Γνώρισα το Sudbury Valley School μέσα από το βιβλίο του Peter Gray Free to learn [Ελευθερία στη μάθηση. Γιατί η απελευθέρωση του ενστίκτου για παιχνίδι θα κάνει τα παιδιά μας πιο ευτυχισμένους, αυτάρκεις και καλύτερους μαθητές για την υπόλοιπη ζωή τους. Εκδ. Αιακιδών (2019)]. Η πρώτη φράση του βιβλίου ΝΑ ΠΑΤΕ ΣΤΟ ΔΙΑΟΛΟ με γέμισε παράξενες προσδοκίες για τις επόμενες σελίδες. Αυτή η «ευχή» ξεστομίστηκε από τον Σκοτ, τον εννιάχρονο –τότε– γιο του Gray, όταν για πολλοστή φορά κλήθηκε στο γραφείο του διευθυντή «μετά των κηδεμόνων του» για να συζητήσουν τη συμπεριφορά του. Ο Σκοτ ξέσπασε απέναντι σε επτά έξυπνους ενήλικους (γονείς, ψυχολόγους, δάσκαλους…) που βρίσκονταν εκεί για να τον νουθετήσουν.

Ευτυχώς για τον Σκοτ, οι γονείς του άκουσαν την κραυγή βοήθειας και βρήκαν ένα άλλο σχολείο, που δεν έμοιαζε καθόλου με το «σχολείο» όπως το είχαν συνηθίσει. Ήταν το Sudbury Valley School, σε απόσταση 15 μιλίων περίπου από το σπίτι της οικογένειας, που ιδρύθηκε από τον Daniel Greenberg και τη σύζυγό του Hanna το 1968, σε μια ημιαγροτική περιοχή του Framingham, στη Μασαχουσέτη. Ένα σχολείο δημοκρατικό, στο οποίο εφαρμοζόταν το μοντέλο της αυτοκατευθυνόμενης εκπαίδευσης. Με λίγα λόγια, οι μαθητές έπαιζαν κι εξερευνούσαν και οι ενήλικοι απαντούσαν σε απορίες, υποστήριζαν και βοηθούσαν μόνο όταν τα παιδιά τους το ζητούσαν.

Το σχολείο του Daniel και της Hanna μετράει σχεδόν 6 δεκαετίες λειτουργίας ως μια μεγάλη δημοκρατική κοινότητα. Βασικό διοικητικό όργανο του σχολείου είναι η Σχολική Συνέλευση, η οποία συνεδριάζει μία φορά την εβδομάδα. Περιλαμβάνει όλους τους μαθητές και τα μέλη του προσωπικού και λειτουργεί βάσει της αρχής «μία ψήφος ανά άτομο». Το όργανο αυτό νομοθετεί όλους τους κανόνες λειτουργίας του σχολείου και η Δικαστική Επιτροπή τους εκτελεί. Τα μέλη της επιτροπής αλλάζουν τακτικά, αλλά περιλαμβάνει πάντα ένα μέλος του προσωπικού, δύο εκλεγμένους γραμματείς και πέντε μαθητές που αντιπροσωπεύουν ολόκληρο το ηλικιακό φάσμα. 

Βασικές αρχές και οφέλη του Sudbury Valley School 

Για να φανταστεί κάποιος το SVS πρέπει να διώξει από το μυαλό του ό,τι γνωρίζει μέχρι σήμερα για τα παραδοσιακά σχολεία και τις προοδευτικές εκφάνσεις αυτών. Το SVS δεν ανήκει στα σχολεία όπου οι δάσκαλοι κυβερνούν. Για να κατανοήσει κανείς το συγκεκριμένο σχολείο πρέπει να ξεκινήσει με την εξής σκέψη: Οι ενήλικοι δεν ελέγχουν την εκπαίδευση των παιδιών. Τα παιδιά αυτοεκπαιδεύονται.

Η ζωή του μικρού Σκοτ άλλαξε (αξίζει να σημειωθεί ότι ο Σκοτ παραμένει μέχρι και σήμερα στο σχολείο ως μέλος του προσωπικού του), αλλά όχι μόνο η δική του… Ο πατέρας του, θέλοντας να βεβαιωθεί ότι δεν έκαναν λάθος που επέτρεψαν στον γιο τους να ακολουθήσει τη δική του εκπαιδευτική πορεία και όχι αυτή που του υπαγόρευαν οι ειδικοί, αποφάσισε να αφοσιωθεί στη μελέτη της ανθρώπινης βιολογικής βάσης της εκπαίδευσης. Το ενδιαφέρον του αναπτυξιακού ψυχολόγου Peter Gray για το Sudbury Valley ήταν γνήσιο, γιατί πολύ γρήγορα διαπίστωσε ότι έκανε τον γιο του ευτυχισμένο. Από τότε, όλο του το έργο πραγματεύεται τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαμε να απελευθερώσουμε τα παιδιά από την υποχρεωτική φοίτηση και να τους παράσχουμε κέντρα μάθησης όπου θα αξιοποιούν και θα μεγιστοποιούν την ικανότητά τους να αυτοεκπαιδεύονται, χωρίς να στερούνται τις χαρές της παιδικής τους ηλικίας.

Το Sudbury Valley ήταν για τον Gray όλα όσα πρέπει να είναι ένα σχολείο. Τώρα έμενε να το αποδείξει, κυρίως για να απαντήσει ο ίδιος σε ερωτήματα που τον ταλάνιζαν σχετικά με το μέλλον του γιου του… Θα μπορούσε να πάει στο πανεπιστήμιο ύστερα από ένα τέτοιο σχολείο; Θα αποκλείονταν κάποιες επαγγελματικές πορείες, μετά τη φοίτηση σε ένα σχολείο που διέφερε τόσο ριζικά από τον κανόνα; Σε συνεργασία με τον David Chanoff, μέλος του προσωπικού του σχολείου, διεξήγαγε την πρώτη μιας σειράς ερευνών για τους αποφοίτους του SVS οι οποίες έδωσαν παρόμοια αποτελέσματα, όλα δημοσιευμένα στο American Journal of Education.

Η συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων δήλωναν ότι η φοίτησή τους στο συγκεκριμένο σχολείο τούς είχε ωφελήσει στη μετέπειτα εκπαίδευση και επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Τα οφέλη που περιγράφονται σε αυτές τις έρευνες μπορούν να χωριστούν σε 4 κατηγορίες.

1. Υπεύθυνοι και αυτοκαθοδηγούμενοι πολίτες

Ως μαθητές αποφάσιζαν οι ίδιοι πώς θα περάσουν τον χρόνο τους, αναλάμβαναν την ευθύνη των πράξεων και των λαθών τους, αποφάσιζαν μέσω δημοκρατικών διαδικασιών για τις αλλαγές που ήθελαν στο σχολείο.

2. Ισχυρά κίνητρα για μάθηση και εργασία στην καριέρα της επιλογής τους

Η μάθηση στο περιβάλλον του σχολείου ήταν πάντα μια διασκεδαστική διαδικασία κι αυτό τους οδήγησε στο να θέλουν να συνεχίσουν να μαθαίνουν. Δεν σταμάτησαν ποτέ να είναι περίεργοι και να μελετούν σε βάθος δραστηριότητες ή ιδέες που τους ενδιέφεραν πολύ. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές μετατρέπονταν σε απολαυστικά επαγγέλματα, στα οποία διέπρεπαν λόγω των ισχυρών εσωτερικών κινήτρων για εξέλιξη.

3. Συγκεκριμένες γνώσεις και δεξιότητες

Επειδή στο σχολείο, ως μαθητές, εργάζονταν και εξερευνούσαν διάφορα πεδία μέσω εσωτερικών κινήτρων, κατάφεραν να αναπτύξουν ασυνήθιστες δεξιότητες και βαθιά κατανόηση των πεδίων που τους ενδιέφεραν περισσότερο. Στο βιβλίο Kingdom of Childhood: Growing up At Sudbury Valley School παρατίθενται οι ιστορίες 31 πρώην μαθητών του SVS για τη ζωή τους στο σχολείο και έπειτα από αυτό. 

4. Έλλειψη φόβου για τα άτομα με εξουσία

Οι σχέσεις αλληλοσεβασμού μεταξύ ανηλίκων και ενηλίκων, η ελευθερία της έκφρασης όλων μέσα στη Σχολική Συνέλευση και η συνεχής επικοινωνία με τους ενήλικους για βοήθεια, υποστήριξη και συμβουλές, εφοδίασαν τους αποφοίτους του SVS με αυτοπεποίθηση και άνεση στις διαπροσωπικές τους σχέσεις με καθηγητές, εργοδότες κ.ά.

Το προσωπικό του σχολείου

Οι ενήλικοι-μέλη του προσωπικού του σχολείου δεν φορούν την ταμπέλα της αυθεντίας. Είναι άτομα πολύ ικανά, ευγενικά και ηθικά, που, αναμφισβήτητα, έχουν πολλές γνώσεις και εμπειρίες να μοιραστούν με τους μαθητές και μπορούν να επηρεάσουν τη μάθησή τους με το παράδειγμα και τις συζητήσεις που κάνουν μαζί τους. Φυσικά, και οι ίδιοι οι μαθητές εκτιμούν την προσωπικότητα και την αυθεντικότητα στη συμπεριφορά τους. Εδώ, σημειώνουμε ότι τα μέλη του προσωπικού είναι σε αναλογία 1:15 σε σχέση με τον αριθμό των μαθητών, έχουν μονοετές συμβόλαιο και η επαναπρόσληψή τους εξαρτάται από τη Σχολική Συνέλευση. Όσοι παραμένουν είναι άτομα που χαίρουν θαυμασμού από τους μαθητές.

Το σίγουρο είναι ότι οι ενήλικοι του SVS δεν ενδιαφέρονται να χειραγωγήσουν τα παιδιά για να μάθουν συγκεκριμένα μαθήματα. Μοιράζονται όλοι, ανεξαιρέτως, την ίδια πεποίθηση: ότι τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα με δική τους πρωτοβουλία και με αυτοκατευθυνόμενα μέσα. Εννοείται πως προσφέρονται μαθήματα σε συγκεκριμένα αντικείμενα όταν οι μαθητές το ζητήσουν, τα οποία διαρκούν όσο διαρκεί και το ενδιαφέρον των μαθητών.

Πολιτισμικά εργαλεία σε απρογραμμάτιστο χρόνο

Το σχολείο φροντίζει να έχουν τα παιδιά πρόσβαση σε όλα τα εργαλεία του πολιτισμού στον οποίο ανήκουν. Τα βιβλία βρίσκονται παντού και κοσμούν τους τοίχους πολλών αιθουσών, οι υπολογιστές είναι διαθέσιμοι για χρήση από όλους, το ίδιο και ο εξοπλισμός (μαγειρικός, ξυλουργικός, αθλητικός), τα καλλιτεχνικά υλικά και τα μουσικά όργανα. Γενικά, προσφέρεται όλος ο απαιτούμενος χώρος και χρόνος για εξερεύνηση των πεδίων που μπορεί να προκαλέσουν το ενδιαφέρον των μαθητών.

Οι μαθητές, μέσα σε όλο τον απρογραμμάτιστο χρόνο που έχουν, είναι ελεύθεροι να παίξουν και να εξερευνήσουν τον χώρο που τους δίνεται, ο οποίος πρέπει να καλύπτει τα εδαφικά όρια του πολιτισμού στον οποίο μεγαλώνουν. Μπορούν να κινούνται μέσα στα σχολικά κτίρια και στο αγρόκτημα-αχυρώνα συνολικής έκτασης 40 στρεμμάτων, ενώ μετά τα 8 έτη είναι ελεύθεροι να εξερευνήσουν την περιοχή γύρω από το σχολείο, το δάσος, τα χωράφια και να επισκεφτούν τα τοπικά καταστήματα, τις δημόσιες υπηρεσίες ή τα μουσεία, με την προϋπόθεση ότι συνοδεύονται από μεγαλύτερους μαθητές (άνω των 13 ετών) και ότι έχουν ενημερώσει το προσωπικό για το πού πηγαίνουν και πότε θα επιστρέψουν.

Ο Daniel Greenberg ίδρυσε το Sudbury Valley γιατί πίστευε ότι «το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι ο πιο αντιαμερικανικός θεσμός που υπάρχει ανάμεσά μας» κι ότι, ενώ η δημοκρατία στηρίζεται στις ακόλουθες 3 βασικές ιδέες…

1. Τα ανθρώπινα όντα έχουν ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα
2. Τα άτομα που θίγονται από κάποια απόφαση πρέπει να έχουν λόγο στη λήψη της απόφασης αυτής
3. Όλοι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν ίσες ευκαιρίες να πετύχουν στη ζωή

…το σχολείο, ως επίσημος φορέας της τυπικής εκπαίδευσης, τις καταπατά.

Το μεγαλύτερο και πιο δύσκολο μάθημα που μπορεί να πάρει κανείς μεγαλώνοντας είναι να είναι υπεύθυνος για τη ζωή του και οι απόφοιτοί του SVS το αναγνωρίζουν ως μέγιστο εφόδιο. Ο Daniel Greenberg οραματίστηκε και έφτιαξε ένα σχολείο που το προσφέρει. Ένα πραγματικά δημοκρατικό σχολείο.

Η Μαρία Γεράκη είναι εκπαιδευτικός. 

Πηγές
https://soundcloud.com/sudburyvalley
https://www.petergray.org/
https://www.psychologytoday.com/intl/blog/freedom-learn
https://www.facebook.com/SudburyValley
https://sudburyvalley.org/blog/students-experience-real-world
https://www.self-directed.org
School is Regimentation not Education – Daniel Greenberg
Gray, P. & Chanoff, D. (1986). Democratic schooling: What happens to young people who have charge of their own education? American Journal of Education.