Άλλη μια σχολική χρονιά τελείωσε. Οι διακοπές –τουλάχιστον για τα παιδιά (σνιφ σνιφ)− ξεκίνησαν και μαζί τους επέστρεψε το γνωστό δίλημμα των απανταχού υστερικών και ενοχικών γονέων: «Τα αφήνω τελείως ελεύθερα, χωρίς καθόλου μελέτη το καλοκαίρι ή προσθέτω στην καθημερινότητά τους και λίγες επαναληψούλες και κάνα ιδιαιτεράκι για να μη μείνουν πίσω στην ύλη;»

Κατ’ αρχάς, θα μιλήσω εκ πείρας. Και θα μιλήσω βέβαια και για τα παιδιά του δημοτικού, καθώς από το γυμνάσιο και έπειτα οι απαιτήσεις και μαζί με αυτές και οι οικογενειακοί προγραμματισμοί αλλάζουν (πάντα καθ’ υπόδειξη των γονέων, αλλά αυτό είναι ένα άλλο άρθρο…). Ως παιδί, καλοκαίρι για μένα σήμαινε, μεταξύ πολλών άλλων, και διάβασμα. Όχι, όμως, σχολικό, αλλά εξωσχολικό. Η λογοτεχνία ήταν (είναι και θα παραμείνει) η μεγάλη μου αγάπη, και οι μέρες άνευ σχολείου (παλιά) και άνευ δουλειάς (τώρα) αποτελούσαν και αποτελούν την καλύτερη ευκαιρία για αναγνώσεις που δεν κατάφεραν να τρυπώσουν στις λίγες ελεύθερες ώρες της σχολικής και εργασιακής χρονιάς που πέρασε.

Και από μελέτη; Ναι, Εκδόσεις Πατάκη και Χαρούμενες Διακοπές. Κάθε μέρα ή σχεδόν κάθε μέρα κι από λίγο. Δεν με πείραζε, γιατί ήταν «τόσο όσο…» και καθόλου κουραστικό. Οπότε, για να είμαι ειλικρινής, η ενασχόλησή μου με τη σχολική ύλη ήταν ελάχιστη, οι επαναλήψεις οι απολύτως απαραίτητες, το διάβασμα, όμως, στην καθημερινότητά μου ήταν εκ των ων ουκ άνευ για να περνάω καλά στις διακοπές.

Μια και μ’ όποια μάνα κι αν καθίσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις (για να παραφράσουμε τη λαϊκή σοφία), κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τα παιδιά μου, που φέτος τέλειωσαν την Γ’ και την Ε’ Δημοτικού. Καλοκαίρι σημαίνει πολλή ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων για τα οποία δεν έβρισκαν χρόνο μέσα στη χρονιά, πολύ παιχνίδι, πολύ κολύμπι, πολύ χάζεμα, πολύς ύπνος, ελάχιστη οθόνη και ελάχιστη επανάληψη, μέσα από τις αειθαλείς Χαρούμενες Διακοπές, αλλά και άλλα εξαιρετικά αντίστοιχα συγγράμματα που κυκλοφορούν πλέον στην αγορά (εδώ τους την έφερα, εμείς δεν είχαμε επιλογές τριάντα χρόνια πριν, ενώ τώρα τους έχω φάτσα φόρα στα γραφεία τους μια μεγάλη γκάμα βιβλίων για την τάξη τους. Με βρίζουν λιγάκι, αλλά χαλάλι…)

Ο λόγος που «επιβάλλουμε» (πολύ εντός εισαγωγικών, γιατί ουσιαστικά δεν επιβάλλουμε, αλλά εντάσσουμε στο πρόγραμμα και τους αρέσει κιόλας) αυτή την ελάχιστη τριβή με τη σχολική ύλη είναι απλός. Έχουμε διαπιστώσει ως γονείς, αλλά και ως εκπαιδευτικοί (πληθυντικός ευγενείας, μόνο ο άντρας μου είναι εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια, εγώ έχω περάσει από τριτοβάθμια, που δεν διέπεται από θερινούς κανόνες) ότι η τρίμηνη αποχή από τα θρανία, αν δεν «καλυφτεί» λίγο κατ’ οίκον δυσκολεύει τα παιδιά διπλά: Πρώτον, δεν εμπεδώνουν όσα διδάχτηκαν και δεύτερον και κυριότερο δυσκολεύονται αρκετά να προσαρμοστούν στην επιστροφή, στα μέσα Σεπτεμβρίου. Οπότε, όχι κάθε μέρα, αλλά τουλάχιστον μέρα παρά μέρα εάν το επιτρέπουν οι συνθήκες, για μισή ώρα, παίζουμε –προσοχή, παίζουμε, όχι κάνουμε- επανάληψη, είτε με καλοκαιρινά βιβλία, είτε με υλικό από το διαδίκτυο, είτε με αφορμή κάποιο από τα λογοτεχνικά βιβλία που είναι μέρος της καθημερινότητας των παιδιών ούτως ή άλλως και ίσως ο καλύτερος τρόπος να μην «καούν» τελείως από την απραγία, ιδιαίτερα τις ημέρες που παραμένουμε στην πόλη.

Αυτά για μας. Όμως, τα όσα λέμε και κάνουμε στην οικογένειά μου είναι μάλλον εμπειρικά και αφορούν δυο συγκεκριμένα παιδιά, καλούς μαθητές, με αγάπη για τη λογοτεχνία και τη μάθηση εν γένει. Επομένως, δεν θα μείνω σε όσα σας γράφω βιωματικά, αλλά θα «ανακρίνω» και μια δασκάλα, μια έμπειρη εκπαιδευτικό, που εδώ και χρόνια έρχεται καθημερινά σε επαφή με παιδιά διαφορετικών μαθησιακών επιπέδων, με παιδιά διαφορετικών χαρακτήρων, με παιδιά διαφορετικών οικογενειών… Ας δούμε τι απαντά στις ερωτήσεις μου η Στέλλα Φραγκούλη PhD, δασκάλα στην (πάντα πρωτοποριακή) Σχολή Κανάση.

Να ξεκουραστούν τα παιδιά μακριά από τα σχολικά βιβλία ή να κουβαλήσουμε στις διακοπές, εκτός από τα μπρατσάκια και τα κουβαδάκια, και σχολικά εγχειρίδια ή βιβλία επαναλήψεων;

Οι καλοκαιρινές διακοπές είναι η περίοδος που χτίζονται οι πιο ξέγνοιαστες αναμνήσεις της παιδικής μας ηλικίας. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που πολλά παιδιά έχουν τους «καλοκαιρινούς» τους φίλους, τους οποίους συναντούν έπειτα από κάθε σχολική χρονιά και τις περισσότερες φορές παίζουν μαζί τους πραγματικά σαν να μην πέρασε μία μέρα. Στις διακοπές, λοιπόν, φροντίζουμε να πάρουμε μαζί μας τα καλοκαιρινά μας παιχνίδια, τα λογοτεχνικά βιβλία μας, τα μπλοκ ζωγραφικής μας, τα αγαπημένα μας επιτραπέζια παιχνίδια και όχι τα σχολικά εγχειρίδια. Τα παιδιά, όπως και οι μεγάλοι έχουν ανάγκη από ξεκούραση και από επαφή με την οικογένειά τους σε ένα πιο χαλαρό πλαίσιο από αυτό της καθημερινότητας της σχολικής περιόδου.

Μιλάμε ουσιαστικά για 4 περιόδους: 15 μέρες Ιουνίου, 30 μέρες Ιουλίου, 30 μέρες Αυγούστου, 10 μέρες Σεπτεμβρίου. Ακολουθούμε διαφορετική «τακτική» για καθεμιά από αυτές;

Σίγουρα δεν υπάρχει η τέλεια ή η λάθος «τακτική», καθώς κάθε οικογένεια έχει τις δικές της ανάγκες και προτιμήσεις, που πρακτικά εξαρτώνται και από τις επαγγελματικές υποχρεώσεις των γονέων. Αυτό που σίγουρα πρέπει να κάνουμε είναι να διαθέσουμε πραγματικό χρόνο στα παιδιά μας και να μην «μεταφέρουμε» το γραφείο μας μαζί μας στις διακοπές. Σίγουρα είναι προτιμότερο να μην επιστρέψουμε από τις διακοπές μας ακριβώς πριν ανοίξουν τα σχολεία, ώστε να έχουμε τη δυνατότητα όλοι να προσαρμοστούμε ξανά στους ρυθμούς του χειμώνα και να προετοιμαστούμε για την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς.

Η αντιμετώπιση του θέματος «μελέτη το καλοκαίρι» έχει να κάνει και με το παιδί; Αντιμετωπίζουμε π.χ. διαφορετικά έναν άριστο από έναν μέτριο ή από έναν κακό μαθητή; Τι γίνεται με τα παιδιά που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες;

Οι σχολικές επιδόσεις αφορούν το σχολικό περιβάλλον και σίγουρα δεν πρέπει να επηρεάζουν τις διακοπές των παιδιών. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες, μέσω των παρεμβάσεων που συνήθως ακολουθούν, μαθαίνουν να αναπτύσσουν στρατηγικές που διευκολύνουν τη δική τους μάθηση. Τα παιδιά αυτά δεν έχουν ανάγκη για περισσότερη γνώση, αλλά για τη γνώση «αλλιώς». Η κόπωση των παιδιών αυτών κατά τη διάρκεια μίας σχολικής χρονιάς είναι συχνά μεγαλύτερη, οπότε η ανάγκη τους για διακοπές και ξεκούραση ακόμη πιο σημαντική.

Αν ένα παιδί δε μελετήσει καθόλου κατά τη διάρκεια αυτών των τριών μηνών, «κινδυνεύει» να δυσκολευτεί να μπει εκ νέου σε πρόγραμμα ή να μείνει πίσω την επόμενη χρονιά; Και αντίστροφα, αν ένα παιδί δεν πάρει ανάσα, μήπως κινδυνεύει να καταρρεύσει νωρίς μέσα στην επόμενη σχολική χρονιά.

Η δεύτερη περίπτωση που αναφέρετε είναι ένα σενάριο πολύ πιθανό, καθώς η κόπωση του παιδιού θα είναι διαρκής, σε συνδυασμό μάλιστα με την διαπίστωση από μέρους του ότι εκείνο διαφέρει από τους συνομηλίκους του, που απολαμβάνουν ξέγνοιαστα τις διακοπές τους. Η δυσκολία της επαναπροσαρμογής κατά την επιστροφή στο σχολείο λαμβάνεται υπόψη από τους εκπαιδευτικούς ανεξαρτήτως τάξης, καθώς η κάθε σχολική χρονιά ξεκινά πάντοτε με τις επαναλήψεις και υπενθυμίσεις της σχολικής ύλης της προηγούμενης τάξης. Σε κάθε περίπτωση, εάν επιλέξουμε το παιδί μας να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα μελέτης κατά την περίοδο των διακοπών, αυτό θα πρέπει να γίνεται σε χαλαρούς ρυθμούς, σε συμφωνία με το παιδί και σίγουρα να μην αφορά τη διδασκαλία αντικειμένων της επόμενης τάξης.

Πώς κρίνετε τα εκπαιδευτικά βιβλία διακοπών. Είναι απαραίτητα ή απλά προϊόντα μάρκετινγκ;

Πολλά από τα βιβλία αυτά είναι αρκετά δημιουργικά και ευφάνταστα, αλλά εμφανίζουν ομοιότητες με τα σχολικά εγχειρίδια. Ιδανικά βιβλία για τις διακοπές είναι τα λογοτεχνικά, τα οποία αποτελούν αυθεντικά κείμενα και όχι κείμενα ή υλικό «κατασκευασμένο» για διδασκαλία. Σε κάθε περίπτωση καλό είναι τα ίδια τα παιδιά να επιλέξουν τα βιβλία που θα τα συντροφεύσουν στις διακοπές τους και ο καλύτερος τρόπος για να τα πείσουμε για αυτό είναι να έχουμε και εμείς ένα βιβλίο στη δική μας βαλίτσα.

Ποια τεχνάσματα και συμβουλές προτείνετε ώστε να κάνουμε πιο δελεαστική την «επανάληψη»;

Τα παιδιά κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους αποκτούν γνώσεις και δεξιότητες που θα τα συνοδεύουν και στη μετέπειτα ζωή τους. Τι καλύτερο λοιπόν η «επανάληψη» να είναι η χρήση των γνώσεων αυτών στην καθημερινή ζωή των διακοπών. Εκτός, λοιπόν, από την επαφή μας με τη λογοτεχνία, μιλάμε τις ξένες γλώσσες που διδαχθήκαμε, διαβάζουμε τον χάρτη και τις ταμπέλες των διαδρομών μας, μαθαίνουμε πληροφορίες για την ιστορία των τόπων που θα επισκεφθούμε, υπολογίζουμε τα ρέστα κατά τις αγορές μας, εκτιμούμε τις ώρες αναχώρησης και άφιξης των μεταφορικών μέσων, διαβάζουμε παραμύθια στα μικρότερα παιδιά της παρέας και γενικότερα αξιοποιούμε τις ευκαιρίες μάθησης, που προκύπτουν ούτως ή άλλως αβίαστα στην καθημερινότητά μας.

Αυτά λέει, λοιπόν, η δασκάλα μας και καλό είναι να την ακούσουμε! Θυμηθείτε τους στίχους του Γιάννη Γιοκαρίνη με τους οποίους χτυπιόμασταν στα νιάτα μας και που φυσικά έγιναν προσευχή στα χείλη των παιδιών μου πέρυσι που τον άκουσαν σε μια υπέροχη, καλοκαιρινή συναυλία: «Πέτα τα βιβλία πάμε παραλία/ξέχασε θρανία και διδασκαλία./Πέτα τα βιβλία κλείσαν τα σχολεία/γράψε στο μαγιό σου την βαθμολογία». Στο μαγιό μας, λοιπόν. Οι ποδιές και οι έλεγχοι, από Σεπτέμβρη…

Υ.Γ. Να θυμηθώ να μην αφήσω τα παιδιά μου να διαβάσουν αυτό το άρθρο… Για καλό και για κακό…

Με τη συνεργασία της Στέλλας Φραγκούλη, PhD, Σχολή Κανάση