Έχει συµβεί σε όλους µετά από ένα ωραίο κολύµπι στη θάλασσα, ή ακόµα και µετά από ένα ζεστό µπάνιο στην µπανιέρα. Τα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών µας ζαρώνουν. Το µυστήριο έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον πολλών επιστηµόνων, που διατύπωσαν διάφορες υποθέσεις. Η πιο δηµοφιλής σχετίζεται µε τη δοµή του δέρµατός µας. Όντως, το δέρµα αποτελείται από πολλά στρώµατα µε πολλά χαρακτηριστικά. Στο βάθος έχουµε το υπόδερµα, που περιέχει λίπος, συνδετικό ιστό και αιµοφόρα αγγεία µεγάλων διαστάσεων· αµέσως από πάνω βρίσκεται το χόριο, όπου υπάρχουν νεύρα, τριχοειδή αγγεία, θύλακες τριχών και ιδρωτοποιοί αδένες· και, τέλος, υπάρχει η επιδερµίδα, γεµάτη απολήξεις νεύρων, η οποία, µε τα πέντε της επίπεδα, εµποδίζει την εξάτµιση του νερού από τους ιστούς και προστατεύει το χόριο. Το εξωτερικό επίπεδο ονοµάζεται κεράτινη στιβάδα και αποτελείται από νεκρά κύτταρα που περιέχουν κερατίνη, µια πρωτεΐνη που βρίσκεται επίσης στα νύχια και στα µαλλιά.
Σύµφωνα µε την πιο διαδεδοµένη υπόθεση, όταν µουλιάζουµε για πολλή ώρα, το κεράτινο στρώµα απορροφά µόρια νερού, αυξάνεται σε όγκο και, αφού είναι κολληµένο στο από κάτω στρώµα, ο µόνος τρόπος για να διαχειριστεί αυτή τη διόγκωση είναι να ζαρώσει.
Γιατί αυτό συµβαίνει µόνο στα χέρια και στα πόδια; Η απάντηση είναι ότι τα χέρια και τα πόδια διαθέτουν την πιο πυκνή κεράτινη στιβάδα του σώµατος.
Ωστόσο, σε ένα άρθρο που δηµοσιεύτηκε το 1935 στο Clinical Science, δύο επιστήµονες περιέγραψαν τη συµπεριφορά ενός νεαρού µ’ ένα κατεστραµµένο νεύρο στο χέρι: Όταν µούλιαζε το χέρι του, κάποια δάχτυλα ζάρωναν και άλλα όχι. Έτσι αρχίσαµε να υποψιαζόµαστε ότι αυτός ο µηχανισµός έχει µάλλον νευρική παρά δοµική αιτία. Την ιδέα υιοθέτησαν το 1977 δύο γιατροί στο University College Hospital του Λονδίνου, που δηµοσίευσαν ένα άρθρο στο British Medical Journal µε το οποίο προτείνουν τη ρυτίδωση ως διαγνωστικό τεστ για τις παθήσεις του αυτόνοµου νευρικού συστήµατος· έκτοτε υπήρξαν κάποιες επιβεβαιώσεις σ’ αυτή την κατεύθυνση.
Αλλά τι σχέση έχουν οι νευρώνες; Η βασική ιδέα είναι ότι τα δάχτυλα ζαρώνουν επειδή τα αγγεία και τα τριχοειδή του χορίου συστέλλονται (µια διαδικασία που ονοµάζεται αγγειοσυστολή). Αν το χόριο χάνει όγκο, η υπερκείµενη επιδερµίδα ζαρώνει και οι νευρικές απολήξεις ενεργοποιούνται όταν έρχονται σε επαφή µε το απορροφηµένο νερό.
Μερικοί επιστήµονες τολµούν ακόµα να δώσουν στο φαινόµενο εξελικτική σηµασία. Το 2013 ερευνητές από το Νιουκάσλ έγραψαν στο περιοδικό Biology Letters ότι τα πόδια και τα χέρια ζαρώνουν για να διατηρήσουν περισσότερο νερό στην επιφάνεια. Για να το αποδείξουν, οι ερευνητές έκαναν διάφορα τεστ χειρισµού έξω και µέσα στο νερό, µε στεγνά ή µουλιασµένα χέρια. Το αποτέλεσµα; Πράγµατι, µε ζαρωµένα δάχτυλα είναι πιο εύκολο να χειριστούµε αντικείµενα µέσα στο νερό (αλλά όχι έξω από αυτό) απ’ όσο µε στεγνά δάχτυλα. Πιθανώς στη διάρκεια της εξέλιξης το χαρακτηριστικό αυτό να επιλέχτηκε επειδή ευνοούσε την επιβίωση. Αλλά δεν είµαστε σίγουροι και δεν µπορούµε να το αποδείξουµε.
Απόσπασμα από το βιβλίο των εκδόσεων Πατάκη Η επιστήμη κάτω από την ομπρέλα (Αντρέα Τζεντίλε, μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου)
“Όταν ήμουν παιδί, όπως τα περισσότερα παιδιά, ήθελα να μάθω και να καταλάβω. Ρωτούσα με απληστία, λίγο για να περάσει η ώρα, λίγο για να μπω στο νόημα του πώς λειτουργεί ο κόσμος. Είχα την τύχη οι γονείς μου να σχετίζονται με την επιστήμη. Και χάρη στις απαντήσεις τους ανοίχτηκε μπροστά μου ένας κόσμος φτιαγμένος από κανόνες, από αιτίες και αποτελέσματα, ένας κόσμος φυσικής, ιατρικής, χημείας και βιολογίας. Έτσι κι αλλιώς, πίσω από κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής κρύβεται ένα επιστημονικό μυστήριο – στις διακοπές, η απραξία και η πλήξη μάς κάνουν πιο περίεργους. Σ’ αυτή την περιέργεια που γεννήθηκε σε μια παραλία στην Τοσκάνη της δεκαετίας του ’90 οφείλεται το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας.
Έχουμε λοιπόν εδώ μικρά παράθυρα σ’ έναν μυστηριώδη κόσμο. Δεν χρειάζεται να τα ανοίξουμε όλα, ούτε να τα ανοίξουμε με τη σειρά που προτείνω. Πηγαίνετε όπου σας οδηγεί το κύμα και ο άνεμος· πάντοτε θα υπάρχει χρόνος να πάτε πίσω και εμπρός, να πηδήξετε από το ένα θέμα στο άλλο, ακολουθώντας το νήμα που επιθυμείτε. Το πλαίσιο αφορά τέσσερις επιστημονικούς κλάδους: τη φυσική, τη χημεία, τη βιολογία και το περιβάλλον. Αλλά μην ξεγελαστείτε από αυτή την πρακτική διάκριση.
Κάθε κεφάλαιο περιέχει προτάσεις από διαφορετικές επιστήμες. Πάρτε το βιβλίο σαν μια ωραία μέρα που θα περάσετε κοντά στη θάλασσα.” Από την εισαγωγή του Α.Τζ.
