Μαιευτική βία, Maria Fabrizio for NPR

Συνειδητοποίησα ότι έχω υποστεί μαιευτική βία και στους δύο τοκετούς μου πολλά χρόνια μετά. Όταν πρωτοσυνάντησα τον όρο, νομίζω ασυνείδητα, απέφυγα να του δώσω ιδιαίτερη σημασία, μα σιγά σιγά άρχισα να διαβάζω τόσο τις μαρτυρίες άλλων γυναικών, όσο και τις περιπτώσεις που εμπίπτουν στον όρο και άρχισα να αποδέχομαι τι μου είχε συμβεί. Ξέρω πως αν γεννούσα σήμερα, τα πράγματα θα είχαν εξελιχθεί εντελώς διαφορετικά, γιατί θα είχα γνώσεις και απαιτήσεις. Αυτό είναι ένα από τα καλά του διαδικτύου: Η αποδόμηση των κυρίαρχων αφηγήσεων, που μας δίνει δυνατότητες δράσεις ή μάλλον αντίδρασης.
Εγώ την «πάτησα» και το ψυχικό κόστος είναι συχνά δυσβάσταχτο, γιατί  ‒πέραν του ότι είναι κάτι που κουβαλούσα εν αγνοία μου για χρόνια ως βάρος και ακόμα το κουβαλάω και θα το κουβαλάω, όσο κι αν το δουλεύω‒η μαιευτική βία επηρέασε άμεσα τις λοχείες μου και κατ’ επέκταση την ανατροφή των παιδιών μου στην αρχή της ζωής τους. Θέλω, λοιπόν, οι γυναίκες που γίνονται μητέρες τώρα πια να είναι ενημερωμένες. Να έχουν ένα ξεκάθαρο πλάνο κύησης και τοκετού και να ξέρουν να βάλουν τα όριά τους. Να αλλάξουν γιατρό και μαία αν χρειαστεί. Να ζητήσουν βοήθεια. Να απαιτήσουν από το νοσηλευτικό προσωπικό να σεβαστεί τα δικαιώματά τους. Να είναι η γέννα τους μια όσο το δυνατόν πιο ευχάριστη και φυσική εμπειρία, χωρίς περιττές και βίαιες παρεμβάσεις.
Σήμερα κουβεντιάζω με την Ευτυχία Τοπούζη, επαγγελματία περιγεννητικής φροντίδας με εκπαίδευση στο τραύμα τοκετού και στην υποστήριξη επιζήσασων στην περιγεννητική περίοδο. Μέσα από τις υπηρεσίες της, παρέχει Attachment-Focused και Trauma-Informed προετοιμασία, υποστήριξη και συμβουλευτική στις οικογένειες από την περίοδο της εγκυμοσύνης, στη διάρκεια του τοκετού έως και τον πρώτο χρόνο ζωής του παιδιού. Είναι ο πλέον κατάλληλος άνθρωπος να μας ενημερώσει για το τι είναι η μαιευτική βία και για το πώς μπορούμε να προστατευτούμε από αυτή, διεκδικώντας και επιτυγχάνοντας τον τοκετό που μας αξίζει. Είναι πλέον ώρα να βάλουμε φρένο σε όσους και όσες μας στέρησαν τη γέννα που μας άξιζε, ανοίγοντας ένα δύσκολο, αλλά πολύ ουσιαστικό θέμα.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Τι είναι η μαιευτική βία; Πώς θα την όριζες και ποιες μορφές παίρνει;
Θεωρώ σημαντικό που μέσω αυτής της συζήτησης ανοίγει το ζήτημα της μαιευτικής βίας κι εύχομαι να γίνει η αφορμή για μεγαλύτερη δράση. Ακριβώς επειδή είναι ένα θέμα δύσκολο, εάν κάποια/ος αναγνώστρια/ης νιώσει συναισθηματική φόρτιση, μπορεί να κάνει μια παύση ώστε να φροντίσει τον εαυτό της/του και να επανέλθει σε δεύτερο χρόνο για να ολοκληρώσει την ανάγνωση. Η μαιευτική βία έχει πολλά πρόσωπα με αποδέκτες όλα τα μέλη της οικογένειας, και κυρίως της γυναίκας που γεννά. Αυτού του είδους η βία μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Το εύρος της κλίμακας είναι μεγάλο και χρειάζεται να έχουμε στο μυαλό μας πως δεν αφορά αποκλειστικά πρακτικές που συμβαίνουν σε δημόσιες και ιδιωτικές δομές υγείας, αλλά δυστυχώς κάποιες φορές και σε τοκετούς στο σπίτι.
Μπορεί να περιλαμβάνει από αγενή, απαξιωτική συμπεριφορά κατά την ιατρική περίθαλψη, σεξουαλική παρενόχληση/κακοποίηση, παραπληροφόρηση και συναισθηματική κακοποίηση, επικίνδυνες μαιευτικές πρακτικές, συναισθηματικό εξαναγκασμό που οδηγεί σε βεβιασμένες και μη συνειδητές αποφάσεις, μη αναγνώριση και υποστήριξη των αναγκών του ατόμου που γεννά, έλλειψη φροντίδας στο αίσθημα πόνου που μπορεί να νιώθει, διεξαγωγή αναίτιων ιατρικών παρεμβάσεων και επεμβάσεων, προσβολή των ατόμων λόγω της σεξουαλικής τους ταυτότητας ή της κοινωνικοοικονομικής τάξης στην οποία ανήκουν. Η λίστα όπως καταλαβαίνεις είναι μεγάλη!

Θέλεις να μας δώσεις ορισμένα παραδείγματα μαιευτικής βίας, ιδιαίτερα πράγματα που θεωρούμε ως… δεδομένα.
Φυσικά. Και ίσως έχει μεγαλύτερο νόημα να μιλήσουμε για πρακτικές που αποδεχόμαστε ως δεδομένες. Να επισημάνω ότι δεν είναι πρόθεσή μου η δαιμονοποίησή τους. Χρειάζεται όμως να διαχωρίσουμε την λήψη αντικειμενικής και ολοκληρωμένης ενημέρωσης, η οποία οδηγεί σε συνειδητές επιλογές του αποδέκτη, από πρακτικές που γίνονται με έλλειψη σεβασμού και ενσυναίσθησης όπου το άτομο δεν έχει ενεργό ρόλο στην απόφαση.
Ο εκάστοτε επαγγελματίας υγείας έχει την υποχρέωση να μας γνωστοποιεί όλες τις εναλλακτικές προσφέροντάς μας επιλογή ανάμεσα σε αυτές, να μας ενημερώνει για τις λεπτομέρειες κάθε διαδικασίας, να ενημερώνει για τα πλεονεκτήματα και τους πιθανούς κινδύνους, για τον λόγο της εκάστοτε ιατρικής πράξης που προτείνεται και ποιο είναι το αναμενόμενο αποτέλεσμα.
Η κολπική εξέταση, λοιπόν, όταν δεν περιλαμβάνει τα παραπάνω, αποτελεί πράξη μαιευτικής βίας. Υπάρχουν πολλές γυναίκες που έχουν βιώσει τραυματικά την εμπειρία της γέννησης του παιδιού τους και θυμούνται με τρόμο την κάθε κολπική εξέταση στη διάρκεια αυτής.
Η πίεση στην κοιλιά της μητέρας την ώρα της γέννησης του μωρού (χειρισμός Kristeller), μια επικίνδυνη πρακτική που σε άλλες χώρες έχει απαγορευτεί.
Η μη ελεύθερη επιλογή θέσης της γυναίκας που γεννά και η καθήλωσή της σε ύπτια θέση με τα πόδια τοποθετημένα και δεμένα στους αναβολείς. Η συγκεκριμένη θέση αποτελεί την λιγότερο κατάλληλη θέση για τον τοκετό αφού λόγω της συμπίεσης συγκεκριμένων αγγείων που προκύπτει (π.χ. της κοίλης φλέβας και της κατιούσας αορτής), ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα στη μητέρα, στο μωρό και στην εξέλιξη του τοκετού.
Η διεξαγωγή περινεοτομής ως πρακτική ρουτίνας (η οποία πραγματοποιείται αποκλειστικά όταν η μητέρα βρίσκεται σε ύπτια θέση) χωρίς την ενημέρωση και συγκατάθεσή της.
«Το ράμμα του συζύγου». Και όμως… η συγκεκριμένη πρακτική σωματικής κακοποίησης έχει όνομα. Και τις περισσότερες φορές συνοδεύεται από σχόλια του τύπου «Δε χρειαζόταν ράμματα, αλλά της έκανα 1-2 για σένα.» ή «Στην έκανα καινούρια.» που γίνονται από τον γιατρό προς τον σύντροφο και αναφέρονται στο σώμα της γυναίκας που μόλις έχει φέρει έναν άνθρωπο στον κόσμο. Αυτό είναι ένα παράδειγμα καταπάτησης της αυτοδιάθεσης του σώματος, κάτι που αποτελεί αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα.
Η αναίτια καισαρική τομή, που πολλές φορές προκύπτει από αποτυχία της πρόκλησης τοκετού αλλά αποδίδεται στην αδυναμία εξέλιξης του τοκετού, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να πιστεύουν λανθασμένα ότι το δικό τους σώμα ήταν αυτό που απέτυχε.
Η απαγόρευση στα άτομα που γεννούν να έχουν συνοδό της επιλογής τους στον τοκετό. Κάτι που είδαμε να αυξάνεται με αφορμή την COVID-19.
Η απομάκρυνση του μωρού τις πρώτες ώρες μετά τη γέννα, χωρίς ιατρική ένδειξη/ανάγκη, ως πρακτική ρουτίνας. Το πρώτο δίωρο είναι ύψιστης σημασίας για την επιτυχημένη έναρξη στον θηλασμό και το δέσιμο μεταξύ της δυάδας ΜητέραςΒρέφους.

Νομίζω πως η πλειονότητα των γυναικών που έφεραν στον κόσμο ένα παιδί έχουν ζήσει ένα ή και περισσότερα από τα παραπάνω. Γιατί, όμως, η μαιευτική βία παραμένει ως σήμερα θέμα ταμπού;
Μια αμφίβολη γενική παραδοχή είναι ότι ο ασθενής οφείλει στον οποιονδήποτε ειδικό, λόγω της υπεροχής γνώσεων που εκείνος κατέχει. Μέσω αυτής της παραδοχής, είτε δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε τη μαιευτική βία, είτε, ακόμα κι αν την αναγνωρίσουμε, διστάζουμε να την αντιμετωπίσουμε. Με άλλα λόγια ο ειδικός βρίσκεται σε θέση ισχύος, καθιστώντας μας έτσι υποκείμενο περιορισμένης κριτικής ικανότητας. Η εγκυμοσύνη και ο τοκετός έχει καθιερωθεί να αντιμετωπίζονται εν γένει ως μια εύθραυστη κατάσταση, χειριστής της οποίας τίθεται ο εκάστοτε γιατρός. Ποιος λοιπόν θα στεκόταν κριτικά απέναντι στον εν δυνάμει σωτήρα του; Ας μη ξεχνάμε πως η υποταγή στην αυθεντία είναι μια βαθιά πτυχή της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, γεγονός που ανέδειξε πριν 58 χρόνια το πείραμα του Milgram. Επιπροσθέτως, η σημερινή κοινωνική πραγματικότητα χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από μια τάση να προχωρούμε μπροστά και να μην κοιτάμε πίσω. Να είμαστε ευχαριστημένοι με όσα έχουμε και να μην παραπονούμαστε για ό,τι πιθανώς χάσαμε ή θα μπορούσαμε να έχουμε. Αυτή η νοοτροπία αποτρέπει πολλές μητέρες να επανεξετάσουν την εμπειρία του τοκετού τους και πολύ περισσότερο να μιλήσουν για αυτή, καθώς κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν αγνώμονες.

Καταλαβαίνω απόλυτα τι εννοείς. Πες μας τώρα τι είναι το gaslighting και πώς συνδέεται με τη μαιευτική βία;
Είναι η ψυχολογική χειραγώγηση που έχει στόχο τη δημιουργία αμφιβολιών στο άτομο με αποτέλεσμα να αμφισβητεί την αντίληψη, τη μνήμη και τη λογική του. Μέσω της χρήσης παραπλάνησης, αντιφάσεων, αρνήσεων και ψευδών, το θύμα θα αποσταθεροποιηθεί και θα απαξιώσει τις ίδιες του τις πεποιθήσεις. Το gaslighting συχνά συνδέεται με το τραύμα στον τοκετό, τη μαιευτική βία, την υποστήριξη των επιλογών και των δικαιωμάτων που διεκδικούν οι μητέρες για εκείνες και τα παιδιά τους. Ενδείξεις gaslighting είναι όταν ένας επαγγελματίας προσπαθεί να ελέγξει μια συζήτηση, αποκρύπτει πληροφορίες ή απαξιώνει αυτές που του παρουσιάζονται, μειώνει την αξία της γυναίκας, εκτρέπει την προσοχή της από εξωτερικές/τρίτες πηγές, υποτιμά την πραγματικότητα της μητέρας, απορρίπτει την ύπαρξη της εμπειρίας της, δεν πιστοποιεί την εγκυρότητα των συναισθημάτων της κ.ά. Θα σου δώσω μερικά παραδείγματα: «Έλα πώς κάνεις έτσι, σαν κοριτσάκι; Τόσες και τόσες γεννάνε κάθε μέρα». «Έκανα ότι μπορούσα αλλά ο τράχηλός σου δεν ανοίγει. Κάποιες γυναίκες δεν μπορούν να γεννήσουν».Τι οδηγεί, όμως, τους επαγγελματίες υγείας ‒που έχουν δώσει όρκο‒να συμπεριφέρονται στις γυναίκες και στα μωρά με κακοποιητική συμπεριφορά; Συνειδητοποιούν τι κάνουν ή τους έχει καταπιεί το σύστημα χωρίς να το πάρουν χαμπάρι;
Δεν είναι η θέση μου να απαντήσω εκ μέρους ενός κλάδου, στον οποίο δεν ανήκω. Αυτό που αξίζει, ωστόσο, να αναφερθεί είναι το φαινόμενο της μαιευτηριακής βίας. Τούτο εμφανίζεται αλυσιδωτά με τη μαιευτική βία, μέσα από την εφαρμογή πρακτικών στο πλαίσιο λειτουργίας των δομών υγείας, που συχνά έρχονται σε σύγκρουση με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα του νοσοκομειακού ασθενή. Η επίτοκος και το μωρό δεν είναι ασθενείς, όμως τα δικαιώματα αυτά επεκτείνονται σε εκείνους όσο βρίσκονται στην κλινική.

Πώς μπορεί, λοιπόν, να προετοιμαστεί μια γυναίκα και ο/η σύντροφός της προκειμένου να μην πέσει θύμα μαιευτικής βίας; Γιατί πέραν της επιλογής γιατρού, εφόσον γεννήσει στο μαιευτήριο θα έρθει σε επαφή, θέλει δεν θέλει, και με άγνωστα σε αυτήν άτομα. Επίσης, πρέπει τελικά να έχει ιατρικές γνώσεις και η ίδια για να απαιτήσει σεβασμό; 
Η πρόληψη είναι το κλειδί. Πιστεύω ότι η γνώση είναι δύναμη. Και δεν χρειάζεται να συγχέουμε τη γνώση με την εξειδίκευση. Δεν είναι ζητούμενο να γίνουμε γιατροί στη θέση του γιατρού ή να αποκτήσουμε ιατρικές γνώσεις. Ο κάθε επαγγελματίας υγείας έχει την κατάλληλη ειδίκευση και για αυτό και τον επιλέγουμε, ώστε να διαχειριστεί μια κατάσταση όπως και όταν χρειάζεται. Έχει επίσης και την ευθύνη της αντικειμενικής και ολοκληρωμένης ενημέρωσης που αφορά στη φροντίδα μας.
Από την άλλη, εμείς ως γονείς έχουμε την ευθύνη των επιλογών μας. Η προγεννητική μας προετοιμασία, η δημιουργία πλάνου τοκετού, η σύσταση της ιδανικής για εμάς ομάδας επαγγελματιών, η πληροφόρηση για τις επιλογές και τα δικαιώματά μας, είναι μερικά από αυτά που μας βοηθούν να αποφύγουμε μια τραυματική εμπειρία.
Στον νοσοκομειακό τοκετό δεν χρειαζόμαστε μόνο γιατρό. Ο ρόλος της μαίας είναι ανεκτίμητος. Είναι ο φύλακας του φυσιολογικού τοκετού και ο επαγγελματίας υγείας που έχει υπό την ευθύνη της την ομαλή διεξαγωγή του τοκετού. Ο ρόλος της βοηθού μητρότητας επίσης, ανεξαρτήτως τρόπου γέννας, είναι σημαντικός. Είναι ο κατάλληλα εκπαιδευμένος επαγγελματίας που προσφέρει συνεχή συναισθηματική και πρακτική υποστήριξη τόσο στη μητέρα που γεννά, όσο και στον/ην σύντροφό της.
Για να απαντήσω στο ερώτημά σου αναφορικά με τα άγνωστα άτομα που η οικογένεια θα έρθει σε επαφή στο μαιευτήριο, η μαία και ο γιατρός είναι οι επαγγελματίες που αποτελούν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην οικογένεια και το ιατρικό προσωπικό του μαιευτηρίου. Σε συνδυασμό με τη βοηθό μητρότητας που βρίσκεται εκεί για να υπενθυμίζει στο ζευγάρι τις επιθυμίες του βάσει του πλάνου τοκετού και να παρέχει υποστήριξη και ενδυνάμωση καθ’ όλη τη διάρκειά του, η οικογένεια δημιουργεί ένα πλήρες υποστηρικτικό πλαίσιο.

Προσωπικά, κατάλαβα τι έζησα χρόνια μετά τους τοκετούς μου, όταν, κάνοντας έρευνα για τη δουλειά μου, άρχισα να συναντώ άρθρα τα οποία πυροδότησαν κάτι μέσα μου. Και σιγά σιγά, με πολλή δουλειά, ανέσυρα απωθημένες αναμνήσεις… Προφανώς καταλάβαινα ότι, ιδιαίτερα στον πρώτο τοκετό μου, πολλά πράγματα δεν είχαν πάει καλά, αλλά άργησα να τα βάλω σε μια σειρά, να καταλάβω ότι «μου έκλεψαν τις γέννες». Τι έχεις να πεις σε όλες εμάς που περάσαμε τραυματικούς τοκετούς με μαιευτική βία; Μπορούν οι πληγές μας να επουλωθούν με κάποιον τρόπο;
Κάθε πληγή μπορεί να επουλωθεί. Η δύναμη της ψυχής είναι μεγαλύτερη από το τραύμα. Οποιοσδήποτε τρόπος μπορεί να μας προσφέρει έναν ασφαλή χώρο να ακουστούμε, να μοιραστούμε, να ανακτήσουμε τον έλεγχο του εαυτού μας είναι ευπρόσδεκτος. Η δημιουργία ενός υποστηρικτικού πλαισίου είναι η αρχή. Αυτό πιθανά περιλαμβάνει υποστήριξη από κοντινά σε εμάς άτομα (συγγενείς ή/και φίλους), ομάδες ή κύκλους γονέων/γυναικών ή/και ενός έμπειρου στην τραυματοθεραπεία ψυχοθεραπευτή.
Και έχουμε τη δυνατότητα να προχωρήσουμε πέρα από την εσωτερική ανθεκτικότητα που δημιουργούμε· να αναπτυχθούμε, να εξελιχθούμε. Μεταμορφώνοντας τα δικά μας τραύματα μπορούμε να βοηθήσουμε τις γυναίκες μετά από εμάς. Κατά κάποιον τρόπο αυτό κάνουμε αυτή τη στιγμή με τη συζήτηση αυτή, που αγγίζει το θέμα της μαιευτικής βίας. Έχοντας κάνει η καθεμία τη δική της διαδρομή και έχοντας επουλώσει τις πληγές της, φωτίζουμε τυφλά σημεία, ώστε όσοι/ες μας διαβάζουν να μην σκοντάψουν σε αυτά.

Μέσα από την εμπειρία σου, βλέπεις τα πράγματα σταδιακά, όσο δηλαδή το θέμα παίρνει όλο και μεγαλύτερη δημοσιότητα, να αλλάζουν προς το καλύτερο;
Τα όπλα στην αντιμετώπιση οποιασδήποτε μορφής βίας, συμπεριλαμβανομένης της μαιευτικής, είναι η αναγνώριση της ύπαρξής της, η υποστήριξη και η γνώση. Όσο οι άνθρωποι που έχουμε υποστεί ή έχουμε γίνει μάρτυρες άσκησης μαιευτικής βίας μιλάμε ανοιχτά, χωρίς φόβο, όσο συσπειρωνόμαστε και βρίσκουμε υποστήριξη και αποδοχή, τόσο η ενδυνάμωση θα μεγαλώνει και η διεκδίκηση για βέλτιστη μαιευτική φροντίδα θα αυξάνεται. Οπότε, ναι, φυσικά και το πιστεύω. Είναι δύσκολος ο δρόμος αλλά μόνο μπροστά μπορούμε να πάμε. Ευελπιστώ και στην ενεργοποίηση της πολιτείας σε αυτό. Τέλος, κάτι που υπενθυμίζω στον εαυτό μου στις δύσκολες στιγμές για να αντλώ δύναμη κι ελπίδα, είναι ότι η πιο σκοτεινή ώρα της νύχτας είναι η ώρα πριν έρθει το ξημέρωμα. Μέχρι οι οικογένειες να λαμβάνουν την φροντίδα που αξίζουν, εδώ θα είμαστε. Για να δούμε μαζί το ξημέρωμα.

Η Ευτυχία Τοπούζη, Attachment-Focused & Trauma-Informed Perinatal Care, είναι διεθνώς πιστοποιημένη βοηθός μητρότητας CD (DONA), εκπαιδεύτρια περιγεννητικής αγωγής Lamaze (LCCE). Spinning Babies® parent educator (SpBCPE), εκπαιδεύτρια KG Hypnobirthing & Leclaire Hypnobirthing, IAIM εκπαιδεύτρια βρεφικού μασάζ (CIMI). Μπορείτε να τη βρείτε στο 6972 883 732, στη Facebook σελίδα Blossom – Pregnancy, Childbirth & Postpartum και στο www.hypnobirthing.gr.