Εγκλήματα με κύριο χαρακτηριστικό τους την πλήρη απαξίωση της ανθρώπινης ζωής και της αξιοπρέπειας του ατόμου, που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, σε συνδυασμό με την κοινωνική αδιαφορία, καταδεικνύουν, μεταξύ άλλων, τη “γύμνια” των σύγχρονων κοινωνιών. Πριν από χρόνια, όταν ξεκινούσα την ερευνητική προσέγγιση αυτών των υποθέσεων, κατά κύριο λόγο εγκλημάτων κατά της ζωής και κατά της γενετήσιας ελευθερίας, θυμάμαι ότι συζητούσαμε με συναδέλφους πως στην Ελλάδα αυτές οι υποθέσεις οι οποίες μας απασχολούν σε ερευνητικό επίπεδο μπορεί να έχουν “ακραία χαρακτηριστικά” αλλά είναι πιο περιορισμένες. Τα πράγματα έχουν αναμφίβολα αλλάξει. Σαφώς υπάρχει σήμερα και μεγαλύτερη ορατότητα σε υποθέσεις, όπως για παράδειγμα ενδοοικογενειακής βίας, αλλά οι ποιοτικές διαφοροποιήσεις στο εγκληματικό φαινόμενο είναι έντονες και αυτό είναι ένα στοιχείο που προβληματίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Δεδομένου ότι έγκλημα και κοινωνία είναι δύο έννοιες απολύτως συνυφασμένες μεταξύ τους, εκφράζω την ανησυχία ότι έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που ως κοινωνίες φαίνεται να χάνουμε τον στόχο και το όραμά μας και ως μονάδες τα όνειρά μας. Παλεύουμε όχι για την πρόοδο, αλλά για την επιβίωση. Οι σκέψεις μας για ένα πιο δημιουργικό και εποικοδομητικό αύριο φαντάζουν ουτοπικές σε ένα μέλλον που είναι αβέβαιο και σε ένα παρόν που περισσότερο μας πληγώνει παρά μας δίνει διέξοδο και απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα. Τα οξύτατα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα καθιστούν ακόμα πιο δύσκολη την καθημερινότητα και στερούν όνειρα και ελπίδες. Οι “εκπτώσεις” σε αξίες και σε νευραλγικούς τομείς, όπως παιδεία, υγεία, επιστημονική έρευνα, υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωής, με δυσμενέστατες επιπτώσεις τόσο για το άτομο, όσο για την ευρύτερη κοινωνία.
Οι ισχυροί κλυδωνισμοί στον κοινωνικό ιστό αντανακλούν στον πυρήνα των οικογενειών που έρχονται αντιμέτωπες με πολύ σοβαρές προκλήσεις, τις οποίες σε πολλές περιπτώσεις αδυνατούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά. Σε αυτό το θολό τοπίο, ανήλικοι και ανήλικες αφήνονται χωρίς γονική επίβλεψη σε έναν αχανή διαδικτυακό κόσμο, στον οποίο ελλοχεύουν πολλοί κίνδυνοι για κάθε παιδί που θα αφεθεί ανεξέλεγκτο και θα γίνει “έρμαιο” πολύ επικίνδυνων εγκληματιών που χρησιμοποιούν το συγκεκριμένο μέσο για την επίτευξη των πιο σκοτεινών “στόχων” τους. Αναρωτιέμαι… το βράδυ, ως γονείς, ως εκπαιδευτικοί, ως ενεργά μέλη της κοινωνίας, κοιμόμαστε άραγε ήσυχα όταν γνωρίζουμε ότι παιδιά ανάμεσά μας κινδυνεύουν, γιατί κανείς δεν νοιάζεται ουσιαστικά για αυτά; Το 12χρονο κορίτσι στον Κολωνό το βίασαν, το πλήγωσαν, το πόνεσαν, το εξευτέλισαν, το “καταδίκασαν” να γνωρίσει την πιο άσχημη πλευρά της ζωής, προτού γνωρίσει την αληθινή αγάπη, το χάδι, την τρυφερότητα, προτού καν να έχει την ευκαιρία να νιώσει μία όμορφη, ζεστή αγκαλιά. Ένα παιδί, μόλις στα 12 του χρόνια, στερήθηκε βίαια τα παιδικά του όνειρα!
Χωρίς όραμα και χωρίς στόχο όμως, ως κοινωνίες θα “βυθιζόμαστε”. Εάν δεν αλλάξουμε πορεία, ατομικά και συλλογικά, η κατάσταση θα επιδεινωθεί. Επομένως, μάλλον έχει έρθει η κατάλληλη στιγμή, ως ενεργά μέλη της κοινωνίας, να αναλογιστούμε με σοβαρότητα τα λάθη μας, να αναλάβουμε τις ευθύνες μας αλλά και να σκεφτούμε με ποια καλύτερα “υλικά” μπορούμε να φτιάξουμε το αύριο, εστιάζοντας πρώτα από όλα στην παιδεία και στις νέες γενιές, στο τι μπορούμε να προσφέρουμε στη νεολαία, ποια εφόδια, ποιες δεξιότητες, ποιες γνώσεις, ώστε να χτίσουν κάτι πιο ουσιαστικό για το μέλλον.
Ας αναλογιστούμε τέλος, με αφορμή την υπόθεση Κολωνού και όσα -φρικώδη- αποκαλύπτονται σταδιακά, ποιος είναι τελικά ο ρόλος της κοινωνίας για την προστασία παιδιών σε κίνδυνο, παιδιών που μεγαλώνουν σε οικογένειες με σοβαρές δυσλειτουργίες. Ας δούμε, στο τέλος της ιστορίας, ποιες μάσκες θα πέσουν με κρότο στο έδαφος και τι φρίκη θα αποκαλυφθεί πίσω από αυτές και ας εξετάσουμε επισταμένως πώς μπορούν να κλείσουν οι αιμορραγούσες πληγές αυτών των παιδιών και πώς δεν θα ανοίξουν νέες πληγές σε άλλα παιδιά. Τα εκ των υστέρων δάκρυα δεν φτάνουν όταν αναφερόμαστε στη βία με θύματα ανήλικα άτομα. Έχουν χτυπήσει ήδη πολλά καμπάνακια κινδύνου και η κοινωνική δράση πρέπει να είναι ολοκληρωμένη και πολλαπλή, με στόχο την αποτελεσματική προστασία της ανηλικότητας σε κίνδυνο.
Ελπίζω και εύχομαι, τουλάχιστον οι νέες γενιές, με τους δικούς τους αγώνες ζωής, να μπορέσουν να ανοίξουν τον δρόμο στα όνειρά τους και κανείς να μην τους τα κλέψει!
Η Αγγελική Καρδαρά είναι Διδάκτωρ Τμήματος ΕΜΜΕ ΕΚΠΑ, Φιλόλογος, Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος & Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab (KE.M.E.), Συγγραφέας-Εισηγήτρια και Εκπαιδεύτρια E-Learning ΕΚΠΑ. Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο blog που διατηρεί.
