Από την πρώτη στιγμή τού lockdown εκφράστηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ‒κυρίως από γυναικείες οργανώσεις‒ φόβοι για την αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, οι οποίοι σύντομα επιβεβαιώθηκαν. Η βία ήταν παρούσα σε πολλά σπίτια. Το Τaλκ συζήτησε για το σοβαρό αυτό θέμα με την κ. Μαρία Συρεγγέλα, Γενική Γραμματέα Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, και τον κ. Γρηγόρη Λέων, ιατροδικαστή και Πρόεδρο της Ελληνικής Ιατροδικαστικής Εταιρίας. 

Πώς ορίζεται η βία κατά των γυναικών και η ενδοοικογενειακή βία;

Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (που κυρώθηκε στη χώρα μας με τον Νόμο 4531/2018) ορίζει ότι η «βία κατά των γυναικών» νοείται ως παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μια μορφή διάκρισης κατά των γυναικών και σημαίνει όλες τις πράξεις βίας βασιζόμενης στο φύλο, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική ή οικονομική βλάβη ή πόνο για τις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των απειλών τέλεσης τέτοιων πράξεων, του εξαναγκασμού ή της αυθαίρετης αποστέρησης της ελευθερίας, είτε αυτή συμβαίνει στο δημόσιο ή τον ιδιωτικό βίο. Σύμφωνα με την ίδια Σύμβαση, ο όρος «ενδοοικογενειακή βία» σημαίνει όλες τις πράξεις σωματικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής ή οικονομικής βίας, οι οποίες συμβαίνουν εντός της οικογένειας ή οικογενειακής μονάδας ή μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων, είτε ο δράστης διαμένει ή διέμενε στην ίδια κατοικία με το θύμα είτε όχι. Ο ορισμός ουσιαστικά καθορίζει ότι τα θύματα και οι δράστες είναι σε γενικές γραμμές μέλη της ίδιας οικογένειας.

Γρηγόρης Λέων

Βία στην καραντίνα

Ο κ. Λέων επισημαίνει ότι οι Αρχές γνώριζαν εξαρχής πως σε χώρες που είχαν ήδη ληφθεί μέτρα υποχρεωτικού εγκλεισμού είχε καταγραφεί σημαντική αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας. Χαρακτηριστικό ήταν το παράδειγμα της επαρχίας Hubei, στην πολύπαθη Wuhan, όπου καταγράφηκε τριπλασιασμός των περιστατικών. Τα ίδια μηνύματα έφταναν και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες και είχαν ήδη κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, ώστε οι υπεύθυνοι να προετοιμάσουν με σωστό σχεδιασμό το πώς ακριβώς θα αντιμετώπιζαν το επερχόμενο φαινόμενο και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας δίνει η Μαρία Συρεγγέλα, τον Μάρτιο, η τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων δέχθηκε συνολικά 454 κλήσεις. Οι 325 αφορούσαν περιστατικά βίας, εκ των οποίων οι 166 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Τον Απρίλιο, οι κλήσεις για περιστατικά βίας εκτοξεύτηκαν στις 1.070, οι δε καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία έφθασαν τις 648. «Οι καταγγελίες στην τηλεφωνική γραμμή αυξάνονταν και υπήρχε έντονη ανησυχία ότι αν αυξάνονταν οι ημέρες του εγκλεισμού, θα ερχόμασταν αντιμέτωποι και με άλλα σοβαρά περιστατικά», τονίζει η κ. Συρεγγέλα. Στη Γραμμή SOS κάλεσαν και τέσσερις φαρμακοποιοί, ενημερώνοντας για χρήση από γυναίκες του κωδικού «Μάσκα-19». Σύμφωνα με όσα δήλωσαν τα θύματα (όσα θέλησαν να δώσουν στοιχεία), η κύρια ηλικιακή ομάδα που κάλεσε στη γραμμή ήταν ηλικίας 40-54 ετών, με αμέσως επόμενη αυτή των 25-39 ετών. Η οικογενειακή κατάσταση της πλειονότητας των ωφελούμενων ήταν έγγαμη (52%), με παιδιά (62%). Δύο στις δέκα γυναίκες ήταν εργαζόμενες και από όσες απάντησαν στην ερώτηση για το εκπαιδευτικό επίπεδο, προηγούνταν απόφοιτες ΑΕΙ/ΤΕΙ και ακολουθούσαν απόφοιτες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.  

Πώς αιτιολογείται η αύξηση;

Ο κ. Λέων διευκρινίζει ότι ένας άνδρας μπορεί να έχει βίαιη συμπεριφορά ανεξαρτήτως συνθηκών. Όμως, η κατάσταση του εγκλεισμού που βιώσαμε σίγουρα αποτέλεσε εύφορο έδαφος για την εκδήλωση τέτοιων συμπεριφορών.  Η κ. Συρεγγέλα εξηγεί, με τη σειρά της, ότι πάντοτε σε περιόδους κρίσεων και σε χρονικά διαστήματα όπου το ζευγάρι περνάει περισσότερο χρόνο μαζί τα περιστατικά βίας αυξάνονται. Οι δύο σύζυγοι ή σύντροφοι μοιράζονται επιπλέον χρόνο και η τριβή φέρνει στην επιφάνεια γρηγορότερα και ευκολότερα συμπεριφορές που περικλείουν βία οποιασδήποτε μορφής. «Να τονίσουμε, βέβαια, ότι ένας άντρας που δεν είναι βίαιος, δεν θα γίνει ξαφνικά εξαιτίας μιας δύσκολης κατάστασης που αντιμετωπίζει, για παράδειγμα εξαιτίας του υποχρεωτικού εγκλεισμού στο σπίτι. Ο άντρας που έγινε πιο επιθετικός και έφτασε στο σημείο να κακοποιήσει τη σύζυγο ή τη σύντροφό του, είναι εκείνος που είχε ήδη επιθετική συμπεριφορά πριν από την καραντίνα και την επιβολή των μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας», συμπληρώνει η κ. Συρεγγέλα.  

Μαρία Συρεγγέλα

Η βία δεν περιορίστηκε στις γυναίκες

Δυστυχώς, τις μέρες της καραντίνας όχι μόνο γυναίκες-σύντροφοι, αλλά και γονείς και παιδιά βίωσαν μία σκληρή πραγματικότητα. Οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί της τηλεφωνικής γραμμής 15900 και των συμβουλευτικών κέντρων άκουσαν μαρτυρίες που πονούν και συγκλονίζουν. «Καταγράφηκαν 77 καταγγελίες για κακοποίηση τέκνου, 28 περιστατικά κακοποίησης πατέρα, 20 καταγγελίες για άσκηση βίας σε μητέρα και 19 περιστατικά βίας μεταξύ αδελφών», αναφέρει η κ. Συρεγγέλα.

Αλλά και οι άντρες δέχονται βία, γεγονός που επίσης αποσιωπάται, για κοινωνικούς και πάλι, αλλά εντελώς διαφορετικούς λόγους. Ο Γρηγόρης Λέων τονίζει: «Το φαινόμενο της βίας κατά των ανδρών είναι επίσης υπαρκτό, αλλά σε μικρότερη διάσταση. Είχαμε και αυτή την περίοδο περιπτώσεις που άνδρες κακοποιήθηκαν είτε από τη σύντροφό τους είτε από την κόρη τους είτε από τα αδέλφια τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω της σωματικής υστέρησής της, πολλές φορές η γυναίκα που βιαιοπραγεί χρησιμοποιεί ιδιαίτερα επικίνδυνα μέσα, όπως μαγειρικά σκεύη, με αποτέλεσμα κάποιες φορές οι βλάβες που προκαλεί στο θύμα να είναι ιδιαίτερα σημαντικές», επισημαίνει ο κ Λέων. 

«Μένουμε σπίτι αλλά δεν μένουμε σιωπηλές»

 Η κ. Συρεγγέλα πιστεύει ότι η ομώνυμη ενημερωτική καμπάνια μετέφερε αποτελεσματικά το μήνυμά της, κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Στόχος της ήταν να τολμήσουν οι γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας να καταγγείλουν τα σκληρά περιστατικά που βίωσαν και να ζητήσουν στήριξη. Αρκετές βοηθήθηκαν. Δυστυχώς, όμως, τόσο η κ. Συρεγγέλα όσο και ο κ. Λέων εκτιμούν ότι ένα σημαντικό ποσοστό γυναικών δεν βρήκε το θάρρος ή τον τρόπο να επικοινωνήσει και να προχωρήσει σε καταγγελία. Τα θύματα βίας που βρίσκουν τη δύναμη να μιλήσουν, αν το επιθυμούν, απομακρύνονται από το σπίτι τους και φιλοξενούνται σε ασφαλείς ξενώνες. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο, υποβάλλονται πρώτα σε ιατρικές εξετάσεις, όμως όλες οι διαδικασίες γίνονται όσο το δυνατόν πιο άμεσα. «Τις ημέρες της καραντίνας φροντίσαμε να εξασφαλίσουμε έκτακτα καταλύματα σε όλη τη χώρα», ενημερώνει η κ. Συρεγγέλα. «Οι ειδικοί χώροι φιλοξενίας και η σίτιση προσφέρθηκαν δωρεάν στις γυναίκες και τα παιδιά τους για όσο διάστημα κράτησαν τα περιοριστικά μέτρα και, για λόγους ασφαλείας, οι διευθύνσεις τους δεν γνωστοποιήθηκαν στο κοινό. Με την άρση των περιοριστικών μέτρων, όσες γυναίκες επιθυμούσαν μεταφέρθηκαν στους ξενώνες μας και με την βοήθεια των ειδικών προσπαθούν να ξεχάσουν όσα βίωσαν και να αλλάξουν σελίδα στη ζωή τους», συμπληρώνει.

Ιατροδικαστική πιστοποίηση

Ο Γρηγόρης Λέων προσθέτει ότι κατά τη διάρκεια της καραντίνας τα ιατρεία και οι ιατροδικαστικοί χώροι έλαβαν όλα τα απαιτούμενα μέτρα ασφαλείας για την προστασία των εξεταζόμενων και των εργαζομένων, ενώ και οι ιδιώτες ιατροδικαστές, σε συνεργασία με την Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, ήταν διαθέσιμοι δωρεάν για την εξέταση των κακοποιημένων γυναικών. Επιπλέον, ο κ. Λέων εξηγεί ότι μία κακοποιημένη γυναίκα μπορεί να φθάσει στον ιατροδικαστή υποβάλλοντας μήνυση στο αστυνομικό τμήμα και λαμβάνοντας εντολή ιατροδικαστικής εξέτασης για την πλησιέστερη δημόσια ιατροδικαστική δομή ή να επισκεφτεί από μόνη της ένα ιατροδικαστικό ιατρείο και να εξεταστεί εκεί. Με αυτούς τους τρόπους, πιστοποιεί τη σωματική βλάβη που έχει υποστεί, ενώ «εκμεταλλεύεται» το νομικό περιθώριο του τριμήνου μέσα στο οποίο έχει δικαίωμα να υποβάλει μήνυση.   

Και τα παιδιά;  

Ο ιατροδικαστής επιβεβαιώνει πως και τα παιδιά είναι συνήθη θύματα στα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. «Όλες οι μελέτες αναφέρουν ότι όταν ένα περιστατικό βίας επαναλαμβάνεται αρκετές φορές μεταξύ συντρόφων είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο δράστης θα ασκήσει βία και στα παιδιά του», εξηγεί. Με βάση τα στοιχεία που έχει η Γ.Γ. Ισότητας στη διάθεσή της, έξι στις δέκα κακοποιημένες γυναίκες που ζήτησαν πρόσφατα βοήθεια από τη γραμμή SOS ήταν μητέρες. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά είδαν τις σκηνές βίας που εκτυλίχτηκαν μέσα στο ίδιο τους το σπίτι· τα σημάδια στην ψυχή τους δύσκολα θα σβήσουν.Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι τις ημέρες του υποχρεωτικού εγκλεισμού παιδιά, έφηβοι και νέοι ήταν και συχνά εκείνοι θύματα κακοποίησης. «Η γραμμή δέχθηκε τον Απρίλιο 77 καταγγελίες για κακοποίηση τέκνου και φανταστείτε πόσα άλλα παρόμοια περιστατικά σημειώθηκαν πίσω από τα “κλειστά παράθυρα” και δεν τα έμαθε κανείς», επισημαίνει η κ. Συρεγγέλα. «Γι’ αυτό πρέπει όλοι μας να έχουμε τη δύναμη και το θάρρος να καταγγέλλουμε τα περιστατικά παιδικής κακοποίησης που αντιλαμβανόμαστε. Η κοινωνία πρέπει να σπάσει τη σιωπή της. Ο γείτονας από την πολυκατοικία, από τη γειτονιά, ο δάσκαλος, η γιαγιά ή η νονά που βλέπουν το κακοποιημένο παιδί, πρέπει να μιλήσουν και να βοηθήσουν να μπει ένα τέλος στο μαρτύριο που ζουν αυτά τα παιδιά», υπογραμμίζει η κ. Συρεγγέλα. «Το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις και δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι τραυματικές εμπειρίες θα συνοδεύουν τα πλάσματα αυτά σε όλη τους τη ζωή και θα τα “βασανίζουν”. Η βία που υφίστανται αποτελεί απειλή για την υγεία τους και αφήνει ανεξίτηλα ψυχικά και σωματικά αποτυπώματα, επηρεάζοντας δραματικά τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις πράξεις και τις συμπεριφορές τους», προβληματίζεται.

Το μέλλον

Όπως όλα δείχνουν, ο κορονοϊός ήρθε για να μείνει, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Ευχόμαστε όλοι να μην υπάρξει επόμενο lockdown, αλλά ακόμα και σε αυτή την ιδανική περίπτωση, οι κοινωνικές, ψυχολογικές και οικονομικές συνέπειες της πανδημίας θα αργήσουν να εξαλειφθούν. «Είναι πολύ σημαντικό ότι για πρώτη φορά η πολιτεία εμπιστεύθηκε τους επιστήμονες. Αυτό, όπως είδατε, έγινε τόσο για τα ιατρικά θέματα, όσο και για τα θέματα κακοποίησης, καθώς η Γενική Γραμματεία εμπιστεύθηκε τους ιατροδικαστές. Προφανώς το φαινόμενο είναι  διεπιστημονικό και αυτό που θα πρέπει να γίνει είναι να βρεθούμε όλοι στο ίδιο τραπέζι και να σχεδιάσουμε τα επόμενα βήματα. Η καλή διάθεση υπάρχει από τη μεριά όλων και όπως φάνηκε από τη μέχρι τώρα συνεργασία, υπήρξαν θετικά αποτελέσματα», συμπεραίνει ο Γρηγόρης Λέων. Η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων παρακολουθεί στενά το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας και δεν σταματά τις δράσεις της. Θα συνεχίζει να ενημερώνει το κοινό για το δίκτυο δομών της, στέλνοντας παράλληλα το μήνυμα πως η παραμονή στο σπίτι δεν σημαίνει ανοχή στη βία. Οι γυναίκες–θύματα θα πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν είναι μόνες σε αυτή τη μάχη. «Θα σταθούμε στο πλευρό τους και θα βοηθήσουμε όταν έχουν ανάγκη. Αρκεί να βρουν τη δύναμη να μας μιλήσουν», υπενθυμίζει η Μαρία Συρεγγέλα.

Τι μπορεί να κάνει μια γυναίκα που δέχεται βία;

Τα θύματα βίας που καλούν επιθυμούν νομική συμβουλευτική, ψυχοκοινωνική στήριξη ή φιλοξενία ή και νομική βοήθεια μπορούν να τηλεφωνήσουν στη γραμμή SOS 15900 ‒πανελλαδικής εμβέλειας, εικοσιτετράωρης και καθημερινής λειτουργίας‒ και να συνομιλήσουν με ψυχολόγους και άλλους κοινωνικούς επιστήμονες. Οι ειδικοί της γραμμής θα τις καθοδηγήσουν ώστε να απευθυνθούν στα κατά τόπους Συμβουλευτικά Κέντρα για τη Βία κατά των Γυναικών της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, που παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες πληροφόρησης και συμβουλευτικής, στο πλαίσιο ολοκληρωμένων δράσεων ψυχοκοινωνικής στήριξης. Τα έκτακτα περιστατικά προωθούνται στους ξενώνες. Υπάρχουν συνολικά 61 δομές ‒ συμβουλευτικά κέντρα και ξενώνες.

Όσες γυναίκες δεν μπορούν να καλέσουν στη γραμμή, έχουν την εναλλακτική να ζητήσουν βοήθεια στέλνοντας email στο sos15900@isotita.gr ή να απευθυνθούν μόνες τους στα κατά τόπους συμβουλευτικά κέντρα. Μπορείτε να βρείτε πληροφορίες για τους τρόπους επικοινωνίας με τα Κέντρα και τις διευθύνσεις τους στις ιστοσελίδες  www.isotita.gr και www.womensos.gr

Αν είστε μια από τις γυναίκες αυτές, μη φοβηθείτε, μιλήστε, θα βοηθηθείτε. Αν πάλι υποψιάζεστε ή γνωρίζετε πως κάποια φίλη ή συγγενής σας ή κάποιο παιδί είναι θύμα ενδοοικογενειακής βίας, ενημερώστε τους για τη γραμμή ή καλέστε εσείς και ζητήστε οδηγίες. Ανεξαρτήτως της σκιάς του κορονοϊού που μας βαραίνει, δεν ανεχόμαστε τη βία, δεν μένουμε σιωπηλές…