Αποθηλασμός ονομάζεται η απεξάρτηση από το μητρικό γάλα. Πρόκειται για μια διαδικασία που δεν είναι πάντοτε εύκολη ούτε για τη μητέρα ούτε για το παιδί. Το Τaλκ συζήτησε με τον Νίκο Βαράκη, παιδίατρο και διεθνώς πιστοποιημένο σύμβουλο μητρικού θηλασμού IBCLC (International Board Certified Lactation Consultant), που εξηγεί όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε, ενώ μας συστήνει και μια συγγραφέα, τη Μαρίνα Πλούμπη, που έγραψε βιβλίο για την… τελευταία γουλίτσα!

Εν αρχή ην το γάλα
«Ανήκουμε στα θηλαστικά και αυτό σημαίνει πως για τους πρώτους έξι μήνες ζωής ενός μωρού, η επιβίωσή του αρχικά και η ανατροφή του στη συνέχεια εξαρτώνται από το γάλα. Αναφέρω τη λέξη “επιβίωση”, επειδή το βρέφος μόλις γεννηθεί εξαρτάται πλήρως από το γάλα για να τραφεί, οπότε αναγκαστικά θα πιει το γάλα της μητέρας του ή μιας δότριας ή το γάλα άλλου θηλαστικού (συνήθως αγελάδας ή κατσίκας), τροποποιημένο για τις δυνατότητες του. Με τη φόρμουλα το βρέφος επιβιώνει, με το μητρικό γάλα ανατρέφεται», υπογραμμίζει ο κ. Βαράκης.
«Προς το τέλος του πρώτου εξαμήνου, εισάγουμε τις στερεές τροφές και το μωρό αρχίζει να τρώει και άλλα φαγητά. Κάπου εδώ αρχίζει στην ουσία ο απογαλακτισμός. Το πότε ολοκληρώνεται δεν έχει συγκεκριμένη ημερομηνία. Ο Π.Ο.Υ συστήνει αποκλειστικό θηλασμό για τους πρώτους έξι μήνες ζωής και στη συνέχεια, παράλληλα με την εισαγωγή των στερεών τροφών, να συνεχίσει το παιδί να θηλάζει μέχρι τουλάχιστον δύο ετών. Αυτή τη θέση υιοθετούν οι περισσότερες χώρες του κόσμου, ανάμεσά τους και η δική μας. Ανώτερο όριο για τον αποθηλασμό δεν ορίζει κάποια παιδιατρική εταιρεία. Αναφέρομαι, δε, σε αποθηλασμό και όχι σε απογαλακτισμό, επειδή ένα παιδί, ειδικά μετά τον πρώτο χρόνο, δεν είναι υποχρεωτικό να πίνει γάλα, αν δεν πρόκειται για το μητρικό. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πλασμένος να θηλάζει και μετά να τρέφεται με τροφές. Μέσα στις τροφές είναι και τα γαλακτοκομικά, μια καλή πηγή ασβεστίου και κάποιων βιταμινών. Στα γαλακτοκομικά συμπεριλαμβάνεται και το γάλα άλλων θηλαστικών, και έτσι, εφόσον το επιθυμεί, μπορεί να πίνει γάλα μια ζωή.

Πώς σταματάει ο θηλασμός;
Η διακοπή δηλαδή του θηλασμού γίνεται με δύο τρόπους: τον φυσικό, όπου μητέρα και παιδί αποφασίζουν πότε θέλουν να αποθηλάσουν και τον τεχνητό, κατά τον οποίο ο αποθηλασμός είναι για κάποιον λόγο επιβεβλημένος.
«Ανήκουμε στα πρωτεύοντα θηλαστικά, δηλαδή στην ίδια κατηγορία με είδη όπως ο πίθηκος ή ο γορίλας, με τα οποία έχουμε κοινά περισσότερο από το 98% των γονιδίων μας. Από αυτά τα ζώα, που δεν επηρεάζονται από κοινωνικές επιταγές παρά μόνο από τις ανάγκες της φύσης, μαθαίνουμε πως ο φυσικός αποθηλασμός ολοκληρώνεται μετά τον δεύτερο χρόνο ζωής. Συγκεκριμένα, ανθρωπολογικές μελέτες δείχνουν πως ο άνθρωπος αποθηλάζει φυσικά από περίπου δυόμιση μέχρι περίπου επτά χρονών. Οι μελέτες αυτές δεν εμπεριέχουν κοινωνικά “πιστεύω” και ταμπού και επιβεβαιώνονται σε μέρη του κόσμου όπου ο πολιτισμός με την έννοια που τον έχουμε εμείς στο μυαλό μας δεν έχει επικρατήσει. Ο δυτικός τρόπος ζωής έχει απομακρύνει τον άνθρωπο από τον θηλασμό. Έχει θεωρηθεί απλώς μια τροφή για την οποία έχουμε εναλλακτικές και έτσι δεν είναι ανάγκη για την σύγχρονη μητέρα να θηλάζει», προβληματίζεται ο κ. Βαράκης.
«Η γυναίκα στις μέρες μας είναι γεμάτη υποχρεώσεις, ενώ πλέον έχει αποκτήσει υποχρεώσεις ακόμα και το νήπιο. Ο θηλασμός, όμως, είναι πολλά περισσότερα από απλή τροφή. Είναι γνωστή η συμβολή του στην ενίσχυση της άμυνας του παιδιού. Το ανοσοποιητικό σύστημά του είναι ανώριμο μέχρι την ηλικία που αρχίζει να έρχεται σε επαφή με άλλα παιδιά και άρα με ιούς και μικρόβια. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, που όλη η ανθρωπότητα μαστίζεται από την πανδημία, ο θηλασμός αποδεικνύεται ανεκτίμητο όπλο για την προστασία του παιδιού», εξηγεί και προσθέτει ότι συμβάλλει και στην ανάπτυξη και ωρίμαση του εγκεφάλου, με όλο και περισσότερες μελέτες να συνδέουν τον μακροχρόνιο θηλασμό με καλύτερες επιδώσεις σε τεστ νοημοσύνης και λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς. Τέλος, παρέχει προστασία στα υπόλοιπα συστήματα, όπως στο ενδοκρινολογικό ή στο καρδιαγγειακό με μείωση ασθενειών (σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, μορφές καρκίνου), καθώς και σε προδιαθετικούς για νόσους παράγοντες (παχυσαρκία, αλλεργίες κ.ά.)
Σύμφωνα με τον κ. Βαράκη, ιδανικά μετά τα δεύτερα γενέθλια, όποτε το επιθυμεί η μητέρα ή το παιδί μπορεί να επέλθει ο φυσικός αποθηλασμός. «Αν είναι εφικτό, είναι προτιμότερο να γίνεται υπό καλές συνθήκες, χωρίς πίεση από καμιά πλευρά. Δεν είναι καλή ιδέα, για παράδειγμα, να επιλέξεις να αποθηλάσεις σε φάσεις άλματος ανάπτυξης του παιδιού ή στην έξαρση της πανδημίας ή όταν το παιδί πρωτοπηγαίνει σε παιδικό σταθμό φθινόπωρο ή χειμώνα και είναι αναμενόμενο να αρρωσταίνει συχνά».

Ο ρόλος της μητέρας
Ο αποθηλασμός συχνά δεν είναι εύκολος. Έχουμε δύο πρωταγωνιστές, τη μητέρα και το παιδί, και θα πρέπει οι ανάγκες και οι διαθέσεις τους να συμπέσουν. Ο κ. Βαράκης τονίζει ότι είναι σημαντικό αφενός να αναγνωρίζουμε τις συνθήκες. Για παράδειγμα: «Δεν θέλω ακόμα να αποθηλάσω, όμως με πιέζει το περιβάλλον, οπότε θα βρω σύμμαχο την ανάγκη του παιδιού». Ή και το αντίθετο: «Δεν μπορώ άλλο, ο θηλασμός με καταπιέζει, όμως θα συνεχίσω γιατί μου το ζητάει το παιδί μου». Ο πρώτος στόχος είναι να θηλάσει αν γίνεται αποκλειστικά το μωρό το πρώτο εξάμηνο της ζωής του. Επόμενος στόχος για το καλό του παιδιού, αλλά και της μητέρας (μην ξεχνάμε και την προστασία της υγείας της μητέρας μέσα από τον θηλασμό) είναι τα δεύτερα γενέθλια.
«Από εκεί και πέρα, θηλάζουν για όσο το επιθυμούν και οι δυο. Αν η μία πλευρά δεν το επιθυμεί πια, τότε αυτό πρέπει να γίνεται σεβαστό και να προχωράμε όσο πιο φυσικά στον αποθηλασμό. Το να καταπιέζεται είτε η μητέρα είτε το παιδί δεν είναι καλό. Αν η μητέρα αισθάνεται πως δεν μπορεί ή δεν θέλει να θηλάσει άλλο, χωρίς κανένα αίσθημα αποτυχίας ή ανικανότητας, είναι καλό να προχωρήσει στον αποθηλασμό. Οι μητέρες που θηλάζουν, ειδικά σε κουλτούρες όπως η δική μας, που πιστεύω πως είναι πολέμια προς τον θηλασμό, είναι ηρωίδες και αξίζουν τον θαυμασμό και την υποστήριξή μας. Ίσως ακόμα περισσότερο στη φάση που έχουν κουραστεί και δεν αντέχουν άλλο».

Πώς γίνεται ο φυσικός αποθηλασμός;
«Ο φυσικός αποθηλασμός γίνεται σταδιακά», τονίζει ο κ. Βαράκης. «Ξεκινάμε αφαιρώντας έναν θηλασμό που δεν είναι τόσο σημαντικός, που συχνά χάνει το παιδί, επειδή η μητέρα π.χ. δεν είναι στο σπίτι. Συνήθως τον πρωινό ή τον μεσημεριανό. Ακολουθεί έπειτα από 3-4 μέρες ο επόμενος, για να αφήσουμε για το τέλος έναν θηλασμό που κάνουμε καθημερινά. Συχνά αυτός είναι ο βραδινός, επειδή συνήθως συνδέεται με τη διαδικασία του ύπνου. Πολλές φορές μητέρες διακόπτουν τελείως τον θηλασμό, ακριβώς επειδή δεν αντέχουν άλλο τις νυχτερινές αφυπνίσεις». Στο σημείο αυτό, ο κ. Βαράκης υπενθυμίζει ότι στην ανατροφή των παιδιών είναι σημαντικό να βάζουμε όρια. «Χωρίς να τα ακυρώνουμε ούτε να τα αγνοούμε ή να τα καταπιέζουμε, οφείλουμε να θέτουμε τους κανόνες, μια που εμείς έχουμε την ευθύνη για τη σωματική και ψυχική τους υγεία και ανάπτυξη. Είναι προτιμότερο να αποσυνδέσουμε τον ύπνο από τον θηλασμό αν νιώθουμε πως μας καταπιέζει και να συνεχίσουμε να θηλάζουμε για χρόνια, παρά να σφίγγει τα δόντια η μητέρα μέχρι το παιδί να γίνει δύο χρονών, προκειμένου να σταματήσει τον θηλασμό για να κοιμηθεί σαν άνθρωπος».
Κι αν ο αποθηλασμός έγινε ξαφνικά και χωρίς τη θέληση της μητέρας; Μπορεί να χρειαστεί ψυχολογική βοήθεια; «Η ανατροφή των παιδιών δεν είναι εύκολη υπόθεση, γι’ αυτό άλλωστε έγραψα και το βιβλίο Να είστε όλοι καλά και τα παιδιά μας καλύτερα, ώστε να βοηθήσω όσο μπορώ τους γονείς και το περιβάλλον του παιδιού. Τις περισσότερες φορές είναι γεμάτη προκλήσεις και σίγουρα ο αποθηλασμός είναι μια από αυτές. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας αποτελούν σημαντική βοήθεια είτε πριν προκύψει το πρόβλημα είτε μετά. Η μητέρα, αλλά και όσοι την περιβάλλουν, πρέπει να αναγνωρίσει και να αποδεχθεί την ύπαρξη του προβλήματος για να ζητήσει βοήθεια. Η κοινωνία μας, από την άλλη, οφείλει να ξεπεράσει στερεότυπα και ταμπού, προκειμένου να μπορούν οι επαγγελματίες υγείας να ασκήσουν το λειτούργημά τους», προβληματίζεται, ενώ υπενθυμίζει πως ζούμε σε μια κοινωνία που δεν έχει κουλτούρα θηλασμού και μέρος αυτής είναι και οι επαγγελματίες υγείας. «Οπότε είναι σημαντικό εκείνος που θα αναλάβει μια μητέρα πριν ή και μετά τον αποθηλασμό να έχει γνώσεις γύρω από τον θηλασμό και την αξία του», σημειώνει.

Είναι εφικτός ο επαναθηλασμός;
Κι αν μητέρα ή παιδί ή και οι δυο μετανιώσουν; Τότε τι μπορεί να γίνει; «Υπάρχουν μητέρες που υιοθέτησαν παιδιά και κατάφεραν να τα θηλάσουν», υπενθυμίζει ο κ. Βαράκης. «Η μητέρα που γέννησε, θήλασε και αποθήλασε σίγουρα βρίσκεται πιο κοντά στο να θηλάσει και πάλι. Στο πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι αυτό παίζει ρόλο το πώς έγινε ο αποθηλασμός. Αν ήταν φυσικός, τότε τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Υπάρχουν γυναίκες που αποθηλάζουν φυσικά και το στήθος τους εκκρίνει γάλα για χρόνια. Σε τέτοιες και παρόμοιες περιπτώσεις, ο “επαναθηλασμός” μπορεί να απαιτεί απλώς να μπαίνει συχνά το παιδί στο στήθος. Αν ήταν τεχνητός, ιδιαίτερα αν χρησιμοποιήθηκαν φαρμακευτικές λύσεις, τότε τα πράγματα δυσκολεύουν. Υπάρχει χάπι που δίνεται εύκολα από συναδέλφους προκειμένου να αποθηλάσει η μητέρα. Αν αλλάξει γνώμη ενώ έχει ακόμα γάλα, θα πρέπει να ανέβει Γολγοθά για να συνεχίσει να θηλάζει, καθώς το φάρμακο αυτό δεν είναι συμβατό με τον θηλασμό. Τότε είναι υποχρεωμένη για χρονικό διάστημα δύο τουλάχιστον εβδομάδων να αντλεί για να σώσει την παραγωγή της και να πετάει το γάλα. Δεν γνωρίζω πολλές γυναίκες που θα το έκαναν αυτό…»

Η ηλικία
Άραγε όσο μεγαλύτερο είναι το παιδί, τόσο περισσότερο δυσκολεύεται να απογαλακτιστεί; «Πολλές φορές ισχύει το αντίθετο, το ίδιο το παιδί έρχεται και ανακοινώνει στη μητέρα πως δεν θέλει να θηλάσει άλλο. Όμως, ακόμα και στην περίπτωση που η μητέρα έχει την ανάγκη να αποθηλάσει και το παιδί δεν θέλει ακόμα, όσο μεγαλύτερο είναι, τόσο ευκολότερα μπορούμε να το βοηθήσουμε να διαχειριστεί την κατάσταση», υποστηρίζει ο κ. Βαράκης. Και προτείνει μάλιστα και ένα βιβλίο, την Τελευταία Γουλίτσα, της Μαρίνας Πλούμπη, που δείχνει γλαφυρά πώς μπορούμε να οδηγηθούμε στον φυσικό αποθηλασμό.

H Μαρίνα είναι μητέρα ενός αγοριού εξίμισι χρονών και ενός κοριτσιού δυόμισι χρονών που της απορροφούν όλη της την ενέργεια και ταυτόχρονα της γεμίζουν τις μπαταρίες μου. Λατρεύει τη θάλασσα και το βιβλίο και αν αυτά τα δύο μπορεί να τα συνδυάσει – εξαιρετικά δύσκολος συνδυασμός με δύο παιδιά- τότε μιλάμε για στιγμές απόλυτης χαλάρωσης. Όταν δεν παίζει με τα παιδιά, διαβάζει, και όταν δεν διαβάζει γράφει – κυρίως  μεταμεσονύκτιες ώρες. Ήταν από τους τυχερούς όπου αυτό που σπούδασε, τουριστικά επαγγέλματα, το είχε ερωτευτεί προτού καν μπει στις φοιτητικές αίθουσες και το ακολούθησε πιστά για δεκατέσσερα χρόνια. Όταν μετακόμισε στο εξωτερικό, άλλαξε πορεία και σπούδασε εξ αποστάσεως, στη σχολή Tabula Rasa, την άλλη της αγάπη, Λογοτεχνική Γραφή. Δεν κρύβει πως συνεχίζει ακάθεκτη εδώ και έξι χρόνια, μια και περνάει όμορφα σε αυτά τα εξ αποστάσεως «θρανία». Γεμίζει συναισθήματα και λέξεις.

Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, η Μαρίνα επισκέφτηκε όχι ένα, αλλά πάρα πολλά βιβλιοπωλεία, όπου και ξεφύλλιζε σχεδόν μαγεμένη ό, τι βιβλίο άγγιζε. Δυστυχώς οι ελληνικοί τίτλοι δεν είναι κάτι που μπορείς να βρεις εύκολα στο εξωτερικό. Σε ένα βιβλιοπωλείο, στο αγαπημένο της Koukoubook στα Χανιά, αναζήτησε ένα παιδικό βιβλίο που να μιλάει για τον αποθηλασμό. Η ιδιοκτήτρια, η Ελένη,  της είπε πως δεν υπάρχει κάτι τέτοιο και ακολούθησε ο εξής διάλογος, με αφύσικη φυσικότητα για δύο ανθρώπους που δεν γνωρίζονταν μέχρι τότε.

– Θα το γράψω εγώ!

– Γράψ’ το!

Και το έγραψε. Ήταν πολύ μεγάλη έκπληξη για εκείνη το ότι δεν υπήρχε ένα παιδικό βιβλίο που να μιλάει για αυτή την τόσο σημαντική περίοδο για το παιδί και τη μητέρα.

Κατά την προσωπική της άποψη και εμπειρία, η περίοδος του αποθηλασμού είναι εξαιρετικά σημαντική μα και ευαίσθητη τόσο για το παιδί όσο και για τη μητέρα. Η τελευταία γουλίτσα, προτού εκδοθεί, δόθηκε σε μητέρες θηλάζουσες και μητέρες που είχαν ήδη αποθηλάσει. Η αίσθηση ήταν η ίδια σχεδόν για όλες, για εκείνες που ήθελαν να αποθηλάσουν, για εκείνες που δεν ήθελαν αλλά και για εκείνες που ένοιωθαν αντικρουόμενα συναισθήματα, «θέλω και δεν θέλω». Με βάση τον σχολιασμό τους, αν όχι όλες, οι περισσότερες ένιωσαν το ίδιο «σφίξιμο» στο στομάχι όταν συνειδητοποίησαν ότι θα είναι ή ήταν η τελευταία γουλίτσα. Είναι ένας «αποχωρισμός» δύσκολος. Το παιδί από την άλλη βρίσκεται στο σημείο της μετάβασης σε μια άλλη καθημερινότητα, που σηματοδοτεί, όμως, το ξεκίνημα μιας νέας, πιο αυτόνομης πορείας για εκείνο.

Η κάθε μητέρα, εξηγεί η Μαρίνα, γνωρίζει καλύτερα το παιδί της, το κάθε παιδί είναι διαφορετικό και η κάθε δυάδα επίσης. Η δυάδα είναι διαφορετική ακόμα και αν πρόκειται για την ίδια μητέρα, αλλά για διαφορετικό παιδί. (πρωτότοκο, δευτερότοκο κ.ο.κ) Άλλος συνδυασμός, άλλες συμπεριφορές, άλλο ταξίδι! «Δεν είναι μαγικό;» αναρωτιέται. Ο αποθηλασμός αφορά τη δυάδα μητέρα-παιδί και ακολουθεί τους κανόνες που βάζει η ίδια η δυάδα. «Αν θα μοιραζόμουν μια πληροφορία θα ήταν η κάθε μητέρα να ακούσει το ένστικτό της», συμπληρώνει;

Βρείτε την Τελευταία Γουλίτσα σε όλα τα βιβλιοπωλεία αλλά και στο site του εκδοτικού Sweet Serendipities