Όταν τα παιδιά λειτουργούν από τη θέση του Εγκεφάλου του Ναι, είναι πιο πρόθυμα να διακινδυνεύσουν και να εξερευνήσουν. Είναι πιο περίεργα και δημιουργικά, ανησυχούν λιγότερο ότι θα κάνουν λάθη. Είναι καλύτερα στις σχέσεις τους και πιο ευέλικτα και ψυχικώς ανθεκτικά μπροστά σε αντιξοότητες και έντονα συναισθήματα. Λειτουργούν με οδηγό τους μια σαφή, εσωτερική πυξίδα που κατευθύνει τις αποφάσεις τους και τον τρόπο που συμπεριφέρονται απέναντι στους άλλους. Καθοδηγούμενα από τον Εγκέφαλο του Ναι, γίνονται πιο ανοιχτά, πιο δημιουργικά και αποκτούν μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα. Τι είναι, λοιπόν, ο Εγκέφαλος του Ναι;
Κλείστε τα μάτια και επαναλάβετε εφτά φορές τη λέξη ΟΧΙ, εστιάστε στις σωματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις σας. Πολύ ωραία. Τώρα αλλάξτε τη λέξη ΟΧΙ επαναλαμβάνοντας ΝΑΙ. Έπειτα ανοίξτε τα μάτια και προσπαθήστε να σκεφτείτε και να περιγράψετε τι νιώσατε. Αυτή είναι μια άσκηση που ζητά από το ακροατήριο του σε κάποιες από τις ομιλίες του ο νευροεπιστήμονας Ντάνιελ Τζ. Σίγκελ. Οι παρευρισκόμενοι αναφέρουν πως το μέρος της άσκησης που αφορούσε το ΟΧΙ τούς έκανε να νιώσουν αποκομμένοι, αναστατωμένοι, υπό πίεση και σε άμυνα, ενώ, αντίθετα, όταν επαναλάμβαναν ΝΑΙ ένιωσαν να ανοίγουν, ένιωσαν ήρεμοι, χαλαρωμένοι και πιο ανάλαφροι. Ο Σίγκελ και η ψυχοθεραπεύτρια με ειδίκευση στη συμβουλευτική γονέων Τίνα Πέυν Μπράυσον μας προσφέρουν το βιβλίο «Ο Εγκέφαλος του Ναι» (εκδόσεις Πατάκη, 2019) γεμάτο με δεξιότητες, σενάρια, ιδέες και δραστηριότητες που μπορούν να φέρουν τα παιδιά όλων των ηλικιών στην επωφελή κατάσταση του «Ναι».
Ποια είναι η κατάσταση του «Ναι»;
Σίγουρα αυτό το «Ναι» δε σημαίνει ότι λέμε συνέχεια ΝΑΙ στα παιδιά μας! Δε σημαίνει ότι είμαστε ανεκτικοί, ότι υποχωρούμε, ότι τα σώζουμε από δύσκολες καταστάσεις ή ότι τα προστατεύουμε από τις απογοητεύσεις, απομονώνοντας τα ή -ακόμα χειρότερα- μονώνοντάς τα από την πραγματικότητα.
Αντίθετα για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να καταφέρουν να μπουν στην κατάσταση του «Ναι» είναι σημαντικό να τα βοηθήσουμε να αρχίσουν να συνειδητοποιούν ποιοι είναι και ποιοι πρόκειται να γίνουν. Είναι σημαντικό να βοηθήσουμε τα μικρά μας να ξεπερνούν δημιουργικά τις απογοητεύεις και τις ήττες και να είναι σε θέση να επιλέγουν μια ζωή γεμάτη αληθινές σχέσεις στολισμένες με όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα λόγια του καθηγητή μου Giaccomo Rizolatti (Ιταλός νευροφυσιολόγος, που ανακάλυψε με τους συνεργάτες του στο πανεπιστήμιο της Πάρμα τους νευρώνες-κάτοπτρα): «… αντιγράφουμε συμπεριφορές ενεργοποιώντας συνάψεις στον εγκέφαλο όχι με τη λογική αλλά με το συναίσθημα.» Τα λόγια αυτά έρχονται να συναντήσουν τα αποτελέσματα της νευροπλαστικής, η οποία καταλήγει σε κάποια ενδιαφέροντα ερωτήματα που αφορούν όλους τους γονείς και τα οποία σχετίζονται με το είδος των εμπειριών που προσφέρουν στα παιδιά τους.
Ο Εγκέφαλος του Ναι: Χαρακτηριστικά
Είναι γεγονός ότι όπου στρέψουμε την προσοχή μας πυροδοτούνται οι νευρώνες και αναπτύσσονται συνάψεις. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα, ανάλογα με το πού και το πώς στρέφουμε την προσοχή των παιδιών μας, να χτίσουμε και να ενδυναμώσουμε σημαντικές συνδέσεις στον εύπλαστο εγκέφαλο τους. Οι συγγραφείς του βιβλίου “Ο Εγκέφαλος του Ναι” αναφέρουν τα τέσσερα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του εγκεφάλου του «ναι» και με βρίσκουν απόλυτα σύμφωνη:
- Ισορροπία
- Ψυχική ανθεκτικότητα
- Εναισθησία
- Ενσυναίσθηση
Όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά, τόσο πιο συχνά είναι τα ξεσπάσματα και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Όλα τα παιδιά χάνουν τη συναισθηματική τους ισορροπία και αυτή η απορύθμιση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της παιδικής ηλικίας. Όταν ακούω γονείς (ευτυχώς σπάνια) να μου λένε πως το παιδί τους δεν χάνει ποτέ τον έλεγχο και δεν αναστατώνεται ποτέ, τότε πραγματικά ανησυχώ και αυτό γιατί η συμπεριφορά, κάθε είδους συμπεριφορά, κυρίως στη νηπιακή ηλικία, αποτελεί μια μορφή επικοινωνίας· το παιδί που έχει μια ουδέτερη ή απούσα συμπεριφορά τι μπορεί να μας λέει;
Η ισορροπία ανάμεσα στα συναισθήματα είναι μια δεξιότητα που διδάσκεται, θέλει μεγάλη προσπάθεια πρώτα από όλα από εμάς τους ίδιους να μπορέσουμε να διδάξουμε στα μικρά μας πως είναι, αν όχι ζωτικής σημασίας, απόλυτα φυσιολογικό το να νιώθουν συναισθήματα, να τα εκφράζουν κατάλληλα και έπειτα να τα ξεπερνούν με ευελιξία και να μην τους επιτρέπουν να κυριαρχούν και να προκαλούν χάος.
Αναρωτιέστε πώς θα γίνει αυτό; Είναι απλό (αλλά και συνάμα αρκετά δύσκολο αν δεν το έχουμε εξασκήσει στην καθημερινότητά μας), μια και ο εγκέφαλος (συγκεκριμένα το πάνω μέρος του εγκεφάλου) του παιδιού δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί πλήρως. Ένα από τα καθήκοντά μας ως φροντιστών είναι να χρησιμοποιούμε τους δικούς μας αναπτυγμένους εγκεφάλους για να βοηθήσουμε τα μικρά μας να ανακτούν την ισορροπία τους. Ως γονείς, λοιπόν, οφείλουμε να αναλογιστούμε τι είναι αυτό που πυροδοτεί στο παιδί κάθε φορά την αναστάτωση που οδηγεί σε συναισθηματική ανισορροπία. Θα βοηθούσε να παρατηρήσουμε τα παιδιά μας και να πάρουμε λίγο χρόνο να σκεφτούμε:
- Πόσο εύκολα χειρίζεται το παιδί μου τη δυσαρέσκεια, τον φόβο, τον θυμό και την απογοήτευση;
- Τι είδους συναίσθημα πυροδοτεί πιο γρήγορα την χαοτική συμπεριφορά του;
- Υπάρχουν άραγε συγκεκριμένες αφορμές που οδηγούν το παιδί μου στην έλλειψη ισορροπίας; Άραγε αυτές οι αφορμές έχουν να κάνουν με φυσικές ανάγκες, όπως η πείνα και η κούραση;
- Μήπως υπάρχουν συγκεκριμένες συναισθηματικές ή κοινωνικές δεξιότητες που λείπουν και στις οποίες πρέπει να εξασκηθεί το παιδί μας;
- Πόσο ψυχικά ανθεκτικό είναι το παιδί μου και από τη στιγμή που απορυθμίζεται ο συναισθηματικός του κόσμος πόσο δύσκολο του είναι να ανακτήσει μια αίσθηση ισορροπίας και αυτοελέγχου;
Όσο πιο κοντά είμαστε σε συναισθηματικό επίπεδο με τα παιδιά μας τόσο πιο εύκολο θα είναι να είμαστε σε θέση να παρατηρήσουμε τι έχουν ανάγκη και σε ποια στιγμή. Το σημαντικό είναι να παίρνουμε χρόνο να σκεφτούμε ποια είναι η σωστή στιγμή να «σπρώξουμε» τα μικρά μας, παρεμβαίνοντας σε κάποια περίσταση που αισθανόμαστε πως μας έχουν ανάγκη ή να κάνουμε πίσω και να τα αφήσουμε να βιώσουν λίγο ακόμα την αντιξοότητα και την ματαίωση, έτσι ώστε οι δεξιότητές τους να μπορέσουν να αναπτυχθούν!
Ενδοθέαση
Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να γίνει αυτό είναι να κοιτάξετε βαθιά μέσα σας ή, όπως αλλιώς το λέει ο Ντάνιελ Τζ. Σίγκελ με τον όρο που επινόησε, να μάθετε στα παιδιά σας τις δεξιότητες της «ενδοθέασης». Αυτός ο όρος αναφέρεται στον τρόπο που συναισθανόμαστε την εσωτερική ψυχική ζωή που διαθέτουμε όλοι οι άνθρωποι και στο πώς βγάζουμε νόημα από αυτή! Όπως και να έχει, για να έχει επιτυχία ο Εγκέφαλος του Ναι είναι η δική μας βοήθεια προς τα παιδιά μας ώστε να αναπτύξουν τον εαυτό τους, να τα βοηθήσουμε, δηλαδή, με την παρουσία μας και με τη σταθερότητά μας να καταφέρουν να αναδυθεί ένα «εγώ» μέσα στον τρυφερό τους ψυχικό κόσμο. Ή αλλιώς να έχουν μια αίσθηση εαυτού ανεξάρτητη, τόσο στιβαρή όσο χρειάζεται, αλλά και τόσο ανθεκτική και ευλύγιστη όσο υπαγορεύει η πραγματικότητα και οι καταστάσεις της ζωής.
Ναι στη ζωή σημαίνει ότι ισορροπώ ανάμεσα στα συναισθήματα, αντέχω τα δύσκολα, αντέχω και τα ευχάριστα, αντιλαμβάνομαι και συναισθάνομαι τον εαυτό μου και τους γύρω μου. Όλα αυτά τα συστατικά μαζί κρατούν αναμμένη τη σπίθα για ζωή, μια σπίθα που κρατά φωτεινή την «ευδαιμονία». Στα αρχαία ελληνικά «Ευ» σημαίνει καλό και αληθινό, ενώ «δαίμων» είναι η μοίρα, ο θεός, το πνεύμα. Οι συγγραφείς του βιβλίου γράφουν ιδιαίτερα εύστοχα προς το τέλος ότι «ως γονείς, μπορούμε να είμαστε οι φύλακες του δαίμονα των παιδιών μας, αυτής της μοναδικής τους σπίθας…» Θα ήθελα να συμπληρώσω ότι το πλέον σημαντικό δεν είναι να είμαστε φύλακες, αλλά εκπαιδευτές των δαιμόνων των παιδιών μας, ώστε αυτά να έχουν τη δυνατότητα να ανακαλύπτουν τις «ευ» πτυχές τους!
Όμως, προσοχή, αγαπητοί μου. Αν εμείς, οι ενήλικες φροντιστές των μελλοντικών ενηλίκων δεν τα έχουμε βρει με τους προσωπικούς μας δαίμονες, τότε θα είναι αδύνατο να καταφέρουμε να τα βγάλουμε πέρα με τους ανεκπαίδευτους παιδικούς δαίμονες και ίσως το μόνο που θα καταφέρουμε θα είναι να τους φυλακίσουμε, εξοργίζοντάς τους… Και κάπως έτσι οι περισσότεροι δραπετεύουν στην εφηβεία. Ναι στη ζωή, λοιπόν, με τα όλα της, καλή σας ανάγνωση και δημιουργικές αναβάσεις στο βουνό της ευδαιμονίας.
Διαβάστε: Σίγκελ Ντάνιελ Τζ.,Πέυν Μπράυσον Τίνα, “Ο Εγκέφαλος του Ναι”. Πώς να μεγαλώσετε παιδιά που θα διαθέτουν θάρρος, περιέργεια και ψυχική ανθεκτικότητα”, εκδόσεις Πατάκη, 2019
Η κ. Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος-οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια.
