Χριστίνα Σαμπανίκου

-Γιατί βγαίνουν τόσα ανέκδοτα για τις ξανθιές και ούτε ένα για τους ξανθούς;
-Χαρίζουμε Barbie στα αγόρια ή θεωρούνται επικίνδυνες;
-Το make-up ομορφαίνει ή κρύβει σημάδια;
-Μια μαμά μπορεί να κάνει καριέρα ή πρέπει να βοηθήσει τον μπαμπά να κάνει τη δική του;
-Γιατί ένας άντρας καμαρώνει για το σώμα της γυναίκας που συνοδεύει; Αυτός το συναρμολόγησε;

Σε αυτά και πολλά ακόμη ερωτήματα καλείται να απαντήσει η Life After Death Theatre Company, που καταπιάνεται ακόμα μια φορά με μια θεματική που επηρεάζει και καθορίζει την ποιότητα της ύπαρξης κάθε ατόμου. Αυτή τη φορά οι Βίκυ Αδάμου και Χριστίνα Σαμπανίκου, ανταποκρινόμενες στην πρόσκληση της «G-All, Gender Alliance, Η Συμμαχία των Φύλων» και του «Heinrich Böll Stiftung Greece», δημιούργησαν τέσσερα βίντεο που αποτελούν μέρος της ενημερωτικής καμπάνιας «Αποδομώντας Έμφυλα Στερεότυπα» μιλώντας για την τοξική αρρενωπότητα, τους στερεοτυπικούς ρόλους των φύλων, την έμφυλη βία και τον σεξισμό. Η Χριστίνα Σαμπανίκου μιλάει στο Τaλκ  για τη σημασία τού να εκπαιδευτούμε οι γονείς και να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας, ώστε να αλλάξουμε την κοινωνία προς το καλύτερο.

1. Χριστίνα, δεν είναι η πρώτη φορά που ως δημιουργός καταπιάνεσαι με τα έμφυλα στερεότυπα; Θέλεις να μας θυμίσεις, καταρχάς, προηγούμενες δουλειές σου, πριν από τα τέσσερα εξαιρετικά βίντεο με αφορμή τα οποία μιλάμε σήμερα;

Η προηγούμενη φορά που σαν Life After Death Theatre Company, μαζί με την συνεργάτιδα μου Βίκυ Αδάμου, καταπιαστήκαμε με την ανάδειξη των στερεοτυπικών ρόλων και θέσεων που έχουν παγιωθεί στην συνείδηση μας και στον τρόπο συμπεριφοράς μας και ζωής μας γενικότερα, ήταν με την θεατρική παράσταση «Ανδρόγυνο- μια στερεοτυπική φάρσα με κουρασμένες λέξεις». Εκεί μέσα από το μαύρο χιούμορ, που χαρακτηρίζει όλες μας τις δουλειές, προσπαθήσαμε να αναδείξουμε τους στερεοτυπικούς ρόλους Άνδρα-Γυναίκας μέσα από τρεις διαφορετικές ιστορίες ζευγαριών που καταλήγουν σε γάμο. Χωρίς ίχνος διδακτισμού, προσπαθήσαμε μαζί με την συμμετοχή του κοινού να ανοίξουμε μια συζήτηση σχετικά με την αναπαραγωγή σεξιστικών προτύπων και την διαιώνιση των ρόλων Αρσενικού και Θηλυκού. Με την σημαντική συμβολή και επιστημονική επίβλεψη της «G-All, Gender Alliance, Η Συμμαχία των Φύλων» αγγίξαμε ακόμα και το θέμα της γυναικοκτονίας μέσα στην πατριαρχική κοινωνία και την συνθήκη του γάμου στην εποχή μας.

2. Τι ήταν αυτό που σε ώθησε να ασχοληθείς με το θέμα των στερεοτύπων και της βίας, χρησιμοποιώντας την τέχνη; Ήταν μόνο η κοινωνικοπολιτική σου συνείδηση ή και βιώματα δικά σου και κοντινών σου ανθρώπων;

Ως γυναίκα δεν θα μπορούσα να έχω μείνει αλώβητη από τα στερεοτυπικά μοντέλα συμπεριφοράς, από αυτή την πυραμίδα της έμφυλης βίας που μπορεί να είναι από ψυχολογική έως σεξουαλική. Όλες μας ακόμα και αν δεν έχουμε βιώσει οι ίδιες κακοποιητικές συμπεριφορές, σίγουρα έχουμε παραδείγματα στο οικογενειακό και φιλικό μας περιβάλλον. Αρκεί μια πιο διεισδυτική και κριτική ματιά για να αναγνωρίσουμε ρόλους που μας έχουν «φορεθεί», περιορισμούς που μας έχουν θέσει και μια διαχρονική αποδοχή της δύσκολης θέσης μας. Η συμμετοχή μου στο κίνημα #ΜeToo, με την καταγγελία γνωστού ηθοποιού-σκηνοθέτη κατά την διάρκεια της καραντίνας, ήταν ένα ακόμη βήμα προς αυτή την κατεύθυνση της αντίδρασης και της προσπάθειας να δοθεί φωνή στις γυναίκες χωρίς φόβο και δισταγμό.

3. Στερεότυπα από κούνια. Υπάρχουν και διαιωνίζονται. Είσαι πιο αισιόδοξη για τις μελλοντικές γενιές γονέων και παιδιών; Τι θα συμβούλευες έναν πατέρα και μια μητέρα που σε διαβάζουν, ενώ περιμένουν μωρό ή έχουν μωρό;

Δυστυχώς υπάρχουν ακόμη και θα χρειαστεί πολύ και σοβαρή δουλειά, τόσο θεσμικά από το σχολείο και την πολιτεία, όσο και ατομικά μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, για να μπορέσουμε ως κοινωνία να μάθουμε να αναγνωρίζουμε πως αυτά τα στερεότυπα μας διαμορφώνουν από την βρεφική και νηπιακή ακόμα ηλικία μεγαλώνοντας ανθρώπους που πρέπει να ακολουθούν συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφοράς ώστε να θεωρούνται «φυσιολογικοί» και αποδεκτοί. Από τα παιδικά παραμύθια μέχρι τις εξωσχολικές δραστηριότητες που επιλέγουμε για τα παιδιά μας, τα παιχνίδια που τους παίρνουμε και τα χρώματα ή τα ρούχα που διαλέγουμε για λογαριασμό τους. Από τις φράσεις «οι άντρες δεν κλαίνε» και «μα δεν σου έμαθε η μάνα σου να μαγειρεύεις;» έως τον επαγγελματικό προσανατολισμό και τον τρόπο απεύθυνσης στο παιδί. Φυσικά έχουν γίνει τεράστια βήματα και έχει ανοίξει η συζήτηση επαναπροσδιορισμού του τρόπου που μεγαλώνουμε ένα παιδί και κυρίως των παραδειγμάτων που του δίνουμε εμείς ως γονείς μέσα από την σχέση μας με το άλλο φύλο και τις καθημερινές μας επιλογές. Πρέπει πάντα να θυμόμαστε πως ένα παιδί θα αντιγράψει τις δικές μας συμπεριφορές οπότε πρέπει εμείς οι ίδιοι να αλλάξουμε και να φιλτράρουμε όσα του λέμε και κυρίως όσα μας ακούει να λέμε μεταξύ μας και όσα μας βλέπει να κάνουμε ή να αποδεχόμαστε.

4. Ε, δεν τη σκότωσε κιόλας. Γιατί, κατά τη γνώμη σου, η κοινωνία συνεχίζει να αιτιολογεί τη βία κατά των γυναικών. Γιατί, παρά τα τόσα περιστατικά έμφυλης βίας, που οδηγούν συχνά και σε θάνατο γυναικών-μανάδων, μα και σε κακοποίηση παιδιών, άντρες και γυναίκες δεν μπορούν να αποδεχτούν τον κοινωνιολογικό προς το παρόν (αλλά γιατί όχι και νομικό σύντομα) όρο «γυναικοκτονία» και κοινωνίες ολόκληρες σιωπούν μπροστά στα προφανή;

Γιατί δυστυχώς άλλο τόσο προφανές είναι πως έχουμε γαλουχηθεί με οπισθοδρομικές και καταστροφικές αντιλήψεις. Πάντα έτσι ήταν, η γυναίκα αποτελούσε το «κτήμα» του άντρα, το «τρόπαιο» του και είχε πάνω της πλήρη εξουσία είτε ήταν η γυναίκα του, είτε η κόρη του, είτε η αδερφή του. Ό άντρας αισθάνεται κυρίαρχος και η γυναίκα αναγκασμένη να υπακούσει, να λουφάξει και να μετασχηματίσει την προσωπικότητα της ώστε να είναι αρεστή στις επιθυμίες και απαιτήσεις του Άντρα-αφέντη. Να δικαιολογήσει, να δώσει τόπο στην οργή, να σκύψει το κεφάλι. Κάθε μέρα σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΟΗΕ συμβαίνουν 134 δολοφονίες γυναικών, στην Ελλάδα μέσα στο 2021 θρηνούμε ήδη τον χαμό 13 γυναικών από τον σύντροφο ή σύζυγό τους. Κάθε μέρα έρχονται στο φως υποθέσεις βιασμών και σεξουαλικής κακοποίησης. Δεν είναι μόνο πως μέσα στις συνθήκες εγκλεισμού λόγω της πανδημίας αυξήθηκαν κατακόρυφα τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, είναι και που πια όντας στην εποχή της πληροφορίας και της ανάδειξης του θέματος πολλά και φυσικά όχι όλα βγαίνουν στο φως ενώ παλιά συνέβαιναν μόνο πίσω από τις κλειστές πόρτες και θεωρούνταν «αναπόφευκτα». Ο όρος «γυναικοκτονία» αρχίζει να εδραιώνεται καταδεικνύοντας πως έχει δολοφονηθεί ακριβώς επειδή είναι γυναίκα, επειδή κάποιος θεωρεί πως είναι δικιά του και έχει τον αποκλειστικό έλεγχο της. Φυσικά μέρος του ανδρικού πληθυσμού αντιστέκεται σθεναρά στην αποδοχή του όρου και την θέσπιση ενός νέου νομικού πλαισίου γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε την αποδοχή της συλλογικής ενοχής του ανδρικού φύλου και το γκρέμισμα του ρόλου του αρσενικού ως α,μ ρχηγού με συνέπεια την διεύρυνση των μικρών ρωγμών που ήδη συντελούνται στην πατριαρχία.

5. Πες μου το φύλο σου να σου πω τι θα γίνεις. Πώς θα αλλάξουμε τους στερεοτυπικούς ρόλους που μας αποδίδονται από τη γέννησή μας κιόλας;

Πρέπει σαφώς να ξεφύγουμε ως κοινωνία από την αντίληψη πως ο προορισμός της γυναίκας είναι αποκλειστικά η μητρότητα, πως ο ρόλος της μάνας και της νοικοκυράς είναι αυτός που πρέπει να βιώσει κατά την διάρκεια της ζωής της. Είναι ένας άνθρωπος με προσωπικές ανάγκες και επιδιώξεις που δεν περιλαμβάνουν μόνο το μεγάλωμα των παιδιών. Η γλυκιά μανούλα που είναι πάντα παρούσα και ο αυστηρός μπαμπάς που θα δει τα παιδιά όταν επιλέξει θεωρώντας πως η υποχρέωση του σταματάει στην οικονομική προσφορά είναι στερεοτυπικοί ρόλοι που πρέπει να εκλείψουν. Παλιά δεν άφηναν τα κορίτσια ούτε καν να σπουδάσουν ή να πάνε σχολείο θεωρώντας πως η θέση τους είναι στο σπίτι. Ο δυτικός κόσμος έχει κάνει άλματα βλέποντας άντρες-νταντάδες ή οικογένειες όπου ο πατέρας είναι σπίτι και η μητέρα δουλεύει. Έχουμε πλέον γυναίκες σε υψηλά αξιώματα και έχουμε αρχίσει να αποδεχόμαστε πως μπορεί μια γυναίκα να μην επιθυμεί να γίνει μητέρα χωρίς αυτό να θεωρείται ανωμαλία. Η πλειονότητα των ανδρών, όμως, έχει βολευτεί με το πλαίσιο που επικρατεί και αντιστέκεται σθεναρά στην όποια αλλαγή καθώς δεν θέλει να χάσει τα κεκτημένα. Όμως δεν είναι θέμα φύλου αλλά προσωπικότητας. Πρέπει να ξαναγράψουμε το παραμύθι της ζωής ξεκινώντας από μια λευκή σελίδα.

6. Η τέλεια γυναίκα. Το γυναικείο πρόσωπο σώμα ως σεξουαλικό αντικείμενο υπό το άγρυπνο ανδρικό βλέμμα. Αλλά και, σε μικρότερο βαθμό, ο τέλειος άντρας. Ένα κοινωνικό κατασκεύασμα από δεκάδες αντικρουόμενες, μα βαριές προκαταλήψεις. Με τα ΜΜΕ, και πλέον με τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, να δημιουργούν από την παιδική κιόλας ηλικία στερεότυπα που καταστρέφουν κυρίως κορίτσια, αλλά και αγόρια.

Η τέλεια γυναίκα και ο τέλειος άντρας είναι αυτοί που μας κάνουν να χαμογελάμε και μας αφήνουν χώρο να είμαστε εμείς, να νιώθουμε πως αυτό που είμαστε είναι αρκετό και πολύτιμο. Σωματικά και εμφανισιακά δεν υπάρχει τελειότητα εκτός αν είσαι άγαλμα ή πίνακας ζωγραφικής. Φυσικά και θεωρώ πως ο καθένας και η καθεμία πρέπει να είναι ελεύθερος/η να κάνει ό,τι νιώθει πως έχει ανάγκη για να αισθάνεται όμορφα με τον εαυτό του. Πόσα όμως από αυτά είναι ανάγκες που πραγματικά πηγάζουν από μέσα μας και δεν είναι επίκτητες ως όροι αποδοχής μας; Γιατί ένας άντρας θεωρείται γοητευτικός ως γκριζομάλης ενώ μια γυναίκα απεριποίητη; Γιατί ένας πενηντάρης μπορεί να κυκλοφορεί με μια εικοσιπεντάχρονη και αυτό να θεωρείται «μαγκιά», ενώ για μια γυναίκα να είναι… ανεπίτρεπτο; Γιατί οι ρυτίδες, οι ραγάδες, η κυτταρίτιδα να πρέπει να εξαφανιστούν από ένα γυναικείο σώμα ενώ η κοιλιά σε έναν άντρα να θεωρείται «αρχοντιά»; Ακόμα και οι άντρες βέβαια περνάνε ώρες σε ένα γυμναστήριο προσπαθώντας να διατηρήσουν το σώμα που είχαν ως νέοι για να είναι αρεστοί. Η γυναίκα, όμως, ειδικά μέσα από την παρακμιακή κουλτούρα περιοδικών και εξωφύλλων, διαφημίσεων και τηλεοπτικών ή ινσταγκραμικών περσόνων βομβαρδίζεται καθημερινά από την πίεση της τελειότητας σε βαθμό αφύσικο και ακόμα και ντροπιαστικό για να έχει μια εικόνα που θα είναι αρεστή από το είδος του άντρα που εστιάζει εκεί. Όχι κύριε, αν κάνω κάτι θα είναι για να νιώθω εγώ καλά και όχι για να πεις εσύ «πωπω, τι είσαι εσύ μανάρι μου». Βλέπεις στα πρωινάδικα πλαστικές παρουσιάστριες αλλά από την άλλη παρουσιαστές με κοιλιές που ασκούν κριτική. Το κυνήγι της τελειότητας στο τέλος δημιουργεί δυστυχισμένους ανθρώπους. Δεν υπάρχουν τέλειοι. Εκτός από τις γάτες μου φυσικά 🙂

7. Η Ελλάδα είναι τελευταία στο σύνολο των χωρών τής Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς τον δείκτη ισότητας των φύλων , σύμφωνα με την Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για το 2020. Προφανώς, αυτό είναι το έδαφος στο οποίο αναπτύσσεται η έμφυλη βία, μέσα στην οποία, βέβαια, εντάσσεται και το κομμάτι των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, που είναι ένα τεράστιο θέμα από μόνο του. Τι θα άλλαζες αμέσως αν γινόσουν, ως διά μαγείας, Υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, αρμόδια για θέματα Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων;

Μισθολογική εξίσωση, ίσες ευκαιρίες πρόσληψης στην εργασία και ανέλιξης μέσα σε αυτήν. Θα έβαζα στα σχολεία από το νηπιαγωγείο μάθημα σεξουαλικής αγωγής, θα έδινα την δυνατότητα στους γονείς να παρακολουθήσουν ειδικά σεμινάρια όπως αυτό της «G-All, Gender Alliance, Η Συμμαχία των Φύλων» που παρακολούθησα και εγώ και άλλαξε τον τρόπο σκέψης μου. Θα έδινα τον χώρο στον αυτοπροσδιορισμό χωρίς προκαταλήψεις και όρια. Θα έδινα έμφαση στην αποδοχή της διαφορετικότητας, θα προέτρεπα τις γυναίκες να είναι πάντα οικονομικά ανεξάρτητες, να μην φοβούνται. Θα δημιουργούσα περισσότερες δομές με ουσιαστική στήριξη για κακοποιημένες γυναίκες, θα έκανα εύκολη την απόκτηση παιδιού από ομόφυλα ζευγάρια αφού το παιδί χρειάζεται αγάπη και παρουσία κυρίως. Θα υπήρχε σε κάθε γειτονιά και σε κάθε Δήμο ψυχολόγος που θα μπορούσαν να επισκέπτονται δωρεάν όσοι αναγνωρίζουν πως έχουν πρόβλημα στο σπίτι τους. Θα υπήρχε ψυχολόγος σε κάθε σχολείο για να μιλάει με τα παιδιά και να καταλαβαίνει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Βέβαια όλα αυτά μάλλον δεν θα μπορούσα να τα κάνω από την συγκεκριμένη θέση, αλλά γενικά αυτά και άλλα τόσα θα ήθελα να συμβούν. Από την θέση που είμαι τώρα προσπαθώ όσο μπορώ μέσα από την τέχνη και το μεγάλωμα του γιου μου να περάσω αυτά που θεωρώ σημαντικά.

8. Έχεις ένα αγόρι στην εφηβεία. Είμαι σίγουρη ότι προσπαθείς να τον μεγαλώνεις χωρίς στερεότυπα και προκαταλήψεις. Τι εμπόδια συναντάς; Τι πρέπει να κάνουμε γονείς και εκπαιδευτικοί, ήδη από την περίοδο της εγκυμοσύνης μέχρι και μετά την ενηλικίωση των παιδιών μας, ώστε γκρεμίσουμε τα έμφυλα στερεότυπα; Πώς θα γίνει κατανοητό ότι δεν θα είναι μόνο οι γυναίκες πιο ευτυχισμένες, αλλά και οι άντρες και πάνω απ’ όλα τα παιδιά, μέσα σε μια κοινωνία ισότητας και σεβασμού των φύλων.

Τα έμφυλα στερεότυπα πρέπει πρώτα να τα αποβάλουμε εμείς από μέσα μας για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε και τα παιδιά μας να τα αποβάλουν. Ο δρόμος είναι πάντα η αλήθεια, η δική μας αλήθεια που πρέπει να γίνεται σεβαστή και κατανοητή. Στον γιο μου προσπαθώ να μάθω την ισοτιμία των ρόλων. Πως κάποια στιγμή θα πρέπει να βάλει ηλεκτρική σκούπα όχι για να με βοηθήσει, αλλά γιατί ζούμε στο ίδιο σπίτι και αργότερα θα ζει με τη σύντροφο του. Μια γυναίκα δεν πρέπει να ζητάει βοήθεια στις δουλειές του σπιτιού, πρέπει να μοιράζεται τις δουλειές του σπιτιού. Θα του σχολιάσω το σεξιστικό ανέκδοτο που έχει ακούσει στο TicToc, θα προσπαθήσω να τον διδάξω πως τα κορίτσια είναι το ίδιο μαχητικά και δυναμικά και απαιτούν τον σεβασμό του στην προσπάθεια τους να υπάρξουν μέσα σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία. Πως αγαπητό θα τον κάνουν οι τρόποι του και η ευγένειά του και όχι η αρσενική ασυδοσία. Όλα αυτά με τεράστιο ποσοστό λάθους και πιθανής αποτυχίας. Το να μεγαλώνεις έναν έφηβο, ζώντας κάθε στιγμή της καθημερινότητας του, είναι μια τεράστια πρόκληση και ευθύνη. Καμιά δεν γεννιέται ξέροντας πως να είναι μια σωστή μάνα. Κανείς δεν γεννιέται ξέροντας πώς να είναι σωστός γονιός, ανεξαρτήτως σεξουαλικής ταυτότητας. Είναι η αγάπη και το ένστικτο που μας οδηγεί και πάντα η ενημέρωση και η γνώση. Για μια κοινωνία ισότητας και σεβασμού πρέπει πρώτα εμείς να δείξουμε στα παιδιά πως σεβόμαστε τον εαυτό μας. Αλληλεγγύη και σεβασμός είναι τα δύο κλειδιά για έναν κόσμο που ελπίζω να γεννηθεί απαλλαγμένος από απαρχαιωμένες προκαταλήψεις και μίσος.