Η ευγνωμοσύνη πηγάζει από την αναγνώριση και στη συνέχεια από τη νοηματόδοτηση και αξιολόγηση των θετικών προσωπικών μας εμπειριών (π.χ. «ευγνωμονώ για την επιλογή του αντικειμένου των σπουδών μου γιατί με γεμίζει χαρά και πληρότητα») ή τη θετική στάση ενός ανθρώπου στην πορεία της ζωής του (π.χ. «ευγνωμονώ τους γονείς μου που με εμπιστεύτηκαν στο να ακολουθήσω το όνειρο μου»). Αυτό που αποτιμάται είναι ένα όφελος, ένα δώρο συναισθηματικό ή υλικό αλλά και ο άνθρωπος ή η κατάσταση στην οποία οφείλεται η ευγνωμοσύνη μας.

Οι έρευνες

Έρευνες έχουν δείξει ότι η ευγνωμοσύνη είναι μια ευχάριστη ψυχική κατάσταση που συνδέεται με θετικά συναισθήματα όπως η ικανοποίηση, η ευτυχία, η υπερηφάνεια και η ελπίδα (Walker & Pitts, 1998; Overwalle, Mervielde & De Schuyter, 1995). Το 2003 οι Emmons και McCullough εξέτασαν την επίδραση που είχε η γραπτή έκφραση της ευγνωμοσύνης στην ψυχολογική και σωματική ευεξία. Ζήτησαν από τρεις ομάδες συμμετεχόντων να κρατήσουν σημειώσεις: Η πρώτη ομάδα εστίασε σε ό,τι είχε συμβεί και για το οποίο ήταν ευγνώμονες, η δεύτερη έγραψε για αυτό που τους είχε απογοητεύσει ή αναστατώσει και η τρίτη απλώς περιέγραψε πράγματα που είχαν συμβεί, χωρίς ιδιαίτερη εστίαση σε θετικά ή αρνητικά γεγονότα. Μετά από 10 εβδομάδες, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όσοι έγραψαν για την ευγνωμοσύνη βρέθηκαν να είναι πιο αισιόδοξοι, να έχουν καλύτερη κοινωνική επαφή, συχνότερη σωματική άσκηση, λιγότερα προβλήματα υγείας, καλύτερη ποιότητα ύπνου και συγκέντρωσης.

Τέλος, οι ερευνητές συνόψισαν τα οφέλη της έκφρασης ευγνωμοσύνης στα παρακάτω:

• Δημιουργεί θετικά συναισθήματα τόσο προς τους άλλους όσο και τον εαυτό.
• Μειώνει τον κίνδυνο καταθλιπτικής διάθεσης.
• Αυξάνει την ικανοποίηση από την κοινωνική επαφή.
• Ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα μετά από στρεσογόνες εμπειρίες.

Πώς να διδάξετε στα παιδιά σας την ευγνωμοσύνη;

Η εκπαίδευση των παιδιών στην αξία της ευγνωμοσύνης δεν περιορίζεται σε ένα «ευχαριστώ». Η ευγνωμοσύνη είναι μια στάση ζωής, δεν είναι έμφυτη συμπεριφορά, αλλά μάλλον μια μαθημένη συμπεριφορά. Είναι η αναγνώριση και η εκτίμηση όσων κάνουν οι άλλοι γι’ αυτά, όσα μπορεί να χαρεί, να γευτεί, να βιώσει. Η ευγνωμοσύνη εμπεριέχει τη γενναιοδωρία και την καλοσύνη, την έλλειψη εγωισμού και την προσδοκία της ανταμοιβής. Προσφέρει μακροπρόθεσμα την εσωτερική ισορροπία και την καλή κοινωνική αλληλεπίδραση.

H ευγνωμοσύνη επιτρέπει στο παιδί να σκέφτεται και να βιώνει τον κόσμο με θετικό τρόπο, μέσω της αναγνώρισης του άλλου και του εαυτού του, μέσα από τη διάδρασή του με το περιβάλλον και τις εμπειρίες του. Τα παιδιά μαθαίνουν να κοιτάζουν έξω από την ατομικότητά τους και τον μικρόκοσμό τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τόσο τη γνωστική όσο και την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη. Μέσα από την έκφραση της ευγνωμοσύνης τα παιδιά αναπτύσσουν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη, την αυτοεπίγνωση και την ενσυναίσθηση, γίνονται πιο ευαίσθητα στα συναισθήματα των άλλων και προετοιμάζονται για μια πιο ικανοποιητική και θετική ζωή.

• Λειτουργούμε ως παράδειγμα για μίμηση: Οι γονείς είναι τα κύρια πρότυπα για τα παιδιά. Όταν τα παιδιά βλέπουν τους γονείς τους να εκφράζουν ευγνωμοσύνη, να εκτιμούν βαθιά ακόμα και τα μικρά καλά που τους συμβαίνουν τότε θα ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. Αν, αντίθετα, τα παιδιά βλέπουν τους γονείς τους να διαμαρτύρονται συνεχώς για τα πάντα, να είναι αγενείς και πάντα δυσαρεστημένοι, θα είναι πολύ δύσκολο για αυτά να καταλάβουν τι σημαίνει να αισθάνονται ευγνώμονες.

• Τους μαθαίνουμε να μοιράζονται: Ένα παιδί που μαθαίνει να μοιράζεται μαθαίνει ταυτόχρονα να εκτιμά αυτό που έχει, είτε πρόκειται για ένα παιχνίδι είτε για τον γονιό του. «Μοιράζομαι» σημαίνει έχω μια θέση στη ζωή του άλλου κι ο άλλος αποτελεί μέρος της δικής μου ζωής.

• Τους μαθαίνουμε την πραγματική σημασία του «ευχαριστώ»: Το να λένε «ευχαριστώ» όταν τους προσφέρεται κάτι δεν θα πρέπει να αποτελεί την μηχανική και χωρίς ερμηνεία επανάληψη μιας λέξης με στόχο το παιδί να χαρακτηριστεί από το κοινωνικό περιβάλλον ως ευγενικό και με καλούς τρόπους. Φυσικά, στην ηλικία των 2 και 3 ετών το παιδί δεν είναι γνωστικά σε θέση να κατανοήσει τη σημασία και το βάθος της λέξης κι έτσι για τα μικρά παιδιά δεν είναι παρά μια λέξη.  Όσο περνά ο καιρός, ο γονέας θα πρέπει να εξηγεί τον λόγο για τον οποίο ένα παιδί νιώθει και εκφράζει λεκτικά ή και εξωλεκτικά (με μια αγκαλιά ή μια ζωγραφιά) την ευγνωμοσύνη του, χωρίς ωστόσο να του επιβάλλει να εκφραστεί θετικά όταν αυτό δε νιώθει έτσι. Με τη σειρά τους οι ενήλικες καλό θα ήταν να εξηγούν στα παιδιά τα πράγματα για τα οποία οι ίδιοι αισθάνονται ευγνώμονες. Έτσι, τα παιδιά μπορούν να διευρύνουν τη σχέση τους με τον κόσμο και τις αξίες και να ξεκινήσουν έναν διάλογο που τους βοηθά να εκτιμήσουν τα καλά πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή τους.

• Λέμε ευχαριστώ στα παιδιά μας όταν έχουν κάνει κάτι καλό: Όταν τα παιδιά κάνουν κάτι καλό, χρειάζεται να τα ευχαριστήσουμε, να τους εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας όπως ακριβώς θα θέλαμε να κάνουν στους άλλους. Με τον τρόπο αυτόν θα ανακαλύψουν τα μικρά πράγματα που μπορούν να κάνουν τους γύρω τους χαρούμενους. Έτσι θα πάρουν χαρά προσφέροντας, χωρίς ωστόσο αυτό να γίνει αυτοσκοπός ή να λειτουργήσει ψυχαναγκαστικά στο παιδί (είμαι καλό παιδί μόνο όταν δίνω στον άλλο όσα χρειάζεται!). Η ευγνωμοσύνη δεν πρέπει να είναι υποχρέωση. Ένα παιδί που αισθάνεται υποχρεωμένο να ευχαριστήσει θα αισθανθεί δυσαρέσκεια, ανησυχία και ντροπή. Το αίσθημα ευγνωμοσύνης πρέπει να προέρχεται από την καρδιά, αυθόρμητα.

• Γιορτάζουμε μαζί τις μικρές του νίκες: Χαρείτε για αυτό που έχει επιτύχει το παιδί σας και μοιραστείτε το με κοντινούς σας ανθρώπους. Βοηθήστε το να επικεντρωθεί στις νίκες του, είτε μεγάλες είτε μικρές. Δημιουργήστε μαζί ένα φωτογραφικό άλμπουμ ή μια συλλογή από ζωγραφιές που θα το βοηθήσει να θυμηθεί τι έχει επιτύχει, πόση προσπάθεια κατέβαλε και τη σημασία της υποστήριξης που έλαβε από την οικογένεια και τους φίλους του. Αυτές οι χαρούμενες αναμνήσεις θα του επιτρέψουν να αισθανθεί ευγνωμοσύνη και αυτοπεποίθηση.

• Υιοθετούμε μια συνήθεια: Το βράδυ, λίγο πριν κοιμηθεί, μετά το αγαπημένο του παραμύθι, συζητάμε με το παιδί μας. Το προσκαλούμε να κοιτάξει θετικά την ημέρα του και να εστιάζει την προσοχή του σε αυτό που είναι ευγνώμον. Αυτό το τελετουργικό θα του θυμίζει γιατί είναι χαρούμενο και ευγνώμον. «Πες μου τρία άτομα που σε κάνουν χαρούμενο». «Ποιες είναι οι τρεις αναμνήσεις από τη μέρα που πέρασε και σε κάνουν να χαμογελάς»; «Ποιον βοήθησες σήμερα»; «Ποιος σε βοήθησε σήμερα»;

• Το ημερολόγιο της ευγνωμοσύνης

Ένα ημερολόγιο ευγνωμοσύνης μπορεί να βοηθήσει το παιδί σας να επικεντρωθεί στις θετικές στιγμές της μέρας που πέρασε, τους ανθρώπους που το έκαναν να νιώσει καλά, ένα ωραίο παιχνίδι, μια ζωγραφιά, μια νέα γνώση που απέκτησε, μια νέα δεξιότητα που κατέκτησε και τι έμαθε μέσα από αυτό. Αξίζει να αναφερθεί ότι η διαδικασία της γραφής θα επιτρέψει στο παιδί να σταματήσει και να σκεφτεί «τι έχει» και όχι «τι θέλει» ή «τι δεν έχει». Το ημερολόγιο μπορεί να έχει αυτή τη μορφή:

Με αυτούς τους τρόπους τα παιδιά θα διδαχθούν ότι πολλά καλά πράγματα είναι «δώρα» και είμαστε τυχεροί που τα έχουμε στη ζωή μας. Κάνοντας την ευγνωμοσύνη στάση ζωής και συνήθεια μπορούμε να αλλάξουμε τον συναισθηματικό τόνο της ζωής μας και να δημιουργήσουμε περισσότερο χώρο για χαρά και ουσιαστική σύνδεση με άλλους.

Η αγαπημένη Άλκη Ζέη στο «Καπλάνι της Βιτρίνας» βάζει τις ηρωίδες της, τη Μυρτώ και τη Μέλια, πριν κοιμηθούν να κλείνουν τις ημέρες τους κάπως έτσι: «…μια δική μας γλώσσα, που μόνο οι δυο μας την καταλαβαίναμε. ΕΥ-ΠΟ, θα πει πολύ ευχαριστημένη. ΛΥ-ΠΟ, πολύ λυπημένη. Αν δεν το ρωτούσαμε κάθε βράδυ η μια στην άλλη, δεν μπορούσαμε να κοιμηθούμε. Δεν ξέρω γιατί, τις Κυριακές, σχεδόν πάντα, απαντούσαμε ΛΥ-ΠΟ, ΛΥ-ΠΟ». Δεν ήταν κάτι σαν ένα ημερολόγιο ευγνωμοσύνης; Ακόμα κι αν μια μέρα μας ήταν «ΛΥ-ΠΟ» κάτι μας είχε μάθει.

Η κ. Κατερίνα Χοτζόγλου είναι Κλινική Ψυχολόγος ΜΑ – Παιδοψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια και Ψυχολόγος των Εκπαιδευτηρίων Καίσαρη. 

Βιβλιογραφία:

Emmons, R. A., & McCullough, M. E. (2003). The psychology of gratitude. New York: Oxford University Press
Overwalle, F. V., Mervielde, I., & De Schuyter, J. (1995).  Capitalizing on and coping with daily-life events: Expressive responses to positive events. Journal of Personality and Social Psychology, 67, 1112–1125.
Walker, L. J., & Pitts, R. C. (1998). Naturalistic conceptions of moral maturity. Developmental Psychology, 34, 403–419.