Σε πόσα σπίτια κυκλοφορούν κοντοί Σούπερμαν, που μυξοκλαίνε όταν πρέπει να βγάλουν τη στολή και ζητούν και βόλτα –εν πλήρει εξαρτύσει– για να σώσουν τον κόσμο από τους κακούς. Ο παιδικός υπερρεαλισμός αναζητεί απεγνωσμένα έναν ενήλικο συνομιλητή με καλές προθέσεις. Να την πάτε αυτήν τη βόλτα! Κι όχι μόνο επειδή είναι Απόκριες. Οι παιδικές μεταμφιέσεις ξεφεύγουν από το στενό αποκριάτικο πλαίσιο, καθώς αποτελούν μια συνηθέστατη καθημερινή νηπιακή δραστηριότητα. Πολλές φορές, μάλιστα, τα παιδιά αρνούνται να φορέσουν τα κανονικά τους ρούχα και θέλουν να παραμένουν ντυμένα χιονάτες και ιππότες, νεράιδες και πυροσβέστες δώδεκα μήνες τον χρόνο εντός και εκτός οικίας. Ας εξετάσουμε τη σημασία της μεταμφίεσης.

Εξερευνητές

Μάσκες, ρούχα, αξεσουάρ και μακιγιάζ αποτελούν για τα πιτσιρίκια από δυόμισι έως έξι ετών αγαπημένο παιχνίδι μια που φορώντας τα και ενσαρκώνοντας έτσι διάφορους ρόλους ανακαλύπτουν διαφορετικές πλευρές του εαυτού τους, της οικογένειάς τους και των φίλων τους, προσδιορίζουν εκ νέου τη σχέση τους με τον χώρο γύρω τους, εξερευνούν νέους «κόσμους», σκέφτονται, ονειρεύονται και «μιλούν» σαν να ήταν άλλοι, τόσο με λέξεις όσο και με κινήσεις του σώματός τους. Όλα αυτά, σύμφωνα με τους παιδοψυχολόγους, είναι μια δραστηριότητα ζωτικής αναπτυξιακής σημασίας, καθώς ενισχύει τη δημιουργικότητα και τη φαντασία των μικρών παιδιών. Επίσης η αφήγηση και η δραματοποίηση μιας ιστορίας, με ή χωρίς σενάριο, στην οποία το παιδί έχει τον ρόλο ή τους ρόλους των πρωταγωνιστών, αυξάνει τις γλωσσικές δυνατότητές του και τις κοινωνικές δεξιότητές του, βοηθά στην εκμάθηση των κοινωνικών κανόνων και συντελεί στο να προσεγγίσει πληρέστερα τον ίδιο του τον εαυτό τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά. Επιπλέον, το παιχνίδι των ρόλων οδηγεί σταδιακά το παιδί στην κατανόηση του «κόσμου των μεγάλων» και των συμβολισμών του, ενισχύει την αφαιρετική σκέψη, ενώ ταυτόχρονα του επιτρέπει να ταυτιστεί με κάποιον άλλον, κάποιον που εκτιμά και θέλει να μιμηθεί, ενισχύοντας με τον τρόπο αυτόν τον εμπρόσθιο λοβό του εγκεφάλου, υπεύθυνο για τις γνωστικές λειτουργίες μας, την κριτική ικανότητα και τη λογική.

Υπερήρωες

Το νήπιο γίνεται για λίγο κάποιος άλλος, αυτός που θαυμάζει, ο «καταπληκτικός»! Οι νεράιδες, οι μάγισσες, οι δράκοι και οι υπερήρωες έχουν υπερφυσικές ιδιότητες ή φοβερές δυνάμεις (εδώ ο γονιός πρέπει να παρακολουθεί και να κατευθύνει το παιδί θετικά προς τη μη βίαιη συμπεριφορά), είναι πανίσχυροι και δεν κινδυνεύουν ποτέ. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι, μέσα από την ενσάρκωση αυτών των ρόλων, η αυτοπεποίθηση ενισχύεται, καθώς οι μικροί νιώθουν ικανοί να καταφέρουν τα ακατόρθωτα. Επιπλέον, μέσα από το παιχνίδι των μεταμφιέσεων τους δίνεται η ευκαιρία να διαχωρίσουν την πραγματικότητα από τη φαντασία και να ξεπεράσουν τις φοβίες τους. Αν ένα νήπιο υποδυθεί το τέρας, τη μάγισσα ή τον λύκο, σύντομα παύει να φοβάται το τέρας, τη μάγισσα ή τον λύκο. Μέσα από παιχνίδια ρόλων, στα οποία το μικρό μας έχει τον ρόλο του δασκάλου ή του γιατρού, επιτυγχάνεται ευκολότερα η προσαρμογή στο σχολείο ή η αποδοχή εμβολιασμών, λήψης φαρμάκων, ακόμα και νοσηλείας. Πέρα από όλα αυτά, τα ομαδικά παιχνίδια ρόλων με μεταμφιέσεις (π.χ. μικρά θεατρικά δρώμενα είτε αυθόρμητα είτε «σκηνοθετημένα») ενθαρρύνουν τη φυσική δραστηριότητα των παιδιών (τρέξιμο, χορός, κυνήγι, πάλη), την ένταξή τους σε μια ομάδα, αλλά και την προσέγγιση αφηρημένων εννοιών, όπως του δίκαιου, του άδικου, του καλού και του κακού. Ας σημειώσουμε εδώ ότι ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουν τα νήπια τους ρόλους που υποδύονται μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα την ψυχοσύνθεσή τους, το οικογενειακό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται και τα τυχόν τραύματα που φέρουν και μπορεί να λειτουργήσει και ως δραματοθεραπεία (που χρησιμοποιείται, άλλωστε, ως ψυχοθεραπευτική μέθοδος τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες).Στερεότυπα

Γενικά επικρατεί η εντύπωση ότι προτίμηση στα παιχνίδια ρόλων και μεταμφίεσης δείχνουν τα κορίτσια, αφού σχεδόν όλα φορούν τα τακούνια και το κραγιόν της μαμάς τους και παίζουν τις «μεγάλες», οι ειδικοί επισημαίνουν όμως ότι και τα αγόρια λατρεύουν τις μεταμφιέσεις και πρέπει και αυτά να ενθαρρύνονται από τους γονείς τους να μασκαρεύονται. Συνήθως (και δυστυχώς), τα παιδιά επιλέγουν στερεοτυπικούς, κοινωνικά κατασκευασμένους ρόλους που είναι συμβατοί το φύλο τους. Τα αγόρια ντύνονται μπαμπάδες, πυροσβέστες, αστυνομικοί, γιατροί, πειρατές, λύκοι, δεινόσαυροι, ιππότες και πρίγκιπες, ενώ τα κορίτσια επιλέγουν να μεταμφιεστούν σε μαμάδες, δασκάλες, μπαλαρίνες, νοσοκόμες, νεράιδες, γατούλες, μελισσούλες, χιονάτες, βασίλισσες και πριγκίπισσες. Φυσικά, αν ο γονιός αντιληφθεί ότι το αγοράκι του πειραματίζεται με γυναικείους ρόλους και το κοριτσάκι του με ανδρικούς δεν πρέπει να προβληματιστεί. Η παιδική παρενδυσία αλλά και η επιλογή παιχνιδιών που στερεοτυπικά αποδίδονται στο αντίθετο φύλο αποτελούν μέρος της εξερεύνησης του κόσμου και της αχαλίνωτης παιδικής φαντασίας και ως συμπεριφορά είναι πολύ συνηθισμένη σε νήπια μέχρι περίπου έξι ετών, που ακόμα προσπαθούν να σχηματίσουν στο μυαλό τους την ταυτότητά τους και που συχνά θεωρούν ότι το φύλο μπορεί να μεταβάλλεται απλώς και μόνο με την αλλαγή του ρούχου. Πάντως, μέσα από τα παιχνίδια ρόλων και μεταμφίεσης τα παιδιά έρχονται σε μια πρώτη επαφή με τις έννοιες της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας και πολλές φορές είναι υπερβολικά μόνο και μόνο γιατί πειραματίζονται και ψάχνουν να βρουν πού θα τοποθετηθούν τα ίδια μέσα στην κλίμακα αρσενικού-θηλυκού.

Πολεμιστές 

«Δεν βάφομαι σχεδόν ποτέ και ντύνομαι γενικά με τζιν και αθλητικά ρούχα», λέει στο Taλκ η Μαργαρίτα, μαμά της τετράχρονης Σοφίας, «όμως, η κόρη μου ζητάει τις πιο φανταχτερές και κιτς αποκριάτικες στολές και επιμένει να τις φορά όλον τον χρόνο, συνδυάζοντάς τες με μακιγιάζ και ροζ γόβες με φτερά. Απαιτεί μάλιστα να της βάφω και τα νύχια». Χαρακτηριστική είναι και η εμπειρία της Νεφέλης: «Ο σύζυγός μου είναι πράος άνθρωπος, στο σπίτι είμαστε πολύ ήρεμοι, αλλά ο πεντάχρονος γιος μας λατρεύει να ντύνεται πολεμιστής και να μας απειλεί με σπαθιά από φελιζόλ. Οι οκτώ στις δέκα λέξεις του είναι ΕΠΙΘΕΣΗ». Η Μαργαρίτα ανησυχεί ότι η κόρη της είναι «μικρομέγαλο», η Νεφέλη ότι ο γιος της είναι βίαιος, οι παιδοψυχολόγοι, όμως, καθησυχάζουν, εξηγώντας ότι για να καταλήξει ένα κορίτσι ή ένα αγόρι στη συγκρότηση της προσωπικής του ταυτότητας περνάει μέσα από διάφορες φάσεις, στις οποίες εντάσσεται και η υπερβολή. Εκεί χρειάζεται η διακριτική παρουσία του γονιού, που θα πρέπει όχι να απαγορεύει, αλλά να επισημαίνει την υπερβολή και να καθοδηγεί το παιδί προς ηπιότερες συμπεριφορές. Όσο για το πώς μπορεί να μεταμφιεστεί ένα παιδί, μην ανησυχείτε ότι θα πρέπει να ξοδέψετε μια περιουσία. Μια πετσέτα, ένα φουλάρι, μια παλιά μπλούζα σας, ένα σεντόνι, ένας σκούφος, ένα καπέλο ή ένα ζευγάρι γυαλιά μπορούν εύκολα να γίνουν μανδύες, πέπλα, φορέματα και άλλα μαγικά σύνεργα. Φτιάξτε, μάλιστα, θεατρικά σκηνικά σε γωνιές ή σε ολόκληρα δωμάτια του σπιτιού σας με έπιπλα, κουτιά, παπλώματα, χαλιά, φώτα και ό,τι άλλο βάλει ο νους σας. Δώστε τους ιδέες. Και μην ξεχνάτε, πού και πού, να συμμετέχετε κι εσείς –μασκαρεμένοι εννοείται– στα παιχνίδια τους. Εκτός από το ότι ενδυναμώνει τη σχέση σας, είναι και πολύ απελευθερωτικό!

Συνήθως, πάντως, στα πρώτα χρόνια του δημοτικού σχολείου η μανία για διαρκή ή έστω συχνή μεταμφίεση μειώνεται και σταδιακά περιορίζεται μόνο στην περίοδο της Αποκριάς. Αλλά, πάντοτε, παραμένει μια αγαπημένη πρακτική όλων των μικρών και πολλών μεγάλων. Μια καινούργια, διαφορετική, μυστηριώδης και άρα γοητευτική ταυτότητα, ακόμα και για ένα βράδυ, είναι πάντοτε επιθυμητή και μπορεί να ανοίξει αμέτρητους ορίζοντες σε όλους μας.