Η δραστηριότητα των νεογνών κατά τις πρώτες εβδομάδες ζωής είναι σε μεγάλο βαθμό αντανακλαστική, πρωτόγονη, καθώς το νευρικό τους σύστημα είναι ακόμα ανώριμο. Έτσι, αν τους δώσουμε πιπίλα, δε θα σκεφτούν τι να κάνουν, αλλά θα πιπιλίσουν αντανακλαστικά. Όταν εκτεθούν σε δυνατό φως, θα κλείσουν σφιχτά τα μάτια, πάλι αντανακλαστικά, χωρίς εγκεφαλική επεξεργασία. Όλα τα μωρά γεννιούνται με ανάλογες αυτόματες αντιδράσεις, τα νεογνικά αντανακλαστικά, κάποιες από τις οποίες εξαφανίζονται σε λίγες εβδομάδες, ενώ άλλες παραμένουν για μήνες και όλες αποτελούν αρχέγονο εφόδιο επιβίωσης.

Ορισμένα νεογνικά αντανακλαστικά μετουσιώνονται σε εκούσια συμπεριφορά. Για παράδειγμα, όλα τα υγιή νεογνά γεννιούνται με το αντανακλαστικό «αναζήτησης», που τα ωθεί να γυρίσουν το κεφάλι προς το μέρος μας αν χαϊδέψουμε το μάγουλο ή το στόμα τους. Αυτό τα βοηθά να βρουν τη θηλή κατά τα γεύματα. Στην αρχή ταλαντεύονται, αλλά μετά από τρεις εβδομάδες, απλώς στρέφουν το κεφάλι και τοποθετούν το στόμα σταθερά στη θηλή.

Το αντανακλαστικό του θηλασμού είναι παρόν ακόμα και πριν από τη γέννηση. Στα προγεννητικά υπερηχογραφήματα μπορεί να δούμε το μωρό να πιπιλάει το δάχτυλό του. Μετά τη γέννηση, όταν η θηλή του μαστού ή του μπιμπερό αγγίξει το άνω εσωτερικό μέρος του στόματος, δηλαδή τη σκληρή υπερώα, το νεογνό αυτόματα αρχίζει να πιπιλάει. Αυτή η κίνηση πραγματοποιείται σε δύο στάδια. Πρώτα, βάζει τα χείλη γύρω από τη θηλαία άλω και πιέζει τη θηλή ανάμεσα στη γλώσσα και την υπερώα, κάνοντας έκθλιψη, προκαλώντας έτσι την έξοδο του γάλακτος από το μαστό. Στη συνέχεια η γλώσσα μετακινείται από τη θηλαία άλω στη θηλή, ώστε να πιεί το γάλα. Όλη αυτή η διαδικασία διευκολύνεται από την αρνητική πίεση που δημιουργεί το αντανακλαστικό του θηλασμού. Ο συντονισμός του θηλασμού με την αναπνοή και την κατάποση είναι σχετικά δύσκολος για ένα νεογνό, γι’ αυτό πολλά μωρά δεν θηλάζουν ικανοποιητικά στην αρχή. Σταδιακά όμως, το αντανακλαστικό μετατρέπεται σε δεξιότητα, που όλα τα μωρά αποκτούν.

Ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό αντανακλαστικό των πρώτων εβδομάδων ζωής είναι το αντανακλαστικό του Moro ή εναγκαλισμού. Εάν το κεφάλι του νεογνού αλλάξει απότομα θέση ή πέσει προς τα πίσω ή αν το νεογνό ξαφνιαστεί από δυνατό ήχο, τότε θα αντανακλαστικά θα τεντώσει χέρια, πόδια και λαιμό, ενώ άμεσα θα φέρει τα χέρια και τα πόδια στη μέση γραμμή. Το αντανακλαστικό του Moro, που εμφανίζεται με άλλοτε άλλη ένταση, κορυφώνεται κατά τον πρώτο μήνα ζωής και εξαφανίζεται στους δύο μήνες.

Αξιοσημείωτο είναι και το τονικό αντανακλαστικό του αυχένα ή «θέση ξιφομάχου». Όταν το κεφάλι του μωρού στρέφεται προς μια πλευρά, το αντίστοιχο χέρι τεντώνεται, ενώ το αντίθετο χέρι κάμπτεται, σα να ξιφομαχεί. Πρόκειται για ήπιο αντανακλαστικό, που μπορεί να μην εκλύεται αν το μωρό είναι ανήσυχο ή κλαίει. Εξαφανίζεται μεταξύ πέντε και εφτά μηνών ζωής.

Ένα άλλο αντανακλαστικό, αυτό της σύλληψης ή δραγμού, θα το δούμε συχνά όταν αγγίζουμε την παλάμη του μωρού μας και αυτό αμέσως αδράχνει σφιχτά το δάχτυλό μας. Αυτό το αντανακλαστικό εκλύεται και όταν χαϊδέψουμε την πατούσα του, οπότε κάμπτονται σφιχτά τα δάχτυλα των ποδιών του.

Με το αντανακλαστικό του βηματισμού το νεογνό μπορεί να κάνει κινήσεις βάδισης όταν το κρατάμε από τους ώμους και αφήσουμε τα πέλματά του να ακουμπήσουν σε επίπεδη επιφάνεια. Αυτό το αντανακλαστικό θα εξαφανιστεί σε δύο μήνες για να μετατραπεί σε εκούσια βάδιση προς το τέλος του πρώτου χρόνου της ζωής.

Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται τα φυσιολογικά αντανακλαστικά, που θα δούμε στο μωρό μας κατά τις πρώτες εβδομάδες ζωής:

Η παρουσία κατά τη γέννηση αλλά και η ηλικία εξαφάνισης των νεογνικών αντανακλαστικών είναι σημαντικές, καθώς η απουσία τους ή η παραμονή τους πέρα από το αναμενόμενο χρονικό διάστημα μπορεί να υποδηλώνει διαταραχή του νευρικού συστήματος. Γι’ αυτό το λόγο η αξιολόγησή τους αποτελεί πάντα μέρος της παιδιατρικής εξέτασης.

Η Μαρία Θ. Αυγέρη είναι παιδίατρος. Μπορείτε να τη βρείτε στο maria.aygeri@gmail.com και στο 6945792250