Πώς να βοηθήσω το παιδί μου να είναι χαρούμενο; Πώς να βοηθήσω το παιδί μου να έχει φίλουυς; Ρωτήστε οποιονδήποτε γονέα τι θα ήθελε να είναι το παιδί του: Η πρώτη απάντηση είναι «ευτυχισμένο». Μπορεί τούτο να ακούγεται απλό, αλλά δεν είναι. Η ικανοποίηση με διάρκεια, αυτό που θα ορίζαμε ως ευτυχία, είναι σύνθετη έννοια, που εμπεριέχει, φυσικά και τις φιλίες. Όπως αποδεικνύουν έρευνες, στον σύγχρονο δυτικό κόσμο το 10 με 20% των παιδιών και εφήβων αντιμετωπίζει ψυχικές διαταραχές, με τις μισές ασθένειες ψυχικής υγείας να ξεκινούν περίπου στην ηλικία των 14 ετών. Λάβετε δε υπόψη και τις συνέπειες της πανδημίας, του εγκλεισμού και, πιο πρόσφατα, των εικόνων και του φόβου από τον πόλεμο, που δεν έχουν ακόμα αποδοθεί σε ευρείες έρευνες.
Οδηγός για το κείμενο αυτό ήταν «Η βιβλιοθήκη των γονιών» των εκδόσεων Μεταίχμιο, που εμπλουτίστηκε με δύο νέους οδηγούς. Το «Πώς να βοηθήσω το παιδί μου να είναι χαρούμενο», της Caroline Roope, παρουσιάζει 101 τρόπους για την ενίσχυση της θετικής σκέψης και της αυτοπεποίθησης και το «Πώς να βοηθήσω το παιδί μου να έχει φίλους», της Poppy O’ Neill, παρουσιάζει 101 τρόπους για τη δημιουργία υγιών φιλικών σχέσεων. Και τα δυο βιβλία μετέφρασε η Καλλιόπη Εμμανουηλίδου, και τα δυο βιβλία μου έδωσαν μεγάλη έμπνευση και βοήθεια!Πώς να βοηθήσω το παιδί μου να είναι χαρούμενο;
Στον ψυχολογικά απαιτητικό 21ο αιώνα, κάθε γονιός οφείλει να καλλιεργήσει από νωρίς στο παιδί του μια θετική στάση απέναντι στη ζωή, όσες αναποδιές κι αν αυτή φέρνει. Στην πορεία μέχρι την ενηλικίωσή του, θα έχουμε κάμποσες συγκρούσεις μέχρι να βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στο καλό του και στην ελευθερία που εκείνο χρειάζεται (νωρίτερα από τότε που εμείς είμαστε έτοιμοι) για να ακολουθήσει το δικό του μονοπάτι. Επομένως, όσο γρηγορότερα το εφοδιάσουμε με δεξιότητες που θα το βοηθούν να ξεπερνά τις αναπόφευκτες αποτυχίες και καθημερινές δυσκολίες, τόσο πιθανότερο ο δρόμος που θα επιλέξει να είναι στρωμένος με χαρά και προσωπική πληρότητα. Ο θεμέλιος λίθος μιας ευτυχισμένης σχέσης μεταξύ γονιού και παιδιού είναι η αποτελεσματική επικοινωνία. Όταν μιλάμε ανοιχτά για τα συναισθήματά μας, υποστηρίζουμε ο ένας τον άλλον και στα καλά και στα άσχημα και αντιλαμβανόμαστε γρήγορα τυχόν προβλήματα. Ποιες είναι, όμως, οι ενδείξεις που θα πρέπει να μας ανησυχήσουν ότι κάτι τρέχει με το παιδί μας;

1. 1. Απομονώνεται ή γίνεται επιθετικό.
   2. Έχει συχνές εναλλαγές διάθεσης.
   3. Παρουσιάζει σωματικές ενοχλήσεις.
   4. Αλλάζει η όρεξη του.
   5. Παρουσιάζει προβλήματα ύπνου.
   6. Δεν είναι πρόθυμο να ακολουθήσει την καθημερινή ρουτίνα του.

Ο συναισθηματικός αλφαβητισμός μας, εξίσου σημαντικός με τον ακαδημαϊκό, μας βοηθάει να συντονιστούμε με το παιδί, ώστε να αντιμετωπίσουμε από κοινού κάθε πρόβλημα. Του εξηγούμε από νωρίς ότι η ζωή δεν πάει πάντα σύμφωνα με κάποιο σχέδιο, οδηγώντας συχνά σε απογοητεύσεις και ματαιώσεις. Εάν, όμως, σκεφτόμαστε θετικά, ενδυναμωνόμαστε και εφοδιαζόμαστε με ψυχική ανθεκτικότητα, αντιμετωπίζοντας με επιτυχία τις δυσκολίες.

Δεξιότητες ζωής
Η θετική αυτοεικόνα είναι ένα από τα σπουδαιότερα δώρα που μπορεί να κάνει ένας γονιός στο παιδί του. Το παιδί που ενθαρρύνεται, εκτιμά τον εαυτό του, πιστεύει στην προσωπική του αξία, γίνεται ισορροπημένο, ξεπερνώντας ευκολότερα τα εμπόδια στο σχολείο, στο σπίτι, στις κοινωνικές σχέσεις του και αργότερα, ως ενήλικος, στην εργασία του. Σημαντική είναι και η ενίσχυση της διάθεσης του παιδιού, που παρουσιάζει, όπως όλων μας, εναλλαγές. Η πεσμένη διάθεση, που πιθανόν το παιδί δεν καταφέρνει να εκφράσει με λόγια ή να εξηγήσει από πού προέρχεται, μπορεί να αποκατασταθεί με διάφορους τρόπους, όπως με περπάτημα, μουσική, μαγειρική, απενεργοποίηση των ηλεκτρονικών συσκευών για κάποιες ώρες, χρόνο με τους φίλους, γέλιο, χαλάρωση. Ας μην ξεχνάμε πως και στα παιδιά το άγχος χτυπάει κόκκινο, επομένως καλό είναι να αναπτύξουμε οικογενειακές τεχνικές χαλάρωσης, που θα εφαρμόζουν όταν είναι ταραγμένα. Παραδείγματα; Το μέτρημα, οι αναπνοές, η σταδιακή μυϊκή χαλάρωση, οι διατάσεις, ο οραματισμός χαρούμενων στιγμών, οι καλές συνήθειες ύπνου, η ζωγραφική, η γιόγκα.
Οι δεξιότητες ζωής προετοιμάζουν τα παιδιά για την αντιμετώπιση των δυσκολιών ακόμα και όταν μεγαλώσουν και ενηλικιωθούν. Οι ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, η κριτική και πρωτότυπη σκέψη, η βαρεμάρα, η αποδοχή των διαφορετικών απόψεων, η ανεξαρτησία, η αυτενέργεια, η αυτοδιαχείριση του χρόνου και της οργάνωσης, η υπεράσπιση του εαυτού, η ταπεινότητα και η αυτοφροντίδα είναι ορισμένα μόνο από αυτές που οφείλουμε να τους καλλιεργήσουμε και να καλλιεργήσουμε (αν μας λείπουν) και σε εμάς τους ίδιους. Ας επικεντρωθούμε στη ζεστασιά της οικογενειακής μας ρουτίνας, ας απομακρυνθούμε λίγο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ας κάνουμε το σύνδρομο FOMO (Fearing Of Missing Out) JOMO (Joy Of Missing Out). Τίποτα σημαντικό δεν θα χάσουμε αν είμαστε κάποιες ώρες έξω από «τα πράγματα». Άλλωστε, οι καλοί φίλοι βρίσκονται, τουλάχιστον ακόμα, στον αναλογικό κόσμο. Ας κάνουμε μαζί τους περισσότερα πράγματα που μας φέρνουν ουσιαστική ευτυχία!

Πώς να βοηθήσω το παιδί μου να έχει φίλους
Η φιλία είναι κάτι περισσότερο από ανθρώπους που περνούν χρόνο μαζί κάνοντας παρέα. Απαιτεί να είναι οι άνθρωποι ταιριαστοί και να ανοίγονται στους άλλους και χρειάζεται εκατέρωθεν προσπάθεια ώστε να διατηρηθεί. Είναι σημαντικό να μάθει το παιδί από μικρό να αναγνωρίζει τα χαρακτηριστικά ενός καλού φίλου, όπως είναι σημαντικό και το ίδιο να καλλιεργήσει τα δικά του χαρακτηριστικά που θα το οδηγήσουν να είναι καλός φίλος και να διατηρεί τις φιλίες του. Μια φιλία μπορεί κάνει ένα παιδί ουσιαστικά ευτυχισμένο. Η καλλιέργεια των φιλικών σχέσεων πρέπει να ξεκινάει από νωρίς, από πέντε περίπου ετών, καθώς οι φίλοι της παιδικής ηλικίας έχουν μελλοντικά επίδραση στην πνευματική και συναισθηματική μας υγεία. Σίγουρα οι γονείς και οι φροντιστές ανησυχούμε για τις φιλικές σχέσεις των παιδιών μας, και ως προς την ποιότητα και ως προς την ποσότητα. Ανησυχούμε, επίσης, για την απόρριψη, για τις συχνές αλλαγές των φίλων, για την ευαισθησία ή τη συστολή-ντροπή που πιθανόν αισθάνονται τα παιδιά μας. Πράγματι, υπάρχουν παιδιά που ίσως χρειάζονται καθοδήγηση. Ας ανατρέξουμε λίγο στα δικά μας παιδικά χρόνια. Δεν είχαμε αισθανθεί αβοήθητοι; Δεν είχαν οι φιλίες μας σκαμπανεβάσματα; Δεν αλλάζαμε φίλους κάθε τόσο, μέχρι τελικά να κατασταλάξουμε στους κολλητούς μιας ζωής; Αυτά υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν. Η ερώτηση είναι πότε πρέπει να ανησυχήσουμε πραγματικά:

1. 1. 1. 1. Όταν το παιδί τονίζει ότι δεν έχει φίλους.
         2. Όταν δεν θέλει να πάει σχολείο.
         3. Αν έχει συχνά φιλίες που είναι ταραχώδεις ή που δεν κρατάνε πολύ.
         4. Αν μοιάζει να έχει κοινωνικό άγχος.
         5. Αν είναι κοινωνικά απομονωμένο (π.χ. δεν το καλούν σε πάρτι).
         6. Αν απορρίπτει το ίδιο τις κοινωνικές προσκλήσεις.

Αν αντιληφθούμε κάτι από τα παραπάνω, ιδανικά σε συνεργασία με τον δάσκαλο του παιδιού, πρέπει να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή του, τη θετική σχέση με τον εαυτό του. Εξηγούμε, καταρχάς, ότι δεν χρειάζεται να είναι κάποιος τέλειος για να έχει φίλους και ότι σίγουρα δεν είμαστε όλοι συμπαθείς και αντίστοιχα αντιπαθείς σε όλους. Όπως και εκείνο έχει τις προτιμήσεις του, το ίδιο συμβαίνει και με τα άλλα παιδιά. Οι προτιμήσεις μάλιστα αλλάζουν πολύ συχνά.

Έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων
Δεν είναι απίθανο το παιδί μας να μην έχει φυσικές κοινωνικές δεξιότητες και να δυσκολεύεται να αποκτήσει. Μάλιστα, οι κοινωνικοί κανόνες και οι προσδοκίες μας μπορεί να το κάνουν να κλείνεται ακόμα περισσότερο στο καβούκι του και να αγχώνεται. Πώς το ενθαρρύνουμε; Του δείχνουμε εμπιστοσύνη, συζητάμε μαζί του, το βοηθάμε να ερμηνεύσει τη γλώσσα του σώματος, κάνουμε διάκριση μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών συμπεριφορών, καλλιεργούμε αξίες όπως η καλοσύνη, ο σεβασμός, η δικαιοσύνη, η συναίνεση, το μοίρασμα, η αποδοχή της ήττας.
Δραστηριότητες που μπορούν να αναπτύξουν τις κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών είναι τα παιχνίδια (π.χ. ερωτήσεων ή ρόλων), η ζωγραφική, η συμμετοχή σε λέσχες ή ομάδες, η αφήγηση ιστοριών κ.ά. Αν αντιληφθούμε ότι συνεχίζει να νιώθει άβολα, ιδιαίτερα με παιδιά που εκφράζουν τα συναισθήματά τους με έντονο τρόπο, δίνουμε λίγο χρόνο. Ίσως δεν έχει κατακτήσει ακόμα τη συναισθηματική αυτορρύθμιση. Και αυτή επιτυγχάνεται πάνω από όλα μέσα από το παιχνίδι, αλλά και με ασκήσεις, όπως διατάσεις, αναπνοές, ρυθμικές κινήσεις και με συζήτηση για τη διαχείριση της απόρριψης, του φόβου, της ντροπής, του θυμού, της ζήλιας και γενικά των ανεκπλήρωτων συναισθημάτων.

Ο εκφοβισμός
Το bullying είναι ένα φαινόμενο που πάντοτε υπήρχε και δυστυχώς συνεχίζει να υπάρχει, παρά την προσπάθεια όλων να το καταπολεμήσουμε. Η άνθηση δε του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει επιδεινώσει την κατάσταση. Εξηγούμε, λοιπόν, ξεκάθαρα στο παιδί τις πολιτικές απόρρητων και τα όρια τα οποία πρέπει να έχει και τονίζουμε ότι οι virtual φιλίες είναι εντελώς διαφορετικές από τις… αναλογικές, συχνά μάλιστα αποδεικνύονται επικίνδυνες. Αν αντιληφθούμε ότι το παιδί μας είναι θύτης (όσο οδυνηρό κι αν μας ακούγεται), θύμα ή παρατηρητής στο σχολικό πλαίσιο, μιλάμε καταρχάς στον εκπαιδευτικό, που μπορεί να προσφέρει πολλές πληροφορίες συμβουλές και στρατηγικές επίλυσης του ζητήματος. Αν αυτό συμβαίνει εκτός σχολικού πλαισίου, προσεγγίζουμε, πάντοτε με ευγένεια, τον άλλο γονιό και προσπαθούμε να συνεργαστούμε, ώστε όλο αυτό να λήξει άμεσα, χωρίς σοβαρές συνέπειες. Σε κάθε περίπτωση και πάνω από όλα, κάνουμε το παιδί μας να αισθανθεί ασφαλές, γιατί το πιθανότερο είναι, σε όποια θέση κι αν βρίσκεται, να νιώθει τρομοκρατημένο.

Καβγάδες, συγγνώμες και άβολες στιγμές
Σε όλες τις φιλίες εμφανίζονται συγκρούσεις. Αν έχουμε τις κατάλληλες δεξιότητες μπορούμε να τις επιλύουμε ή να τις περιορίζουμε/διακόπτουμε αν αποδεικνύονται τοξικές. Έπειτα από έναν τσακωμό, εξηγούμε στο παιδί ότι δεν είναι δυνατόν να ελέγξει πάντα τις αντιδράσεις των φίλων του και το βοηθάμε να επικεντρωθεί στα προσωπικά του συναισθήματα. Το αφήνουμε να μας μιλήσει, ώστε να κατανοήσουμε την άποψή του, το παροτρύνουμε να μιλήσει με το άλλο παιδί και συμφωνούμε σχετικά με το τι πρέπει να πράξει διαφορετικά στο μέλλον. Υπενθυμίζουμε ότι ένας πραγματικός φίλος δεν μας αναστατώνει, δεν μας χτύπα, δεν μας κοροϊδεύει, δεν μας λέει ψέματα, δεν μας αγγίζει με ακατάλληλο τρόπο, δεν μας πιέζει να κάνουμε κάτι που δεν θέλουμε, δεν προσπαθεί να ελέγξει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις μας και, ναι, ένας φίλος μπορεί να είναι κακός, χωρίς αυτό να έχει να κάνει απαραίτητα με τον εκφοβισμό. Φυσικά, μαθαίνουμε στο παιδί μας να λέει «συγγνώμη», όταν έχει κάνει λάθος και έχει αναστατώσει έναν φίλο ή μια φίλη του.
Καθώς μεγαλώνει, κάθε παιδί επιθυμεί να ταιριάζει, να ανήκει κάπου και να έχει μια συγκεκριμένη ταυτότητα. Αυτό μπορεί να μετατραπεί σε πίεση από τους συνομηλίκους φίλους του, που θα το κάνουν να πιστέψει ότι η εμφάνισή του, η προσωπικότητά του, τα ενδιαφέροντά του, πρέπει να είναι ίδια με τα δικά τους. Είναι χρήσιμο, λοιπόν, να το εφοδιάσουμε με μερικές στρατηγικές για τις στιγμές που πιέζεται και νιώθει άβολα. Μπορεί να πει ένα αστείο, μπορεί να πει ότι δεν θέλει μπελάδες, μπορεί να αγνοήσει το άλλο παιδί, μπορεί να απομακρυνθεί, μπορεί να πει «όχι» με αυστηρό ύφος ή μπορεί να ζητήσει την υποστήριξη άλλων φίλων. Αν η κατάσταση ξεφύγει πρέπει να μιλήσει σε κάποιον ενήλικο.

Πότε παρεμβαίνουμε ενεργά;
Ο καθένας γονιός έχει διαφορετικά όρια, αλλά αν αντιληφθούμε εκφοβισμό, ναρκωτικά, παραβατική/παράνομη συμπεριφορά ή ότι μια φιλία επηρεάζει πολύ αρνητικά την ψυχική υγεία του παιδιού μας, τότε παρεμβαίνουμε έντονα και ουσιαστικά, εμποδίζοντας το παιδί να συνεχίσει να βλέπει τον συγκεκριμένο φίλο ή φίλη. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να συμβαίνει όταν εμείς απλώς δεν εγκρίνουμε τις παρέες του. Αν δεν συντρέχει σοβαρός λόγος, κάθε προσπάθεια να ελέγξουμε φιλίες που δεν μας αρέσουν θα μας γυρίσει μπούμερανγκ. Αν, τέλος, παρ’ όλες τις προσπάθειες μας, βλέπουμε πως το παιδί δεν μπορεί να αποκτήσει φίλους, τότε απευθυνόμαστε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας για υποστήριξη και καθοδήγηση.