«Μαμά, φέτος, εκτός από ποδόσφαιρο, θέλω να πάω καράτε και κιθάρα ή πιάνο. Μη μου πεις ότι θα δούμε το πρόγραμμα και τον ελεύθερο χρόνο μας. Το έχω σκεφτεί, υπάρχει λύση: θα σταματήσω τα αγγλικά και θα έχω χρόνο-έτσι κι αλλιώς έμαθα να μιλάω». Ο 9χρονος γιος μου ήταν κατηγορηματικός στις προγραμματικές δηλώσεις του σχετικά με τις εξωσχολικές δραστηριότητες για το νέο σχολικό έτος. Συγκρατήθηκα για να μην απαντήσω ότι ο καθοριστικός παράγοντας δεν είναι ο ελεύθερος χρόνος αλλά τα οικονομικά μας, και είπα αυτό που… περίμενε να ακούσει και ο ίδιος, ότι δηλαδή θα δούμε το πρόγραμμα όλων μας πριν αποφασίσουμε ποια δραστηριότητα χωράει και ποια όχι στη δική του καθημερινότητα.

Το θέμα των περίφημων εξωσχολικών δραστηριοτήτων, όπως έχει επικρατήσει να λέγονται όλες οι δραστηριότητες που κάνουν τα ελληνόπουλα εκτός του σχολικού ωραρίου και πλαισίου, ίσως είναι το πιο κοινότοπο θέμα στην οικογενειακή ατζέντα του Σεπτεμβρίου, μαζί με εκείνο που αφορά τα του σχολείου (δάσκαλοι, σχολικά είδη, μετακίνηση, ολοήμερο, μελέτη κ.λπ.). Απόδειξη της ένδειας ενός ουσιαστικού σχολικού προγράμματος αλλά και της εντεινόμενης αγωνίας του Έλληνα γονιού να προσφέρει το μέγιστο δυνατό στην εκπαίδευση και την παιδεία των τέκνων του, οι εξωσχολικές δραστηριότητες έχουν παγιωθεί στην καθημερινότητα των παιδιών, από το κέντρο της Αθήνας μέχρι το πιο απομακρυσμένο χωριό της περιφέρειας, και μάλιστα σε μια απίστευτη γκάμα. Παλαιότερα, προτού το… τσουνάμι της οικονομικής κρίσης προκαλέσει ανατροπές, μικρότερες ή μεγαλύτερες, στη ζωή όλων μας, οι γονείς από πολύ νωρίς σχεδίαζαν τις εξωσχολικές δραστηριότητες που θα ακολουθήσουν τα παιδιά τους.

Ωστόσο, η υπερβολή και οι ακραίες καταστάσεις δεν άργησαν να εμφανιστούν και να πολλαπλασιαστούν, με επακόλουθο τα παιδιά ακόμη και προσχολικής ηλικίας να έχουν ένα πρόγραμμα γεμάτο εξωσχολικές δραστηριότητες, συχνά χωρίς ελεύθερο χρόνο για χαλάρωση και παιχνίδι, δηλαδή χωρίς το πιο ουσιαστικό κομμάτι της παιδικής ηλικίας. Οι περισσότεροι οργάνωναν μαζί με την εγγραφή του παιδιού στον παιδικό σταθμό κι εκείνη στο κολυμβητήριο, στις πολεμικές τέχνες, στα μαθήματα μουσικής, στις ξένες γλώσσες, στις αθλητικές δραστηριότητες κ.λπ. Με την οικονομική κρίση τα περιστατικά αυτά μετριάστηκαν, ακόμη και σήμερα όμως αρκετοί γονείς από νωρίς γράφουν τα παιδιά τους σε 2-3 ή και παραπάνω δραστηριότητες.

«Τα περισσότερα παιδιά σε γενικές γραμμές απολαμβάνουν τα πλούσια ερεθίσματα και τις πολλές δυνατότητες που τους παρέχονται. Μέσα από τις εξωσχολικές δραστηριότητες, τους δίνεται η ευκαιρία να αναδείξουν την προσωπικότητά τους, να ανακαλύψουν τις ικανότητές τους και να εκφράσουν τη δημιουργικότητά τους» λέει στο Τaλκ η ψυχολόγος- παιδοψυχολόγος Αλεξάνδρα Καππάτου. Ο ρόλος του γονιού καθίσταται πολύ σημαντικός (και) σε αυτό το πεδίο της ζωής του παιδιού. Διότι είναι ο γονιός εκείνος που καλείται να διερευνήσει εγκαίρως τις δυνατότητες και τις κλίσεις του παιδιού, να σταθεί δίπλα του υποστηρικτικά παρέχοντάς του τη δυνατότητα να αναπτύξει πρωτοβουλίες ώστε να ανακαλύψει και να καλλιεργήσει τα ταλέντα και τα ενδιαφέροντά του, να δημιουργήσει εντέλει το κατάλληλο περιβάλλον στο παιδί του, ώστε να νιώθει ασφάλεια και να αναπτύσσει αυτοπεποίθηση.

Από τη θεωρία στην πράξη, ωστόσο, η απόσταση που διανύεται από τους γονείς είναι πολύ μεγάλη. «Πολλές φορές οι γονείς, μέσα στην επιθυμία τους για μεγαλύτερη πρόοδο του παιδιού, όπως την αντιλαμβάνονται οι ίδιοι, παραβλέπουν τις πραγματικές ανάγκες και δυνατότητές του» λέει η κυρία Καππάτου, και συνεχίζει: «Κάποιες φορές αναπτύσσουν υψηλές προσδοκίες από το παιδί απαιτώντας να αποδίδει άριστα σε κάθε δραστηριότητα εκφράζοντας τη δυσαρέσκεια και την απογοήτευσή τους όταν αυτό δεν επιτυγχάνεται. Σε αυτές τις περιπτώσεις ίσως είναι καλύτερα να αναρωτηθούν γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο. Μήπως άθελά τους πιέζουν το παιδί να ασχοληθεί με εξωσχολικές δραστηριότητες που δεν το ικανοποιούν;»

Στην προσχολική ηλικία η βασική ανάγκη του παιδιού είναι το παιχνίδι, ενώ σε όλες τις ηλικίες της σχολικής ζωής προαπαιτούμενο για τη σωστή συνολική ανάπτυξη του παιδιού είναι ο ελεύθερος χρόνος. Η πρώτη μου δασκάλα στο δημοτικό είχε πει στη μητέρα μου, που προβληματιζόταν για τα μαθήματα πιάνου που δεν μπορούσε να μου προσφέρει, και που επίμονα ζητούσα, πως «μπορεί η ξένη γλώσσα ή το μάθημα πιάνου να είναι εφόδιο για τα παιδιά, αλλά δεν είναι ευκαιρίες που χάνονται για πάντα αν δεν γίνουν στην παιδική ηλικία. Η κόρη σας έχει τη ζωή μπροστά της για να επιλέξει τι της αρέσει και να ασχοληθεί με αυτό». Παρεμπιπτόντως, με το πιάνο ουδέποτε ασχολήθηκα.

Ο συμμαθητής του μικρού γιου μου, ο 9χρονος Λευτέρης, δεν έχει ελεύθερο χρόνο ούτε παίζει. Έχει πολλές δυνατότητες, όμως, όπως λένε με την πρώτη ευκαιρία οι γονείς του, στα ελάχιστα παιδικά πάρτι που τον συνοδεύουν. Η επιστροφή του στο σπίτι από το σχολείο σηματοδοτεί την εκκίνηση στον αγώνα δρόμου που κάνει καθημερινά. Μελέτη, αγγλικά, μπάσκετ, γερμανικά, κιθάρα και καράτε, σε ένα σφιχτό πρόγραμμα και ένα συνεχές «πηγαινέλα» από το σπίτι ως τα σημεία των δραστηριοτήτων. Οι γονείς του είναι περήφανοι: «Ευτυχώς το παιδί τα καταφέρνει παντού». Με τον Λευτέρη θέλει να πάει καράτε και κιθάρα ο δικός μου γιος. Όταν του εξήγησα, όμως, ότι δεν θα βρίσκονται μαζί στην ίδια αίθουσα στην κιθάρα, διότι ο Λευτέρης έχει διδαχθεί περισσότερα και εκείνος θα είναι αρχάριος, ο ενθουσιασμός για την κιθάρα ξεφούσκωσε ‒ μας απομένει η διαχείριση του καράτε…

Κάθε παιδί είναι μια προσωπικότητα αυτόνομη, με ξεχωριστούς ρυθμούς μάθησης, ιδιαίτερες κλίσεις και ταλέντα. Δεν είναι αντίγραφο του κάθε συμμαθητή και φίλου ούτε προέκταση του γονιού, λένε μονότονα οι ειδικοί παιδαγωγοί. Παρά ταύτα, δεν είναι λίγοι εκείνοι οι γονείς που, έχοντας οι ίδιοι απωθημένα, κλίσεις και απαιτήσεις, ρίχνουν το παιδί τους στην παγίδα να πραγματοποιήσει ό,τι οι ίδιοι δεν πραγματοποίησαν. Προσωπικά δεν το απέφυγα – και η καλή πρόθεση που είχα, όπως έχουν οι περισσότεροι γονείς φαντάζομαι, δεν είναι ελαφρυντικό… Η δασκάλα της μουσικής μπήκε νωρίς στη ζωή του μεγάλου γιου μου –χωρίς να το έχει ζητήσει. Το παιδί έχει δεξιότητα στο πιάνο, μου είπε. Φούσκωσα από περηφάνια και χαρά στερημένη από τέτοιες δραστηριότητες ως μαθήτρια της ελληνικής επαρχίας. Όταν η δασκάλα άρχισε να απαιτεί και μελέτη, εκτός από τη δεξιότητα, ο μικρός μουσικός μου άρχισε να αντιδρά. Τελειώνοντας το δημοτικό, έκλεισε οριστικά και το πιάνο. Δεν ήταν εύκολο για μένα να αποδεχθώ ότι το παιδί μου δεν θέλει να ασχοληθεί με τη μουσική – σε αυτήν τη φάση τουλάχιστον. Το αποδέχθηκα, όμως, με την αμυδρή ελπίδα ότι θα επανεκτιμήσει την κλίση του και θα την καλλιεργήσει κάποια στιγμή της ζωής του όταν θα νιώθει ο ίδιος την επιθυμία και τη διάθεση για αυτό.

Η καλύτερή μου φίλη, πάλι, δεν άφησε κανένα περιθώριο στην κόρη της να συζητήσουν να σταματήσει τα μαθήματα πιάνου. «Δεν την αναγκάζω να ασχοληθεί με πράγματα πέρα από την αντοχή της» μου λέει κατηγορηματικά. Η Αγγελική, όντας παιδί υπεύθυνο και πειθαρχημένο, συνεχίζει με λιγότερη όρεξη και περισσότερη γκρίνια το πιάνο και η μαμά της μου θυμίζει ενίοτε ότι εάν δεν είχα ενδώσει στην απαίτηση του Γιάννη να διακόψει το πιάνο, θα είχα δώσει στο παιδί μου την ευκαιρία να δηλώνει μια παραπάνω δεξιότητα, ένα δίπλωμα, ένα προσόν στα βιογραφικά της επαγγελματικής και μη ζωής του.

«Υπάρχουν και οι περιπτώσεις που οι εξωσχολικές δραστηριότητες μπορεί να μετατραπούν από χαρά σε καταναγκασμό και το παιδί να πιέζεται αφόρητα. Αυτό που πρέπει να θυμούνται οι γονείς, ανεξάρτητα από την ηλικία του παιδιού, είναι ότι χρειάζεται συνετή διαχείριση. Για παράδειγμα, στο παιδί της προσχολικής ηλικίας μπορούν να εντάξουν μια δραστηριότητα συμβατή με την ηλικία του. Αφού το παιδί τη δεχθεί και οι γονείς διαπιστώσουν ότι περνάει καλά, την επόμενη χρονιά μπορεί να προσθέσουν και μια ακόμη επιλέγοντας με γνώμονα τα ενδιαφέροντα του παιδιού. Στόχος αυτής της τακτικής να μην πιέζεται το παιδί, γεγονός που συχνά δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό από τους γονείς. Αν το παιδί περνάει καλά και δείχνει χαρούμενο, δεν χρειάζεται να ανησυχείτε για το φορτωμένο του πρόγραμμα. Αν, ωστόσο, ο μαθητής παίρνει το καθετί πάρα πολύ σοβαρά, τότε κάτι πρέπει να αλλάξει» τονίζει η κυρία Καππάτου.

Ποιες είναι οι ενδείξεις ότι το παιδί πιέζεται

• Φαίνεται πάντα βιαστικό.

• Είναι αγχωμένο.

• Νιώθει ότι δεν προλαβαίνει.

• Διαμαρτύρεται συχνά για κάποιες δραστηριότητες ότι δεν τις θέλει ή δείχνει ότι βαριέται να κάνει μια εργασία ή την αφήνει μισοτελειωμένη.

• Μελετά βιαστικά και επιπόλαια τα μαθήματά του.

• Δεν προλαβαίνει να βγει έξω να συναντήσει τους φίλους του, ακόμα και το Σαββατοκύριακο.

Σ’ αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν πολλές πιθανότητες το πρόγραμμα του παιδιού να είναι υπερβολικά φορτωμένο, γι’ αυτό χρειάζεται να αξιολογήσετε την κατάσταση και να εκτιμήσετε αν είναι ανεκτό από το ίδιο ή όχι.

Ένας μικρός οδηγός για τις εξωσχολικές δραστηριότητες

-Διαβεβαιώστε το παιδί σας, με τον τρόπο που εσείς ξέρετε, ότι το αγαπάτε είτε κάνει περισσότερα είτε λιγότερα. Η αγάπη σας δεν εξαρτάται από τις επιδόσεις του.

-Συζητήστε τυχόν αλλαγές ή αναπροσαρμογές που μπορεί να γίνουν στο πρόγραμμά του.

-Μη σπεύσετε να σταματήσετε, για παράδειγμα, το μπάσκετ που «δεν του χρειάζεται», ενώ τα αγγλικά είναι απαραίτητα. Μη σπεύσετε να διακόψετε δραστηριότητες που απολαμβάνει ιδιαίτερα το παιδί και που το ψυχαγωγούν ή το εκτονώνουν.

-Μπορείτε να περιορίσετε τις ώρες κάποιας ασχολίας ή να προγραμματίσετε τον αθλητισμό για το Σάββατο.

-Σημασία έχει να κατανεμηθούν σωστά στον χρόνο του οι εξωσχολικές δραστηριότητες, και αυτές στο μέτρο που το ευχαριστούν.

-Είναι προτιμότερο να ασχοληθεί με λιγότερα και να είναι ευχαριστημένο παρά να πιέζεται να τα προλάβει όλα σ’ αυτήν την τρυφερή ηλικία.

-Μην παραμελείτε την ανάγκη του παιδιού για ελεύθερο χρόνο μέσα στην καθημερινότητα, μετά το τέλος των σχολικών του υποχρεώσεων.

-Το παιδί πρέπει να αφιερώνει τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα για χαλάρωση και ξεκούραση.

Με τη συνεργασία της ψυχολόγου-παιδοψυχολόγου-συγγραφέως Αλεξάνδρας Καππάτου.