Καθώς κλείσαμε ήδη εννιά μήνες πανδημίας και περιοριστικών μέτρων θα είχε αξία να δούμε πάλι τι έχουν κυοφορήσει τα γεγονότα αυτά αναφορικά με την υγεία των παιδιών. Τα δεδομένα τα οποία παραθέτω έχουν τελική επικαιροποίηση τον Νοέμβριο και οι μελέτες αφορούν  μετρήσεις που έγιναν μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2020, δηλαδή στο 10 κύμα και στις αρχές του 2ου κύματος της πανδημίας.

Προσβάλλει ο ιός τα παιδιά;

Από τα μέχρι τώρα δεδομένα στις ΗΠΑ, οι θάνατοι παιδιών από κορονοϊό στις ηλικίες κάτω των 21 ετών είναι 121, με το μεγαλύτερο ποσοστό να αφορά τα 10-20 έτη. Οι περιπτώσεις του σπάνιου, αλλά σοβαρού, πολυσυστηματικού φλεγμονώδους συνδρόμου (Μultisystem Inflammatory Syndrome in Children- MISC) είναι 1288 και οι θάνατοι από αυτό μόλις 23 σε όλη την Αμερική. Ενδιαφέρον εμφανίζει ο πίνακας του CDC με τη σύγκριση στα ποσοστά νοσηλείας και θνητότητας ανά ηλικιακή ομάδα, όπου φαίνεται καθαρά πόσο εκθετικά ανεβαίνει ο κίνδυνος στους άνω των 70 ετών, ενώ υποχωρεί στους κάτω των 18. Σε έρευνα ανάμεσα σε παιδιατρικές περιπτώσεις Covid-19 στις ΗΠΑ, φάνηκε πως μόνο ένα 2% νόσησε σοβαρά (δύσπνοια, ανάγκη για οξυγόνο) και ένα χαμηλό ποσοστό 0,7% αρκετά βαριά (αναπνευστική ανεπάρκεια, καρδιογενές σοκ). Ενώ ο κορονοϊός σκότωσε 121 νέους κάτω των 20 ετών στις ΗΠΑ, η γρίπη την ίδια περίοδο (και υπό συνθήκες καραντίνας σε μεγάλο χρονικό διάστημα) σκότωσε 188 νέους αντίστοιχης ηλικιακής ομάδας. Η γρίπη παραμένει περισσότερο απειλητική για τα παιδιά από ό,τι ο κορονοϊός κι όμως ούτε σχολεία έκλεισαν ούτε ο εμβολιασμός είναι υποχρεωτικός, αλλά στη χώρα μας παραμένει εδώ και χρόνια ως οδηγία μόνο για τις ευπαθείς ομάδες.  [1],[2]

Στην Ευρώπη, έως τις 13-12-2020 είχαν καταγραφεί 22.000.000 κρούσματα (εννοείται πως αυτό είναι μόνο μια κορυφή σε ένα παγόβουνο αδιάγνωστων περιπτώσεων), εκ των οποίων λιγότερο από το 5% υπολογίζεται πως είναι παιδιά, δηλαδή υπάρχουν περίπου 1.000.000 επιβεβαιωμένα κρούσματα σε παιδιά σε όλη την Ευρώπη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται πως στους 100.000 ασθενείς, οι 322 είναι παιδιά και από αυτά μόλις 2 (0,6% των νοσούντων) θα εμφανίσουν το σοβαρό σύνδρομο MISC.  Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Λοιμωδών Νοσημάτων (ΕCDC) υποστηρίζει ότι με τα κατάλληλα μέτρα (φυσική απόσταση, χαμηλοί αριθμοί μαθητών ανά τάξη, χρήση μάσκας και τήρηση κανόνων υγιεινής) τα σχολεία είναι απίθανο να αποτελέσουν εστίες διασποράς, ιδιαιτέρως σε σύγκριση με άλλα κλειστά περιβάλλοντα π.χ. χώροι εργασίας ή ΜΜΜ. Μάλιστα, συνεχίζει, σε πολλές χώρες της Ευρώπης η επανέναρξη των σχολικών μαθημάτων δεν συσχετίστηκε με αύξηση στη διασπορά του ιού. [3],[4]

Τέλος, από μεγάλες μελέτες στην Κίνα φαίνεται πως επί του συνόλου των κρουσμάτων στα παιδιά, μόνο το 2,5 με 5% εμφανίζουν μέτρια προς σοβαρά συμπτώματα και μόλις κάτω του 1% πολύ σοβαρά, τέτοια που να κινδυνεύει η ζωή τους. [5]

Η διαχείριση του ιού προσβάλλει τα παιδιά;

Μια γενιά υποχόνδριων

Όλοι μας εντοπίζουμε μεγάλη αλλαγή στην καθημερινότητα μας. Όμως τα παιδιά δεν έχουν προλάβει να δουν καν τη ζωή που είδαμε εμείς, προτού γίνουμε γονείς και ρίξουμε ρυθμούς. Δεν πρόλαβαν να ταξιδέψουν, να δώσουν ραντεβού στις πλατείες και στα καφέ, να πάνε σινεμά και να συμμετέχουν σε πάρτι φοιτητικά, να χορέψουν ιδρωμένα σε συναυλίες, να πιούνε από «άγνωστα» ποτήρια σε πανηγύρια. Θα μου πείτε, εδώ ο κόσμος χάνεται και εσύ λυπάσαι για τη χαμένη ξενοιασιά της νιότης; Και θα απαντήσω πως εάν η γενιά που μεγαλώνουμε γίνει μια γενιά υποχόνδριων που θα διστάζουν να αγκαλιάσουν και να φιλήσουν αγνώστους  και θα μετράνε αποστάσεις ή θα ρωτάνε για το εμβολιαστικό ιστορικό του άλλου, τότε τι να τι κάνουμε τη ζωή… Και όχι, δεν είναι το ίδιο με την ιστορία του AIDS και του προφυλακτικού. Εδώ μιλάμε για αυθορμητισμό στα φιλιά και στα χάδια, στη χαρά της μοιρασιάς και της μάζωξης, στην αξία της δοτικότητας, στο μοναδικό πράγμα που υπερέχει ο άνθρωπος από τα άλλα ζώα: στο να κάνει παρέες, να κάθεται σε ένα τραπέζι και να τραγουδά, να χτυπά στην πλάτη τον άλλο, να χάσκει από τα γέλια και να σκουπίζει τα δάκρυα του με τα γυμνά του χέρια και όχι με μωρομάντιλα.

Η  γενιά (webe)-X

«Ε, τι να κάνουμε; Έκτακτη ανάγκη ήταν αυτό», θα πουν και πάλι κάποιοι. Κι όμως, εάν υπήρχε φροντίδα, σχέδιο και πρόνοια ώστε η Δύση να βρεθεί πιο έτοιμη για το 2ο κύμα; Εάν οι μισοί θάνατοι, όπως λένε τουλάχιστον στην Ελλάδα, θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν είχαμε δώσει λεφτά σε ΜΕΘ και όχι σε όπλα, σε προσωπικό υγείας και όχι στην κατασταλτική αστυνομία; Μήπως τα παιδιά μας θα ένιωθαν κι εκείνα πιο ασφαλή, θα άκουγαν λιγότερο συχνά για θανάτους και δεν θα ήταν τώρα τα σχολεία κλειστά; Πάρτι δεν θα γίνονταν, βέβαια, και ούτε συναυλίες, μα δεν θα υπήρχε και όλη αυτή η βιο-τρομοκρατία, η οποία σπέρνει τους καρπούς της στο χώμα της σκέψης και της συμπεριφοράς τους, με μικροβιοφοβία και υπακοή σε κάθε εποπτικό μέσο των δραστηριοτήτων τους. Κάμερες, λοιπόν, παντού. Λέγαμε τον Μάη όχι στις κάμερες στις τάξεις και τελικά μπήκαν στα σπίτια μας. Εκτεθειμένοι όλοι, δάσκαλοι, μαθητές και γονείς. Και τα παιδιά εμπρός στην οθόνη από 3 έως 8 ώρες την ήμερα. Η υπερβολική χρήση οθόνης, όμως, οδηγεί σε κόπωση του εγκεφάλου και έντονή του δραστηριότητα με συνέπειες που θα φανούν στο μέλλον.

Γενιά (μπρος) στο ψυγείο

Οι οδηγίες για τον χρόνο επαφής με τις οθόνες πάνε περίπατο… Περισσότερο συχνά από ό,τι τα ίδια τα παιδιά. Μελέτες δείχνουν τη μείωση της κινητικότητας και την αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας. Η άθληση, ειδικά η ομαδική, είναι ανύπαρκτη. Μπορεί κάποια παιδιά να βρήκαν την καραντίνα ως μια καλή ευκαιρία για πιο συνεπή προπόνηση, όμως οι περισσότερες ασκήσεις γίνονται στον κλειστό χώρο του σπιτιού, χωρίς την αλληλεπίδραση των μελών μιας ομάδας. Αν, όμως, αναλογιστούμε ότι η άθληση έχει ρόλο βιολογικό, ψυχοκοινωνικό, ότι διαμορφώνει πρότυπα συμπεριφοράς και υγείας, τότε καταλαβαίνουμε τι σημαίνει ο εγκλεισμός των παιδιών μας. [6]

Από την Ισπανία, μια μελέτη μιλά για διαταραχές ύπνου στα νέα κυρίως άτομα σε ποσοστό έως και 20% [7] ενώ «άγχος», «θάνατος», «απώλεια ρουτίνας και φίλων», «βιντεοκλήσεις» και «απομόνωση» είναι οι πιο συχνές λέξεις-φράσεις που χρησιμοποιούν οι έφηβοι, με βάση ερωτηματολόγιο από την Πορτογαλία. [8] Εντωμεταξύ, η ψυχική δυσφορία είναι σαφώς πιο έντονη στην περίοδο της καραντίνας και συγκεκριμένα τα συμπτώματα δυσαρέσκειας (άγχος, κατάθλιψη, φόβος) στις ηλικίες 16-24 ετών εμφανίζονται κατά 35% περισσότερο συχνά. [9]

Η επίπτωση του εγκλεισμού στην ψυχολογία και στη σωματική άσκηση επιδρά και στην έκβαση χρόνιων νοσημάτων, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, αλλά ακόμη και στη φυσιολογία της ανάπτυξης. Ενώ τα παιδιά με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 δεν εμφανίζονται πιο ευάλωτα στον ίδιο τον ιό (κάτι που δεν ισχύει για τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2), είναι πιο ευαίσθητα στις αλλαγές που έχουν επέλθει από την καραντίνα. Το άγχος, η μειωμένη σωματική δραστηριότητα και η αυξημένη χωρίς πρόγραμμα κατανάλωση τροφής [10] επηρεάζουν δυσμενώς  τη γλυκαιμική ρύθμιση των ασθενών. [11]

Πρόσφατα, σε webinar, η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ, εξειδικευμένη σε θέματα παιδικής και εφηβικής γυναικολογίας, κ. Λίνα Μιχαλά τόνισε την επίδραση της καραντίνας στον εμμηνορυσιακό κύκλο των εφήβων. Συγκεκριμένα, μετά τον πρώτο εγκλεισμό, στα εξωτερικά ιατρεία αυξήθηκε η προσέλευση κοριτσιών με αμηνόρροια. Και αυτό είναι κάτι που εξηγείται, μια και γνωρίζουμε πως ο άξονας των ορμονών από τον εγκέφαλο έως τις ωοθήκες, επηρεάζεται από τη διατροφή, τη σωματική κίνηση, την ψυχολογία και τη ρουτίνα ύπνου.

Και βέβαια, αυτό που ως γονείς παρατηρούμε είναι η από μικρή ηλικία ενασχόληση και εξοικείωση με όρους, όπως «viber», «webex», «σύνδεση», «κάμερες», «μικρόφωνο», «φίλοι-εικονίδια σε μια οθόνη», και όλο αυτό το πανηγυράκι που έχει αιφνιδίως στηθεί ήδη από το προνήπιο και δεν ξέρουμε τι θα αφήσει πίσω του…

Θα επανέλθουν ξεχασμένα νοσήματα;

Εν είδει ειρωνείας, να τονίσω πως οι εμβολιασμοί –τώρα μάλιστα που όλοι μιλούν για το σωτήριο εμβόλιο– έχουν πληγεί και αυτοί. Όπως καταγράφει η Unicef, η μείωση των εμβολιασμών στα παιδιά, από τη βρεφική μάλιστα ηλικία, αγγίζει ένα ποσοστό ως και 80% σε ορισμένες χώρες. Για αυτό ευθύνεται ο περιορισμός στην κινητικότητα από τα απαγορευτικά μέτρα, αλλά και ο φόβος των ανθρώπων να εισέλθουν σε χώρους υγειονομικούς. [12]

Επίλογος

Αυτό που πλέον φαίνεται ξεκάθαρα είναι τελικά πως ο ίδιος ο ιός δεν είναι περισσότερο επικίνδυνος για τα παιδιά απ’ ό,τι η ίδια η διαχείριση του. Η διαχείριση της πανδημίας με την καθολική και οριζόντια καραντίνα, αλλά και τη μόνιμη συζήτηση για κρούσματα, θανάτους και ΜΕΘ, είναι από μόνη της μια συνθήκη πανδημίας, μια και αφορά όλους τους νέους. Ο ιός μπορεί να μην τους προσβάλλει όλους ή τουλάχιστον το ίδιο σοβαρά, όπως δείχνουν άλλωστε και οι άνωθεν μελέτες, αλλά τα lockdown θα προκαλέσουν συμπτώματα σε όλα τα παιδιά! Το άρθρο αυτό δεν έρχεται να πει κάτι νέο. Όλοι έχουμε τουλάχιστον υποθέσει τις συνέπειες του εγκλεισμού στη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών. Αυτό που θέλω να πω πως είναι πως στον δρόμο που έχουμε να βαδίσουμε μπροστά μας, κρατάμε δυο ποτήρια μισά. Το ένα της καθαυτής δράσης του ιού στα παιδιά και το άλλο της επίδρασης του τρόπου που αντιμετωπίζουμε την πανδημία στις ζωές τους. Το πρώτο ποτήρι πρέπει, και επίσημα από τις μελέτες, να το βλέπουμε μισογεμάτο, όμως το άλλο φοβάμαι πως είναι μισοάδειο και πρέπει σύντομα να φροντίσουμε να μην αδειάσει τελείως.

Ο Ιορδάνης Παπαδόπουλος MD, PhD, είναι Επιμελητής Β΄ Παιδιατρικής ΓΝ Σύρου, iordanispapado@hotmail.com, Facebook: μικρο σονοκομειο.

Πηγές:
[1] 2019-20 Season’s Pediatric Flu Deaths Tie High Mark Set During 2017-18 Season www.cdc.gov/flu/spotlights/2019-2020/2019-20-pediatric-flu-deaths.htm
[2] SARS-CoV-2–Associated Deaths Among Persons Aged <21 Years — United States, February 12–July 31, 2020, Weekly / September 18, 2020 / 69(37);1324–1329
[3] WHO Coronavirus Disease (COVID-19) Dashboard Data last updated: 2020/12/13
[4] Covid-19 in children and the role of school settings in Covid-19 transmission
www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/children-and-school-settings-covid-19-transmission
[5] Wu Z, McGoogan JM. Characteristicis of and Important Lessons From Covid-19. Outbreak in China : Summary of a Report of 72314 cases. JAMA 2020;323(13):1239
[6] Romero-Blanco C et al. Physical activity and sedentary lifestyle in university students. Changes during Covid-19 pandemic. Int J Envir Res Public Health 2020
[7] Ezpelta et al. Life Conditions during COVID-19 Lockdown and Mental Health in Spanish Adolescents. Int J Env Res Public Health 2020, Oct;17(19)
[8] Branquinho C et al. “Hey, we also have something to say” A study of Portuguese adolescents and young people’s experiences under Covid-19. J Community Psychol. 2020 Oct
[9] Pierce M et al. Mental Health before and during the Covid-19 pandemic: a longitudinal probability sample survey of the UK population . The Lancet Psychiatry. 2020 Oct;7(10):883-92
[10] Ramachadran et al, Impact of Covid-19 lockdown on self managed weight loss journeys. Obesity research and clinical practice.2020, p386
[11] Michele Aragona et al, Italy, “Type 1 diabetes and covid-19: The lockdown effect”, Diabetes Research and Cliniacl Practice
[12] Santoni JM et al, MMWR Morb Mortal Rep 2020;69:591-593