Ο Ολύμπιος Δαφέρμος, μηχανολόγος – ηλεκτρολόγος μηχανικός του ΕΜΠ και διδάκτωρ Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, μετείχε ενεργά στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Για τη δράση του αυτή διώχτηκε από το στρατιωτικό καθεστώς. Λίγες ημέρες πριν από την  50η επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, εξέδωσε στις Εκδόσεις Τόπος το βιβλίο Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο. 

Μέσα από τον διάλογο ενός πατέρα µε τα παιδιά του το βιβλίο αυτό επιχειρεί να µιλήσει στους νέους για τη χούντα και το Πολυτεχνείο µε τρόπο απλό και κατανοητό. Αναδεικνύει την εγκληµατική φύση της δικτατορίας 1967-1974, η οποία φυλάκιζε, έδερνε, βασάνιζε, εξόριζε και ενίοτε δολοφονούσε κάθε άνθρωπο που διαφωνούσε µαζί της ή που νόµιζε ότι διαφωνεί. Προβάλλει, επίσης, την ειρηνική αντίσταση των φοιτητών εναντίον του βίαιου και απάνθρωπου αυτού καθεστώτος και την κορύφωσή της, που ήταν η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Το Τaλκ συζήτησε με τον συγγραφέα για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον…

Ολύμπιος Δαφέρμος

Καλησπέρα κ. Δαφέρμο. Τιμή μου που συνομιλούμε. Θέλω καταρχάς να σας ευχαριστήσω για το βιβλίο αυτό. Είναι μια ιδιαίτερα σημαντική μαρτυρία από έναν άνθρωπο που πρωταγωνίστησε στα γεγονότα και έπειτα κατόρθωσε να βγει αλώβητος από τα δόντια της Μεταπολίτευσης, που χρόνο με τον χρόνο μοιάζουν ακόμα πιο κοφτερά. Έχετε, λοιπόν, τον βαθύ μου σεβασμό και για τους αγώνες σας κατά τη διάρκεια της επταετίας και για τη στάση που κρατήσατε τα επόμενα 50 χρόνια… Ίσως, μάλιστα, λίγο περισσότερο για τη δεύτερη. Θα ξεκινήσω από μια τυπική, αλλά εκ των ουκ άνευ ερώτηση: Γιατί γράψατε αυτό το βιβλίο τώρα;
Ευχαριστώ πολύ για τα καλά σας λόγια. Χρέος μου ήταν… Το βιβλίο αυτό το έγραψα γιατί είχα διαπιστώσει από καιρού ότι η ενασχόληση, τόσο στα σχολεία όσο και γενικότερα, μόνο με την εξέγερση του Πολυτεχνείου, δίχως την ιστορική σύνδεση της με ό,τι προηγήθηκε, μυθοποιούσε το γεγονός, του έδινε μεταφυσικές διαστάσεις πράγμα που το απομάκρυνε από τα παιδιά και τους ενήλικους. Έτσι θαύμαζαν μεν το γεγονός αλλά  θεωρούσαν ότι βρίσκεται εκτός των δικών τους δυνατοτήτων.  Η εξέγερση όμως ήταν απολύτως ανθρώπινο δημιούργημα.

Ας εξηγήσουμε στους αναγνώστες μας τι ακριβώς είναι αυτό το βιβλίο. Πώς ξεκινά, πώς εξελίσσεται και ποιος είναι ο στόχος του; Είναι βασισμένο στη δική σας εμπειρία ως πατέρα ή επιλέξατε αυτή τη μορφή ως συγγραφικό τέχνασμα.
Είχα το εξής ερέθισμα: Κάποια μέρα μόλις μπαίνει η κόρη μου στο σπίτι θυμωμένη μού λέει: Δεν μου αρέσει να μαθαίνω για σένα από τους άλλους και εσύ να μη μου λες τίποτα. Δεν έλεγα τίποτα στα παιδιά μου γιατί πίστευα ότι η υποχρεωτική ιδεολογική εκπαίδευση είναι φασισμός.
Στο βιβλίο αυτό προσπαθώ να περιγράψω με απλά λόγια την αποτρόπαια φύση του χουντικού καθεστώτος, την ύπαρξη και δράση των παράνομων αντιστασιακών οργανώσεων και τους αγώνες των φοιτητών που κορυφώθηκαν με την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Πιστεύω ότι όλα αυτά συνδέονται μεταξύ τους. Στόχος του είναι η ανάδειξη των αξιών της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού στον άλλο άνθρωπο, της υπευθυνότητας και άλλα.Εκτός από το απλό, κατανοητό, αλλά ταυτόχρονα ουσιαστικό και βαθιά πολιτικό κείμενό σας, το βιβλίο εμπεριέχει φωτογραφίες του Αριστοτέλη Σαρρηκώστα (συγκινήθηκα, γιατί στη σελίδα 27 απεικονίζεται ο αδελφός της γιαγιάς μου, Παναγιώτης Τσαγκαράκης, στη δίκη της Δημοκρατικής Άμυνας), φωτογραφίες από προσωπικά αρχεία, αποκόμματα από εφημερίδες και γελοιογραφίες της εποχής. Πώς πιστεύετε ότι αυτά εμπλουτίζουν την αναγνωστική εμπειρία;
Ζούμε στην εποχή της εικόνας. Σήμερα ένα παιδικό βιβλίο δεν μπορεί παρά να περιέχει φωτογραφίες, εικόνες και σκίτσα. Πέρα από αυτό, στα τεκμήρια της εποχής αποτυπώνεται το κλίμα εκείνης της περιόδου και έτσι κατά τη γνώμη μου δίνεται μια άλλη διάσταση στην κατανόηση των όσων περιγράφονται στο κείμενο. Θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας με λίγα λόγια πώς ήταν τα πράγματα μέσα στην κατάληψη του Πολυτεχνείου; Πώς αισθανόσασταν; Πού βρισκόσασταν την ώρα που το τανκ έριξε την πύλη; Πού βρήκατε καταφύγιο; Φοβηθήκατε;
Ο φόβος ήταν παρών και έντονος καθ’ όλη τη διάρκεια του φοιτητικού κινήματος (22 μήνες) και οι κακοποιήσεις μας παρούσες επίσης. Τον ξεπερνούσαμε όμως γιατί ήμασταν βαθιά πεισμένοι ότι το δίκιο ήταν με το μέρος μας και όχι με την παράνομη και αυθαίρετη χουντική κυβέρνηση. Γεμάτοι ελπίδες για μια κοινωνία ισότητας, ελεύθερη και δίκαιη, δεν κάναμε πίσω παρά τις βαρβαρότητες του καθεστώτος. Κατά τη διάρκεια της κατάληψης η αλληλεγγύη, η συντροφικότητα, η  αυτοοργάνωση, η αυτοθυσία, οι πρωτοβουλίες, το εμείς υπεράνω του εγώ, η αναμονή του ωραίου και του μεγάλου καθόριζαν το κλίμα και την πορεία των γεγονότων.  Μετά τη σφαγή του Πολυτεχνείου πολλοί φοιτητές πέρασαν στην παρανομία. Μεταξύ αυτών και εγώ. Πλήθος σπιτιών άνοιξαν για να μας κρύψουν. Η εγκληματική καταστολή του Πολυτεχνείου άνοιξε βαθύ ρήγμα μεταξύ της δικτατορίας και της κοινωνίας. Το καθεστώς από τότε και μετά πορεύεται μετέωρο.

Αναφέρετε μέσα στο βιβλίο ότι οι φοιτητές που βρεθήκατε στην κατάληψη δεν είστε ήρωες. Κι όμως, είστε. Τουλάχιστον στο μυαλό και στην καρδιά πολλών που δεν μπόρεσαν να είναι εκεί, που φοβήθηκαν να είναι εκεί, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε μια δημοκρατική, παρά τις όποιες παθογένειές της, Ελλάδα. Γιατί απορρίπτετε αυτόν τον χαρακτηρισμό για τον εαυτό σας;
Κάπου διάβασα ότι αλίμονο στον λαό που έχει ανάγκη από ήρωες. Μέσα σε κάθε άνθρωπο υπάρχουν τα πάντα από το πιο ποταπό ως το πιο μεγαλειώδες. Το τι θα βγει κάθε φορά έχει σχέση με τη συγκυρία, τα βιώματά του, το αξιακό του σύστημα, την παιδεία του και άλλα. Πολλές φορές βλέπουμε μια εκπληκτική στάση κάποιου ατόμου, την οποία την αναιρεί απολύτως στην υπόλοιπη ζωή του. Δεν θα πω παραδείγματα… Έτσι λοιπόν και τότε ήταν η συγκυρία, ήταν το κλίμα, ήταν η αίσθηση δικαίου…

Καθώς περνούν τα χρόνια, τα παιδιά, εύλογα, απομακρύνονται από τα ιστορικά γεγονότα. Οι άμεσες μαρτυρίες, που η γενιά μου (είμαι γεννημένη το 1979) άκουσε από τους γονείς της μειώνονται, η γενιά του Πολυτεχνείου απαξιώνεται εξαιτίας τόσο της πολιτικής πορείας ορισμένων εκ των πρωταγωνιστών της όσο και της πορείας της χώρας, υπάρχει μια τάση διαστρέβλωσης και αμφισβήτησης των γεγονότων μέσα από μια ανεξέλεγκτη ροή πληροφορίας. Πόσο είναι, λοιπόν, εφικτό οι νέες γενιές να πατήσουν πάνω στην ιστορία και να γεννήσουν καινούργια Πολυτεχνεία;
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται και από τις ταχύτατες αλλαγές που συντελούνται σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αν «μετρήσουμε» τις αλλαγές από  το 1973  έως σήμερα και θελήσουμε να τις συγκρίνουμε με οποιαδήποτε άλλη εποχή θα διαπιστώσουμε ότι χρειάστηκαν πολύ περισσότερα χρόνια, ίσως και αιώνες, για να βρούμε των ίδιο όγκο αλλαγών. Επομένως, το Πολυτεχνείο ανήκει στην εποχή του. Δεν επαναλαμβάνεται. Οι εξεγέρσεις, αν υπάρξουν στο μέλλον, θα είναι πολύ διαφορετικές. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Η ιστορία είναι γεμάτη με εκπλήξεις.
Μόνο δύο της γενιάς μας εκτέθηκαν ανεπανόρθωτα. Το ότι δαιμονοποιήθηκε η γενιά οφείλεται στο γεγονός ότι η οικονομική και πολιτική ελίτ που πτώχευσε τη χώρα αναζητούσε ένα αποδιοπομπαίο τράγο για να αποσείσει τις τεράστιες ευθύνες της. Επιπλέον, φοβόταν ότι η εξέγερση μπορεί να εμπνεύσει νέες αντιστάσεις εναντίον των ξενόφερτων μνημονίων. Το ίδιο περίπου γίνεται και στη Γαλλία με τον Μάη του ’68.

Το 2013, στην τεσσαρακοστή επέτειο, γράψατε το δοκίμιο Από την ελπίδα στην απόγνωση. 1973-2013. 10 χρόνια μετά, έπειτα από όλα όσα μεσολάβησαν, τι θα είχατε να προσθέσετε σε εκείνο το κείμενό σας; Πού βρίσκεται το Πολυτεχνείο, η Μεταπολίτευση, η Δημοκρατία, η Ελλάδα και το καλύτερο μέλλον που επιθυμούσατε όταν ρίχνατε τη χούντα 50 χρόνια μετά την εξέγερση; Υπάρχουν ακόμα μέσα μας, και πόσο μάλλον μέσα στις νέες γενιές, αξίες όπως η τόλμη, η αξιοπρέπεια και η ανιδιοτέλεια, η κοινωνική ευαισθησία και η ηθική στάση που οδήγησαν τη δική σας γενιά να διεκδικήσει τα αυτονόητα; Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία… Κι αν ναι, γιατί δεν τα διεκδικούμε εκ νέου; Είστε αισιόδοξος;
Είναι προφανές ότι 10 χρόνια μετά δεν θα έγραφα ακριβώς τα ίδια πράγματα. Δεν ξέρω τι θα άλλαζα. Δεν το έχω σκεφτεί. Οι ελπίδες μας τότε ήταν στον ουρανό. Η σημερινή πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα κινείται στον αντίποδα των τότε ελπίδων μας — τρία ακροδεξιά κόμματα στη Βουλή και όχι μόνο, ανισότητες, αυταρχισμός και πάει λέγοντας. Θλίψη. Η νέα γενιά δυστυχώς ζει σε μια περίοδο με ακυρωμένες τις μεγάλες αφηγήσεις και τα συλλογικά νοήματα, με ένα ποταπό αξιακό σύστημα (ατομισμός, ευδαιμονισμός, χυδαίος ηδονισμός και άλλα παρόμοια), μέσα στην ανασφάλεια, την αβεβαιότητα και την εργασιακή επισφάλεια. Δεν της επιτρέπεται να ονειρευτεί. Δράση δίχως ελπίδα δεν υπάρχει. Γι’ αυτό και δεν εξεγείρεται. Η ευθύνη δεν βαρύνει τη νέα γενιά. Είναι πολλά τα αίτια…

Τέλος, αν είχατε τη δυνατότητα να ταξιδέψετε στον χρόνο, τι θα συμβουλεύατε τον εικοσιπεντάχρονο εαυτό σας;
Απολύτως τίποτα σε ό,τι αφορά τα παραπάνω που συζητήσαμε. Πολύ περισσότερο δεν μπορώ να συμβουλεύσω το σημερινό νέο. Απέχουμε πολλές γενιές. Βλέπει τον κόσμο πολύ διαφορετικά από εμένα. Αντίθετα, αφουγκράζομαι πολύ προσεκτικά όταν ακούω να συζητούν νέοι γιατί το νέο θα έρθει από αυτούς, αυτοί το κομίζουν χωρίς πολλές φορές και οι ίδιοι να το γνωρίζουν.Διαβάστε: Ολύμπιος Δαφέρμος, Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο, Εκδόσεις Τόπος