Ένα σαββατιάτικο απόγευμα του Ιανουαρίου, το Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών ήταν τόσο ασφυκτικά γεμάτο που τα παιχνίδια στις προθήκες σάστισαν. Καθημερινά έρχονταν επισκέπτες, αλλά ποτέ τόσοι πολλοί. Ποιος ήταν υπεύθυνος για αυτή την (ευχάριστη, βέβαια) βαβούρα; Ποιος άνοιξε τις πόρτες σε τόσα πολλά παιδιά, που οι φωνές τους αντηχούσαν ασταμάτητα και για ώρες στο παραμυθένιο πυργόσπιτο της Παραλιακής; Που κολλούσαν τις μουσούδες τους στα τζάμια και άνοιγαν σαστισμένα τα στόματά τους με όσα έβλεπαν και διάβαζαν; Που ζωγράφιζαν πολύχρωμες ζωγραφιές εμπνευσμένα από όσα έβλεπαν; Που ανεβοκατέβαιναν ασταμάτητα τις σκάλες, τραβολογώντας τους γονείς τους και ζητώντας τους να τους υποσχεθούν ότι σύντομα, πολύ σύντομα, θα επιστρέψουν; Τα παιχνίδια δεν άργησαν να καταλάβουν… Υπεύθυνος για αυτό το πάρτι ήταν ο αρκούδος. Αυτό το ξεχωριστό έκθεμα που έγινε ήρωας παραμυθιού από την Ελένη Γερουλάνου και την Ίριδα Σαμαρτζή και που εκείνο το απόγευμα γιόρταζε την κυκλοφορία του βιβλίου στο οποίο πρωταγωνιστεί. Στο σπίτι του. Παρέα με όλους του τους φίλους, που άκουσαν την ιστορία του, τραγούδησαν μαζί του και φυσικά έπαιξαν.

Ελένη Γερουλάνου- Ίρις Σαμαρτζή

Η ιστορία

Ύστερα από πολλή ώρα, αφού νύχτωσε, τα παιδιά σιγά σιγά έφυγαν και το Μουσείο ησύχασε. Τότε μπόρεσα κι εγώ να καθίσω με την Ελένη και με την Ίριδα και, υπό το άγρυπνο βλέμμα των παιχνιδιών και κυρίως του αρκούδου, να μιλήσουμε για το ξεχωριστό τους αυτό δημιούργημα, το βιβλίο «Ένας αρκούδος μια φορά» (εκδόσεις Πατάκη). Στις σελίδες του ζωντανεύουν με ευρηματικό τρόπο περισσότερα από 240 παιχνίδια από τη συλλογή της Μαρίας Αργυριάδη, που φιλοξενούνται στο Μουσείο. Ιδανικός αναγνώστης του; Κάθε παιδί και κάθε ενήλικας που νιώθει παιδί μέσα του.

Όπως μας εξηγεί η Ελένη Γερουλάνου, νηπιαγωγός και άοκνη εργάτρια του παιδικού βιβλίου, ιδρυτικό μέλος του Library4all, η Μαρία Αργυριάδη –που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή αφού, ευτυχώς, πρόλαβε να δει το όνειρό της να γίνεται πραγματικότητα χάρη στον Άγγελο Δεληβορριά (και αυτόν πρόσφατα αποβιώσαντα)– ήταν φίλη του πατέρα της, Γεώργιου Γερουλάνου. Συλλέκτρια, συντηρήτρια, ερευνήτρια, δωρήτρια των 20.000 παιχνιδιών της συλλογής της στο Μουσείο Μπενάκη, ήταν ένας ξεχωριστός άνθρωπος, πάντοτε έφηβη στην ψυχή, με αφοσίωση, γενναιοδωρία, συνέπεια, γνησιότητα και πάθος για τη δουλειά της. Η κ. Γερουλάνου ποτέ δεν θα μπορούσε να φανταστεί πως η φιλία τους αυτή και η δωρεά του οικογενειακού «Χάρτινου Θεάτρου» στη συλλογή της (μπορείτε να το δείτε στο Μουσείο, αλλά και στο βιβλίο) θα αποτελούσε την αφορμή για να γράψει αυτό το παραμύθι. Στην πορεία, έμαθε από την ίδια ότι ο λόγος που ξεκίνησε να συλλέγει παιχνίδια ήταν ένα κίτρινο, μαδημένο και ταλαιπωρημένο αρκουδάκι, που βρήκε μια νύχτα στον δρόμο και που της θύμισε το αρκουδάκι που είχε όταν ήταν εκείνη παιδί. Όταν η κ. Γερουλάνου είδε με τα μάτια της τον αρκούδο αυτό, τον λάτρεψε. Παρακάλεσε τη Μαρία Αργυριάδη να της αφηγηθεί την ιστορία του, που τη συγκίνησε, και έτσι ξεκίνησαν όλα. Ένα βράδυ στο λιγοστό φως του φεγγαριού. Ο μοναχικός αρκούδος για τη Μαρία Αργυριάδη έγινε μοναδικός. Και μοναδικός έγινε και για την Ελένη Γερουλάνου. Για τον δε αρκούδο, η Μαρία έγινε η οικογένειά του. Έτσι ο αρκούδος της Μαρίας έγινε ο αρκούδος της Ελένης και τελικά έγινε ο αρκούδος όλων μας. Το σπίτι του, η έπαυλις Κουλούρα, ο «Λευκός Πύργος των Αθηνών» όπως ήταν γνωστός στους παλαιότερους, συμβολίζει τη ζεστασιά, την ασφάλεια, μια αγκαλιά, την αποδοχή, το ανήκειν, το μαζί.

Παιχνίδια στις προθήκες- Παιχνίδια στις σελίδες

Στις προθήκες του Μουσείου υπάρχουν αυτή τη στιγμή περίπου 3.000 παιχνίδια, από τα 20.000 της συλλογής. Η Ελένη Γερουλάνου και η Ίρις Σαμαρτζή προσπάθησαν να χωρέσουν όσο πιο πολλά από αυτά μπορούσαν μέσα στις σελίδες του βιβλίου τους, όπου θα συναντήσουμε περισσότερα από 240. Σε όλο αυτό το συναρπαστικό ταξίδι των δυο δημιουργών, η Μαρία Αργυριάδη ήταν εκεί. Άκουγε, έλεγε τη γνώμη της, πρότεινε και εκείνη παιχνίδια και ήταν τόσο χαρούμενη με το βιβλίο…

Πώς, όμως, δούλεψαν για να φτάσουν στο αποτέλεσμα αυτό; Η Ελένη αγαπούσε πολύ τη δουλειά της Ίριδας. Αυτό, όμως, που τη γοήτευε περισσότερο ήταν κάποιες εικαστικές παρεμβάσεις της πάνω σε φωτογραφίες που είχε η ίδια τραβήξει. Σκέφτηκε λοιπόν πόσο όμορφο θα ήταν να πάντρευαν τις φωτογραφίες παιχνιδιών με τα σκίτσα της. Πράγματι, όπως μας λέει η Ίρις, το βιβλίο «Ένας αρκούδος μια φορά» είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα που έχει εικονογραφήσει, μια και για την ίδια το πάντρεμα φωτογραφίας και ζωγραφικής, το κολάζ ρεαλισμού και εικαστικής αφέλειας, αποτελεί πάντοτε μια ενδιαφέρουσα και γοητευτική συνθήκη δημιουργίας. Το εγχείρημα φαντάζει εύκολο καθώς θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η Ίρις δεν έχει εικονογραφήσει σχεδόν τίποτα πλην του αρκούδου. Ωστόσο δεν είναι· η δημιουργός έπρεπε να κρατήσει επιμέρους ισορροπίες, να αναδείξει τα πανέμορφα παιχνίδια της συλλογής του Μουσείου (διότι αυτό είναι το ζητούμενο) και όλο αυτό σαν σύνολο να «διαβάζεται» καλά. Η αλήθεια είναι, προσθέτει στο σημείο αυτό η Ελένη και έχει απόλυτο δίκιο, πως η Ίρις «κέντησε με χρυσή κλωστή» το κάθε σαλόνι και βγήκε αυτό το μοναδικό αποτέλεσμα.

Συγγραφέας και εικονογράφος εργάστηκαν μαζί πάνω στο βιβλίο επί έξι μήνες. Μαζί πήγαν και διάλεξαν τα παιχνίδια που τους έκαναν «κλικ», μαζί τα φωτογράφισαν, μαζί τα ονειρεύτηκαν. Φυσικά το φωτογραφικό υλικό καθώς και όλη η υποστήριξη που τους παρείχε το Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών ήταν ιδιαίτερα σημαντικό εφόδιο. Μόλις αποφάσισαν τους σταθμούς της ιστορίας και τους χαρακτήρες που θα οδηγούσαν τον πρωταγωνιστή παραπέρα, προς το σπίτι του, τότε ξεκίνησε να γράφει η Ελένη. Και συνέχισαν να αλληλοσυμπληρώνονται. Η δουλειά, όπως λέει η Ίρις, έμοιαζε περισσότερο με παιχνίδι· με τι άλλο θα μπορούσε να μοιάζει άλλωστε; Το αποτέλεσμα είναι η πραγματική ιστορία της Μαρίας Αργυριάδη. Αλλά είναι και το παραμύθι της.

Τα παιχνίδια της Ελένης

Πριν κλείσουμε τη συζήτησή μας, αναρωτήθηκα αν η Ελένη Γερουλάνου θυμάται τα αγαπημένα παιχνίδια των δικών της παιδιών, αλλά και της δικής της παιδικής ηλικίας. Τα παιδιά της είναι μεγάλα πια. Κάποτε έπαιξαν πολύ με Lego και Playmobil, όπως μου λέει. Τα περισσότερα τα έχουν δωρίσει σε παιδιά μικρότερα. Κάποια αγαπημένα, όμως, όπως το κάστρο και τη φάρμα, τα έχουν ακόμα. Η ίδια, ως κοριτσάκι, έπαιζε πολύ με το οικογενειακό τους κουκλόσπιτο και τις κούκλες. Στο δε μουσείο, αγαπημένο της παιχνίδι είναι η Αντιγόνη, η αλεπουδίτσα, που δίνει και αυτή το παρών στο παραμύθι.

Ως νηπιαγωγός, η κ. Γερουλάνου έχει εικόνα και για τα σύγχρονα παιχνίδια. Τα υλικά τους φυσικά έχουν αλλάξει, έχει αλλάξει προφανώς και το πώς παίζονται. Όμως, κούκλες υπήρχαν και στην αρχαιότητα και στο Βυζάντιο. Κούκλες υπάρχουν και σήμερα. Τότε τις έντυναν με ρουχαλάκια, τώρα υπάρχει και η δυνατότητα τα παιδιά να τις ντύνουν στο τάμπλετ… Μπορεί να έχει μεταβληθεί ο τρόπος, αλλά η ουσία παραμένει η ίδια. Τα παιχνίδια είναι ταυτισμένα με τα παιδιά και είναι η χαρά τους. Και πλέον έχουμε την τύχη να μπορούμε να επισκεφτούμε ένα μουσείο γεμάτο με αυτά, ένα μουσείο αφιερωμένο στην παιδική ηλικία. Στην προθήκη με τον αριθμό 5 θα μας περιμένει ένας αρκούδος με μια γαλάζια κορδέλα στο λαιμό του και με μια καρδιά γεμάτη από συναισθήματα, θα μας κλείσει πονηρά το μάτι, θα μας πάρει από το χέρι και θα μας ξεναγήσει στο σπίτι του…

Μαρία Αργυριάδη

Αγάπη γιασεμί 

Στην αφιέρωση της Ελένης Γερουλάνου προς τη Μαρία Αργυριάδη βλέπουμε τη φράση αγάπη γιασεμί, πίσω από την οποία κρύβεται άλλη μια τρυφερή ιστορία. Αγάπη γιασεμί ήταν ένα ποίημα που έγραψε η νόνα της Ελένης,  η Δέσποινα Στρέιτ-Γερουλάνου, στο δερματόδετο μικρό μπλοκάκι που είχε πάντα στην τσάντα της με φωτογραφίες των τεσσάρων γιων της. Στο ποίημα έλεγε πως η αγάπη είναι σαν το γιασεμί. Ακόμα και εάν δεν το βλέπεις, σε πλημμυρίζει από παντού. Περίεργες συμπτώσεις: Ο κήπος του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών είναι περιτριγυρισμένος από γιασεμί, αλλά και το άρωμα της Μαρίας Αργυριάδη ήταν το γιασεμί.

Info: Το βιβλίο της Ελένης Γερουλάνου «Ένας αρκούδος μια φορά» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε εικονογράφηση της Ίριδας Σαμαρτζή.

Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών: Λ. Ποσειδώνος 14 & Τρίτωνος, Παλαιό Φάληρο

Μέρες και ώρες λειτουργίας: Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή,10:00 – 18:00