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοιατρική (Σύμβαση του Οβιέδο), που έχει υπερνομοθετική ισχύ στη χώρα μας έπειτα από την κύρωσή της με τον Ν.  2619/1998: «επέμβαση σε θέματα υγείας μπορεί να υπάρξει μόνον αφού το ενδιαφερόμενο πρόσωπο δώσει την ελεύθερη συναίνεσή του, κατόπιν προηγούμενης σχετικής ενημέρωσής του» [8]. Θα μου πείτε, εδώ μιλάμε για μια έκτακτη κατάσταση, που απειλεί όλον τον πλανήτη. Θα σας απαντήσω ότι σε αυτή την έκτακτη, σοβαρή κατάσταση δεν είδα καμιά από τις υποχρεώσεις της πολιτείας για την προάσπιση της δημόσιας υγείας να εκπληρώνεται. Συνεπώς, επικαλούμαστε την πανδημία μόνο για να υποχρεώσουμε τα άτομα και όχι το κράτος;

Θα επιμείνετε, ίσως, ότι ειδικά σε χώρες όπως η δική μας, με τη χειρότερη, αποδεδειγμένη με νούμερα, διαχείριση, δεν περιμένεις βοήθεια από το κράτος, αλλά το παίρνεις πάνω σου και εμβολιάζεσαι. Δεν διαφωνώ… Όμως εάν είναι να εμβολιαστώ για χάρη του κοινωνικού συμφέροντος και πόσω μάλλον αν με υποχρεώσουν να το κάνω, είναι παράλογο να απαιτώ να εξασφαλιστεί και το δικό μου ατομικό συμφέρον; Με άλλα λόγια, είναι λογικό να μιλάμε για υποχρέωση του πολίτη και για προνόμια σε εκείνον που θα εμβολιαστεί, αλλά να μη γίνεται λόγος για υποχρέωση του κράτους ή της εταιρείας να αποζημιώσει οποιαδήποτε παρενέργεια του εμβολίου;  Στο κάτω κάτω, είναι τόσο σπάνιες οι σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες, που φαντάζομαι πως μια εταιρεία-κολοσσός θα μπορούσε να αποζημιώσει τα λίγα αυτά περιστατικά.

Επιπλέον, εάν η υποχρέωση και η όλη συζήτηση γύρω από «προνόμια» γίνεται για το κοινό καλό και για την προστασία του συνόλου, τότε θα περίμενα και μια αντίστοιχη υποχρέωση υπέρ μιας υγιεινής διατροφής και γενικά υπέρ πιο σωστών βημάτων για τη δημόσια υγεία. Να απαγορευτεί, για παράδειγμα, η παρασκευή σνακ, τύπου γαριδάκια και τσιπς, να επιδοτούνται τα βιολογικά προϊόντα, να μην πωλείται γρήγορο φαγητό, να απαγορευτεί η λειτουργία εργοστασίων κοντά σε κατοικημένες περιοχές και ναυπηγείων σε αστικές ζώνες, να δίνεται δωρεάν το εμβόλιο του HPV και στα αγόρια, αλλά και της μηνιγγίτιδας Β σε όλα τα παιδιά, να απαγορευτεί ο γονιός να ανεβάζει στο μηχανάκι το ανήλικο τέκνο του…

Και άλλωστε, τι σημαίνει «προνόμιο»; Η πρόσβαση στη δωρεάν δημόσια εκπαίδευση; Η κατοχυρωμένη από το Σύνταγμα;  Ή η πρόσβαση σε μια συναυλία, τη στιγμή μάλιστα που στη Βαρκελώνη διαπίστωσαν ότι η συμμετοχή έως και 5000 ατόμων σε συναυλιακό χώρο, με προηγούμενο αρνητικό τεστ δεν είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση σε κρούσματα; [9]

Όλες αυτές οι σκέψεις μου κατατίθενται στο χαρτί, γιατί πολύ φοβάμαι πως η επιλογή του εμβολιασμού μπορεί να γίνει μέσω έμμεσου εκβιασμού, ενώ παράλληλα να οδηγήσει σε διάκριση γενναίων και δειλών, υπεύθυνων και ανεύθυνων, μέσα από μια τακτική «διαίρει και βασίλευε» με σκοπό να ξεχαστεί η ευθύνη πρωτίστως της ίδιας της πολιτείας να προστατεύσει.

Τα εμβόλια είναι σταθμός στην ιστορία του ανθρώπου. Τα εμβόλια είναι, όμως, και μια ιατρική πράξη στο σώμα του ατόμου και το άτομο πρέπει να μπορεί να αυτοδιαχειρίζεται το σώμα του. Αν ορισμένοι επιλέξουν να μην εμβολιαστούν, θα πρέπει να προβληματιστούμε γιατί εμείς οι επιστήμονες, αλλά και οι πολιτικές υγείας που εφαρμόστηκαν δεν κατάφεραν να τους πείσουν. Σαφώς και το τείχος προστασίας χτίζεται μέσα από υψηλά ποσοστά εμβολιασμού, αλλά καταρχάς θεμελιώνεται από ένα αξιοπρεπές σύστημα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας κι από ένα ευέλικτο σύστημα υγείας με ανθρωποκεντρική ματιά. Στην Κούβα των 11,2 εκατομμυρίων θρηνούν, έπειτα από έναν χρόνο, μόλις 408 νεκρούς και αυτό δεν επετεύχθη με τα εμβόλια, αλλά με τη στήριξη του πρωτοβάθμιου συστήματος υγείας,  με την «επαναστατική ιατρική», όπως την είχε οραματιστεί ο Τσε Γκεβάρα πριν από πολλές δεκαετίες. Ακόμη και το κλείσιμο των συνόρων της χώρας στους τουρίστες, από τους οποίους έχουν σημαντικό οικονομικό όφελος, δείχνει ότι πρώτα από όλα οι Κουβανοί σκέφτηκαν την υγεία και υστέρα την οικονομία [10].

Εξαιρέσεις

Να σημειώσω πως υπάρχουν λίγα εμβόλια, τα λεγόμενα ζώντα εξασθενημένα, σαν αυτό της ιλαράς ή της ανεμευλογιάς, τα οποία κάποιες ειδικές ομάδες πληθυσμού, για παράδειγμα οι ανοσοκατεσταλμένοι, δεν μπορούν να τα κάνουν. Για αυτά τα εμβόλια θα μπορούσε να γίνει εκ νέου μια συζήτηση και μια πολύ εστιασμένη εκστρατεία, μια και όντως ο ανεμβολίαστος αποτελεί παράγοντα κινδύνου σοβαρής νόσησης για εκείνον που δεν μπορεί, ενώ θέλει, να εμβολιαστεί. Όμως τα εμβόλια covid-19 δεν ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία.

Τελειώνοντας το κείμενο ξεκαθαρίζω: Εμβολιαστείτε! Αν, τώρα, δεν θέλετε να εμβολιαστείτε, αφενός ζητήστε μου να σας πω κι άλλα για να σας πείσω, αφετέρου ζητήστε από το κράτος να μην υποχρεωθείτε, ιδιαίτερα αν δεν πρόκειται να σας αποζημιώσουν εκείνοι που θα σας υποχρεώσουν.

Ο Ιορδάνης Παπαδόπουλος MD, PhD, είναι Επιμελητής Β΄ Παιδιατρικής ΓΝ Σύρου. iordanispapado@hotmail.com

Παραπομπές:

[1] https://www.iatronet.gr/article/100904/athhna-linoy-lathos-o-emvoliasmos-stis-hlikies-30-39-eton-me-astrazeneca
[2] https://www.naftemporiki.gr/story/1723357/bretania-stous-ano-ton-40-to-embolio-tis-astrazeneca
[3] https://tvxs.gr/news/eyropi–eop/norbigia–egkataleipei–oristika–embolio–tis–astrazeneca
[4] https://www.nbcnews.com/health/health–news/johnson–johnson–vaccine–linked-28-cases–blood–clots–cdc–reports–n1267128
[5] https://www.nbcnews.com/health/health–news/johnson–johnson–vaccine–linked-28-cases–blood–clots–cdc–reports–n1267128.
[6] https://www.talcmag.gr/paidiatros/emvoliazontas-tis-skepseis/
[7] https://www.healthline.com/health–news/australia–using–hpv–vaccine–to–eliminate–cervical–cancer 
[8] https://pollsandpolitics.gr/i-synainesi-tou-asthenous-kata-ti-dienergeia-iatrikon-praxeon/ 
[9] https://gr.euronews.com/2021/04/27/varkeloni–covid–free–i–synavlia–me–tous-5000-theates
[10] https://kosmodromio.gr/2021/04/28/κουβα-η-λαμψη-της-επαναστατικης-ιατρικης