Η ντροπή αποτελεί ένα από τα βασικά, έμφυτα συναισθήματα στους ανθρώπους. Το συναίσθημα της ντροπής λειτουργεί ρυθμιστικά όταν το άτομο παραβιάζει προσωπικές του αξίες και όρια. Η ντροπαλότητα, όπως έχει ονομαστεί, αφορά στην ανησυχία κάποιου ατόμου στο ενδεχόμενο ή στην περίπτωση να έρθει σε επαφή με άτομα ή καταστάσεις που δεν γνωρίζει καλά. Η ντροπαλότητα – τόσο στα παιδιά όσο και στους εφήβους – είναι πολύ συχνή και, ενώ δεν συνιστά κάποιου είδους διαταραχή, έχει φανεί ότι αποτελεί συχνό εμπόδιο στις καθημερινές συναναστροφές. Αυτό συμβαίνει επειδή συνδέεται με την αποθάρρυνση και την αίσθηση ότι το άτομο δεν έχει επαρκείς ικανότητες για την επίτευξη στόχων.

Η ντροπή στη μέση παιδική ηλικία
Γιατί όμως είναι πολύ σημαντικό να μιλήσουμε για το συναίσθημα της ντροπής στη μέση παιδική ηλικία; Στη μέση παιδική ηλικία, συγκεκριμένα από τα 8 έως τα 11, τα παιδιά μπορούν να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα τόσο της ντροπής όσο και της ενοχής αλλά και να εντοπίσουν το ερέθισμα που οδήγησε σε αυτά. Το ποσοστό των ντροπαλών παιδιών αγγίζει το 50% και συχνότερα παρατηρείται στα κορίτσια. Μάλιστα, η ντροπή από την ηλικία των 9 ετών μοιάζει πολύ με αυτή των ενηλίκων. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα παιδιά αναπτύσσουν την αυτοεικόνα τους ενώ παράλληλα προσπαθούν να εναρμονιστούν με το κοινωνικό σύνολο. Σε αυτήν την αναπτυξιακή φάση γίνεται ξεκάθαρη η λειτουργία των κανόνων και οι συνέπειες της παράβασής τους. Συχνά τα ίδια τα παιδιά επικρίνουν συγκεκριμένες συμπεριφορές και πράξεις τους λέγοντας «αυτό που έκανα ήταν λάθος». Σε πολλές περιπτώσεις νιώθουν ντροπή ή ενοχή για συγκεκριμένες συμπεριφορές και διαπραγματεύονται τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να τις τροποποιήσουν.

Πότε πρέπει οι γονείς να ανησυχήσουν;
Υπάρχουν περιπτώσεις που το αίσθημα της ντροπής βιώνεται δυσανάλογα έντονα από το παιδί και καταλήγει να αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην καθημερινή ζωή. Οι γονείς καλό είναι να αναζητήσουν τη βοήθεια κάποιου ειδικού όταν η συστολή του παιδιού παρεμβαίνει αρνητικά στη λειτουργικότητα του. Ενδεικτικά, συμπεριφορές που χρήζουν διερεύνησης περιλαμβάνουν την έντονη άρνηση του παιδιού για συμμετοχή σε δραστηριότητες και για σύναψη σχέσεων με συνομηλίκους. Το ίδιο και όταν ένα παιδί επιζητά να παίζει αποκλειστικά μόνο του ή εξαρτάται από έναν και μοναδικό φίλο.

Ο ρόλος των γονέων στο συναίσθημα της ντροπής
Η στάση και η συμπεριφορά των γονέων παίζει καθοριστικό ρόλο. Η έντονα απαιτητική αλλά και η υπερπροστατευτική στάση τους συχνά συμβάλλουν αρνητικά στην ανάπτυξη της θετικής αυτοεικόνας του παιδιού και ενισχύουν το αίσθημα της ντροπής. Επιπρόσθετα, η ασυνέπεια στις απαιτήσεις των γονέων καλλιεργεί τη διστακτικότητα του παιδιού, καθώς δεν αισθάνεται σιγουριά για το ποια είναι η επιθυμητή συμπεριφορά. Το συναίσθημα της ντροπής στα παιδιά έχει συσχετιστεί με την εχθρότητα ανάμεσα στο γονεικό ζευγάρι, την έλλειψη πειθαρχίας αλλά και με την αδυναμία αναγνώρισης θετικών συμπεριφορών. Τα αρνητικά σχόλια των γονιών σε σχέση με την επίδοση των παιδιών σε κάποια σχολική ή εξωσχολική δραστηριότητα αυξάνουν σε σημαντικό βαθμό τη βίωση του συναισθήματος της ντροπής.

Τρόποι ενδυνάμωσης παιδιών

• Αποφυγή χαρακτηρισμών/ετικετών. Καλό θα ήταν να αποφεύγονται εκφράσεις όπως «Είσαι» ή «Μην είσαι ντροπαλός» τόσο στους προσωπικούς σας διαλόγους όσο και μπροστά σε φίλους του ή άλλους ενήλικες.
• Συζήτηση προβληματισμών και συναισθημάτων. Φροντίστε να δώσετε τον απαιτούμενο χώρο και χρόνο στο παιδί ώστε να εκφράσει τις σκέψεις του σε σχέση με τις καταστάσεις που αισθάνεται ντροπή. Ακούστε προσεκτικά και δεχτείτε το συναίσθημά του ακόμα και αν το θεωρείτε υπερβολικό ή παράλογο.
• Ενθάρρυνση θετικών σκέψεων.Τα παιδιά που ντρέπονται έχουν συχνά την πεποίθηση ότι αυτό δεν πρόκειται ποτέ να αλλάξει. Προσπαθήστε να θυμηθείτε μαζί τους καταστάσεις που επέδειξαν θάρρος και δύναμη στις κοινωνικές τους συναναστροφές.
• Πρωτοβουλίες και επιδοκιμασία. Δώστε στο παιδί σας τον χώρο να διεκδικήσει κάτι που επιθυμεί χωρίς τη δική σας παρέμβαση/ βοήθεια. Ενισχύστε την προσπάθειά του!

Η Μαριλένα Παπαδαντωνάκη είναι ψυχολόγος στα Εκπαιδευτήρια Καίσαρη.