Πώς θα σας φαινόταν ένας χώρος όπου άνθρωποι όλων των ηλικιών θα μπορούσαν να εξερευνούν τον κόσμο μέσα από τις αισθήσεις τους, να εκφράζουν τον εαυτό τους μέσα από καλλιτεχνικά και αισθητηριακά υλικά, να επικοινωνούν και να αναπτύσσονται μέσα από το ελεύθερο παιχνίδι, νιώθοντας αποδοχή, ασφάλεια, σεβασμό. Ένας χώρος με παιχνίδια που θα λειτουργούν ως πρόληψη αλλά και ως θεραπεία, ένας χώρος όπου θα κυριαρχεί η χαρά, η πολυχρωμία, η σύνδεση και η δημιουργία; Προσωπικά, νομίζω πως θα πέρναγα εξαιρετικά σε ένα τέτοιο περιβάλλον.
Η αναπτυξιακή ψυχολόγος Ελένη Οικονομίδου, πριν από 15 χρόνια περίπου, αποφάσισε να πραγματοποιήσει το όνειρό της και να δημιουργήσει στη Θεσσαλονίκη ένα πρότυπο κέντρο αισθητηριακού παιχνιδιού, εκπαίδευσης και θεραπείας. Μαζί με τον κεραμίστα Έκτορα Γιαλαμά, αποφάσισαν να γίνουν οι Hehe και να πάνε κόντρα στο κατεστημένο των παιδικών δραστηριοτήτων και της παιδικής τέχνης, που ήθελε τα παιδιά να καθοδηγούνται προς έναν προαποφασισμένο σκοπό, να παίζουν μέσα σε συγκεκριμένα, «καθαρά» πλαίσια, να μην έχουν την ευκαιρία να αποφασίζουν για τον εαυτό τους.
«Αποφασίσαμε να αφουγκραστούμε τις πραγματικές ανάγκες των παιδιών –μας καθοδηγούσαν άλλωστε τα δικά μας παιδιά σε αυτό το μονοπάτι– και να βοηθήσουμε τους ενήλικους να τις αναγνωρίσουν και να τις εξυπηρετήσουν, αλλά και να ξαναέρθουν σε επαφή με το δημιουργικό και ελεύθερο παιδί μέσα τους, έχοντας τα παιδιά ως οδηγούς τους», εξηγεί η Ελένη. «Συστήσαμε, λοιπόν, το αισθητηριακό παιχνίδι (Messy, Sensory & Clay Play), αρχικά στο κοινό της Θεσσαλονίκης, ταξιδέψαμε σε κάθε σημείο της Ελλάδας όπου μας καλούσαν, μοιράσαμε τόνους πηλού, χρωμάτων και άλλων υλικών, παίξαμε, γράψαμε, ενημερώσαμε, εκπαιδεύσαμε άλλους ανθρώπους, και τώρα πια, έχουμε την τεράστια χαρά να παρατηρούμε το messy play να ανθίζει και να προσφέρεται περισσότερο από ποτέ άλλοτε!» χαμογελά.

Messy play; Τι είναι αυτό;
Τι σημαίνει, όμως, ο όρος messy play και πότε μπήκε στη βιβλιογραφία, αλλά και στις ζωές μας; Ή μάλλον πότε ξαναμπήκε στις ζωές μας, γιατί παλαιότερα, όπως λέει η λογική μου, το παιχνίδι ήταν μάλλον, αν όχι αποκλειστικά, αισθητηριακό. H Ελένη συμφωνεί. «Παλιότερα οι ευκαιρίες ήταν πολύ διαφορετικές: τα παιδιά τρέχανε και χοροπηδούσαν σε εξωτερικούς χώρους, άγγιζαν και δημιουργούσαν με τον πηλό που μπορεί να έβρισκαν κρυμμένο στο χώμα, μύριζαν τα φύλλα και τα φυτά, σχεδίαζαν με ξύλα, πέτρες και σχοινιά, ζούσαν μέσα από τις αισθήσεις τους… Αποφάσιζαν για τον εαυτό τους, έλυναν προβλήματα, συνεργάζονταν, με μια ελευθερία που σήμερα δυστυχώς δεν μπορεί να υπάρξει πια. Δεν χρειαζόταν να υπάρχει ο όρος Messy Play, δεν ήταν κάτι ξεχωριστό από την υπόλοιπη ζωή. Ήταν ο τρόπος ύπαρξης των παιδιών, ήταν η ικανοποίηση της απόλυτα φυσικής ανάγκης για μάθηση που προκύπτει μέσα από την εξερεύνηση, μέσα από τη χαρά, την ανεμελιά», υπογραμμίζει.
«Τώρα πια, αναγκαστικά, χρειάζεται να δημιουργήσουμε εμείς, κάπως τεχνητά, το απαραίτητο περιβάλλον, για να γίνει η ζωή των παιδιών πιο ολοκληρωμένη, αλλά και πιο “υποφερτή”. Έτσι, δώσαμε όνομα στον τόσο βασικό αυτό τρόπο παιχνιδιού και φροντίζουμε πλέον να δημιουργούμε εμείς τις συνθήκες ώστε να μπορούν τα παιδιά να το απολαμβάνουν. Το Messy Play, λοιπόν, είναι ένα από τα είδη του αισθητηριακού παιχνιδιού και ονομάζεται έτσι γιατί… λερώνει λίγο (ή και πολύ!) περισσότερο. Είναι το πρώτο, το πιο φυσικό, το πιο απαραίτητο παιχνίδι, είναι μια βαθιά ανάγκη για ελεύθερη εξερεύνηση του κόσμου μέσα από τις αισθήσεις μας, δηλαδή μέσα από την απτική, οσφρητική, γευστική, ακουστική, οπτική, κιναισθητική και αιθουσαία αίσθηση», εξηγεί.

Γιατί δεν λερωνόμαστε πια;
Κάποια στιγμή τα παιδιά σταμάτησαν να έχουν γύρω τους χώμα, σταμάτησαν να μπορούν να βγαίνουν από το σπίτι τους και να ενώνονται με τη φύση, και μάλιστα χωρίς ενήλικη καθοδήγηση ή επίβλεψη. Σήμερα πια, τόσο μέσα στο σπίτι, αλλά και στο σχολείο, ακόμα και στο πάρκο, ζητείται από τα περισσότερα να παραμένουν καθαρά: ακούν όλο και πιο συχνά «πρόσεχε!», «μην πιάνεις τα χώματα, είναι βρώμικα», ακόμα και υπερβολές όπως «θα σε σκοτώσω, αν λερωθείς» και άλλα τέτοια αποτρεπτικά!
«Γίναμε πιο “καθαροί”, πιο “καθωσπρέπει”», προβληματίζεται η Ελένη. «Πιστέψαμε τις διαφημίσεις και προσπαθήσαμε να κρατήσουμε μακριά μας όοολα τα μικρόβια… Δημιουργήσαμε τεχνητά τοπία, μέσα στα οποία τοποθετήσαμε τα παιδιά, ζητώντας από αυτά να φέρονται σαν ενήλικοι, πολύ πριν από την ώρα τους. Περιορίσαμε στο ελάχιστο τις ευκαιρίες τους για άσκηση της αυτενέργειας και της αυτονομίας, των σωματικών δεξιοτήτων, της ελεύθερης έκφρασης. Τα παιδιά, όμως, για να είναι υγιή και χαρούμενα, χρειάζονται να μπορούν να παίζουν ελεύθερα. Χρειάζονται τη φύση και τα πλούσια δώρα της. Χρειάζονται να νιώθουν τον σεβασμό και την αποδοχή των πραγματικών τους αναγκών. Χρειάζονται να μη νιώθουν ενοχή ή ντροπή για τις επιλογές τους, για την αναστάτωση που μπορεί να δημιουργούν με τα παιχνίδια τους, για το λέρωμα και το “χάος” που αυτό μπορεί να προκαλέσει. Καταλαβαίνουμε, βέβαια, πως αυτοί οι περιορισμοί δεν μπορεί παρά να έχουν δυσάρεστες επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης, αλλά και στις καθημερινές αντιδράσεις και συμπεριφορές των παιδιών. Αναμενόμενο δεν είναι; Όσο απομακρυνόμαστε από το φυσικό τρόπο ζωής και παιχνιδιού, τόσο τα παιδιά, όσο και οι ενήλικοι, θα εκδηλώνουμε δυσκολίες».

Νοοτροπίες που σταδιακά αλλάζουν
Όταν η Ελένη και ο  Έκτορας ξεκινήσαν το Messy Play υπήρχαν στο διαδίκτυο γύρω στις 20-30 ομάδες που ασχολούνταν με αυτό, σε παγκόσμιο επίπεδο! Τώρα πια, υπάρχουν χιλιάδες! «Μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε πως όλο και περισσότεροι ενήλικοι πλέον καταλαβαίνουν ότι ο τρόπος ζωής μας είναι πολύ επιβαρυντικός για τα παιδιά και προσπαθούν να βοηθήσουν προς μια άλλη κατεύθυνση παιχνιδιού, πιο παιδοκεντρική. Συγχρόνως, έχοντας αυξηθεί κατά πολύ οι συζητήσεις γύρω από τις πιο θετικές μορφές διαπαιδαγώγησης, όλο και περισσότεροι ενήλικοι αντιλαμβάνονται ότι χρειάζεται να εμπιστευόμαστε περισσότερο τα παιδιά και τις επιλογές τους, να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τα δικά τους μάτια και να τους επιτρέπουμε να βιώσουν την καθημερινότητά τους με έναν τρόπο κατάλληλο για τα ίδια, κάνοντας ίσως λίγο πίσω τις δικές μας ανάγκες για τάξη και καθαριότητα. Έτσι, το κέρδος είναι ανυπολόγιστο, τόσο για παιδιά, όσο και για τους ενήλικες, αλλά και για τη μεταξύ μας σύνδεση», παρατηρεί η Ελένη.
Η λίστα των υλικών, αλλά και των εργαλείων, είναι πραγματικά ατελείωτη – καλλιτεχνικά υλικά, όσο και υλικά της κουζίνας και της φύσης, άλλα που λερώνουν περισσότερο, κι άλλα λιγότερο. «Μπορούμε να επιλέγουμε υλικά ανάλογα με το πόσο “λέρωμα” μπορούμε να δημιουργήσουμε κάθε φορά! Τα υλικά με πιο ξηρή υφή δεν λερώνουν και τόσο: φύλλα, σπόροι, άμμος, λουλούδια, και άλλοι θησαυροί της φύσης, αλλά και χαρτιά, αισθητηριακά μπουκάλια, διαφανή αντικείμενα, υφάσματα, πολύχρωμα ρυζάκια, όσπρια, ζυμαρικά.  Υλικά με μια “ενδιάμεση” υφή, όπως η πλαστελίνη, ο φυσικός πηλός, το τεχνητό χιόνι, το χώμα, το νερό, ο πάγος, οι σαπουνάδες, τα αλεύρια… Και φυσικά, τα πολύ messy υλικά, όπως οι νερομπογιές και οι δαχτυλομπογιές, το γιαούρτι, η λάσπη, η υγρή άμμος, ο συνδυασμός του corn flour με διάφορα υλικά, η μαγειρική σόδα με λεμόνια και τόσα ακόμα! Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τα κατάλληλα εργαλεία, δημιουργούν ένα πλούσιο αισθητηριακό περιβάλλον, που προσφέρει στα παιδιά ό,τι ακριβώς έχουν ανάγκη για να αναπτύξουν τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, τις δεξιότητές τους!»

Το messy play ως θεραπευτικό εργαλείο
Όπως μας εξηγεί η Ελένη, το messy play εκτός από ευχάριστο και δημιουργικό παιχνίδι, είναι μέσο πρόληψης, αλλά και θεραπείας. Αξιοποιείται από θεραπεύτριες/ες όλων των ειδικοτήτων: τόσο στην εργοθεραπεία, τη λογοθεραπεία, στην παιγνιοθεραπεία, την ειδική αγωγή, τη ψυχοθεραπεία, όπου η/ο κάθε θεραπεύτρια/ης το αξιοποιεί για τις ανάγκες των θεραπευτικών στόχων. Είναι ένα καταπληκτικό θεραπευτικό εργαλείο για τα παιδιά, η συμβολή του στην ανάπτυξη τους είναι ουσιώδης και καταλυτική, καθώς προσφέρει σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης: στην αισθητηριακή ολοκλήρωση, την κινητική, γνωστική και μαθηματική ανάπτυξη, την ψυχική ανθεκτικότητα, τη συναισθηματική έκφραση, τη γλώσσα και την κοινωνικοποίηση. Για όποιον αναζητά παιδαγωγούς και θεραπευτές που χρησιμοποιούν το messy play, υπάρχει το Δίκτυο «Messy Play Greece», στο οποίο ανήκουν άτομα από την Ελλάδα και την Κύπρο που έχουν εκπαιδευτεί και σίγουρα έχουν μια άρτια κατάρτιση γύρω από το αισθητηριακό παιχνίδι. Στη σελίδα hehe-messyplay.gr/messy-play-greece/ μπορείτε να βρείτε, ταξινομημένα ανά περιοχή, όλα τα ονόματα των ανθρώπων που προσφέρουν αισθητηριακές εμπειρίες, τόσο σε σχολεία, όσο και σε απογευματινές δραστηριότητες, αλλά και σε θεραπευτήρια.

Γιορτινά messy παιχνίδια
Δεν θα μπορούσαμε να κλείσουμε τη συζήτησή μας, χωρίς να ζητήσουμε από την Ελένη μια χριστουγεννιάτικη δραστηριότητα, μέρες που είναι! «Ένα από τα αγαπημένα μας γιορτινά messy παιχνίδια είναι τα δεντράκια από σόδα! Ρίχνουμε σε ένα μπολ μισό κιλό σόδα και προσθέτουμε σιγά σιγά νερό, με στόχο να φτιάξουμε ένα μείγμα που δεν ρέει, αλλά ούτε είναι υπερβολικά στερεό. Μπορούμε να προσθέσουμε πούλιες ή χρυσόσκονη, ενώ αν βάλουμε και λίγο κρεμοσάπουνο το τελικό προϊόν θα κάνει περισσότερο αφρό. Στη συνέχεια, βάζουμε το μείγμα σε ένα καλούπι-κώνο, π.χ κωνικά καπελάκια για πάρτι ή χάρτινα πιατάκια που τα έχουμε κόψει και τυλίξει σε σχήμα κώνου, στερεώνοντας με κολλητική ταινία. Μοιράζουμε μέσα σε αυτά το μείγμα και το πατάμε αρκετά, ώστε να είναι «σφιχτή» η ζύμη και τα βάζουμε όρθια στην κατάψυξη για λίγες ώρες. Όταν τα βγάλουμε, αφού ξεπαγώσουν ελαφρώς, «ξεφλουδίζουμε» το χαρτί και τοποθετούμε τα δεντράκια σε έναν δίσκο. Διακοσμούμε με περισσότερη σόδα για χιόνι, χριστουγεννιάτικες μπαλίτσες, χιονάνθρωπους, πομ πομ. Τοποθετούμε δίπλα λεμονοχυμό ή ξύδι, μπολ, κουταλάκια και σταγονόμετρα και αφήνουμε τα παιδιά να ανακαλύψουν τι συμβαίνει όταν ρίξουν στα δεντράκια χυμό λεμονιού ή ξύδι! Μια λιγότερο messy ιδέα είναι ένα Christmas Sensory Bin, όπου γεμίζουμε έναν μεγάλο κάδο με ρύζι βαμμένο με χρώμα ζαχαροπλαστικής και προσθέτουμε μέσα γιορτινές μπάλες διαφόρων μεγεθών, αστεράκια, φιογκάκια, χριστουγεννιάτικα μπαστουνάκια, κουπάτ, μεταλλικά στολίδια και μαγνητικές ράβδους και αφήνουμε τα παιδιά να εξερευνήσουν! Μπορεί να παίζουν με τις ώρες με τέτοιου είδους υλικά, και να νιώθουν τη χαρά και την έκπληξη που προκαλούν τα αισθητηριακά παιχνίδια!»

Ευχαριστούμε την Ελένη Οικονομίδου, αναπτυξιακή ψυχολόγο, MSc, Ιδρύτρια των ομάδων «Messy, Sensory & Clay Play», εισηγήτρια των σεμιναρίων «Messy, Sensory & Clay Play».