Για τους περισσότερους γονείς η επίσκεψη στον παιδίατρο προϋποθέτει συνήθως κι ένα… άρρωστο παιδί. Υπάρχουν όμως και φορές που η επίσκεψη στον παιδίατρο (πρέπει να) γίνεται συνοδεία ενός γερού και ευδιάθετου μωρού για να διασφαλιστεί μέσα από έναν τυπικό προληπτικό έλεγχο ότι αυτό θα συνεχίσει να είναι… γερό και υγιές. Ο προληπτικός ιατρικός έλεγχος στα παιδιά είναι πολύ σημαντικό βήμα για τη διατήρηση της καλής υγείας τους και για την προστασία τους από σοβαρότερα προβλήματα. Σε γενικές γραμμές, ο πρώτος προληπτικός εργαστηριακός έλεγχος γίνεται κοντά στα πρώτα γενέθλια του παιδιού ενώ τη συχνότητα της επανάληψής του την καθορίζει προφανώς ο γιατρός με βάση τα αποτελέσματα του ελέγχου.

«Ο προληπτικός ιατρικός έλεγχος γίνεται σε παιδιά που δεν εμφανίζουν κάποιες ενδείξεις νοσήματος και φαίνονται υγιή. Στοχεύει στην πρώιμη ανίχνευση και αναγνώριση εκείνων των παιδιών που μπορεί στην πορεία της ζωής τους να παρουσιάσουν κάποιο συγκεκριμένο νόσημα, ώστε να δρομολογηθεί περαιτέρω έλεγχος και φυσικά η κατάλληλη αντιμετώπιση» εξηγεί τη σκοπιμότητα του προληπτικού ελέγχου στα παιδιά η παιδίατρος Ξανθή Δεδούκου.

Τα πιο χαρακτηριστικά νοσήματα για τα οποία συστήνονται εργαστηριακές προληπτικές εξετάσεις στα παιδιά με σκοπό την πρώιμη ανίχνευση, τη βέλτιστη καθοδήγηση και φυσικά την πρόληψη καταστάσεων επιβαρυντικών για την υγεία είναι η υπερλιπιδαιμία, δηλαδή η γνωστή σε όλους μας αυξημένη χοληστερίνη, η υπέρταση, δηλαδή η υψηλή αρτηριακή πίεση, η αναιμία και τα καρδιολογικά νοσήματα.

Προληπτικός ιατρικός έλεγχος στα παιδιά για υπερλιπιδαιμία

Η αυξημένη τιμή της χοληστερίνης εντοπίζεται σε ολοένα και περισσότερα Ελληνόπουλα. Είναι γνωστό ότι στους ενηλίκους η αυξημένη χοληστερίνη αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής νόσου. Ωστόσο, για να δημιουργηθεί σημαντική βλάβη στον οργανισμό μεσολαβεί περίπου μια 15ετία. Ο έλεγχος της χοληστερίνης στα παιδιά ουσιαστικά αυτήν την κρίσιμη 15ετία στοχεύει να ελέγξει και να αποτρέψει την εμφάνιση καρδιαγγειακών προβλημάτων στην αρχή της ενηλικίωσης. η υπερχοληστερολαιμία είναι σιωπηρή νόσος. Το γεγονός ότι η υπεριλιπιδαιμία δεν δίδει συμπτώματα μέχρι να εμφανιστούν επιπλοκές καθιστά ακόμη πιο επιτακτική τη μέτρηση της χοληστερίνης στο αίμα των λιλιπούτειων.

Ποια παιδιά ελέγχονται και πότε

Όπως διευκρινίζει η κυρία Δεδούκου, τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα προτείνει καθολικό έλεγχο λιπιδίων και χοληστερίνης σε όλα τα παιδιά 9-11 ετών, ανεξαρτήτως οικογενειακού ιστορικού, διότι εάν ο έλεγχος πραγματοποιηθεί μόνο σε παιδιά με θετικό οικογενειακό ιστορικό μπορεί να διαφύγει της διάγνωσης ένα ποσοστό 30%-60% παιδιών με υπερλιπιδαιμία. «Αυτό που μας έχει δείξει πλέον η εκδήλωση και η συχνότητα της νόσου είναι ότι πολλοί γονείς δεν γνωρίζουν ότι έχουν αυξημένη χοληστερόλη επειδή πιθανότατα δεν έχουν υποβληθεί στην ανάλογη εξέταση και άρα τα παιδιά τους κουβαλούν εν αγνοία τους ένα βαρύ οικογενειακό ιστορικό. Αναλόγως, η απουσία καρδιοπάθειας σε γονείς 30 έως 50 χρόνων δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως ‘‘απαλλαγή’’ από τις προληπτικές εξετάσεις για την υπεριλιπιδαιμία καθώς προφανώς μπορεί να την εκδηλώσουν αργότερα, αφού το οικογενειακό ιστορικό είναι δυναμικό και μεταβάλλεται με την αύξηση της ηλικίας» εξηγεί η γιατρός.  Στη συνέχεια απαιτείται άλλη μία μέτρηση τιμής λιπιδίων σε όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από τη συνύπαρξη κάποιου επιβαρυντικού παράγοντα, στην ηλικία των 17-21.

Πότε επιβάλλεται ο προληπτικός ιατρικός έλεγχος στα παιδιά

Εκτός από τον ενδεδειγμένο αιματολογικό έλεγχο των παιδιών στις δύο χρονικές φάσεις 9-11 και 17-21 χρόνων, ο έλεγχος της χοληστερίνης είναι επιβεβλημένος και αναγκαίος στις περιπτώσεις που τα παιδιά:

• Έχουν θετικό οικογενειακό ιστορικό, και συγκεκριμένα εάν ο πατέρας σε ηλικία μικρότερη των 55 ή η μητέρα σε ηλικία μικρότερη των 65 χρόνων έχει παρουσιάσει καρδιαγγειακό νόσημα (στεφανιαία νόσο, στηθάγχη ή έμφραγμα μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο κ.λπ.).

•  Έχουν γονέα με αυξημένα επίπεδα ολικής χοληστερόλης άνω των 240 mg/dl.

• Έχουν άγνωστο οικογενειακό ιστορικό (μετά από υιοθεσία) ή συνυπάρχουν παράγοντες που σχετίζονται με καρδιακά νοσήματα όπως αρτηριακή υπέρταση, διαβήτης και παχυσαρκία.

Για τα παιδιά που ανήκουν σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες ο πρώτος εργαστηριακός έλεγχος για την αξιολόγηση των επιπέδων χοληστερόλης πρέπει να γίνεται μετά την ηλικία των 2 ετών και οπωσδήποτε όχι αργότερα από την ηλικία των 8 ετών. Ακολουθεί δεύτερος έλεγχος σε ηλικία 12-16 ετών.

Εάν στον πρώτο έλεγχο διαπιστωθεί υψηλή τιμή χοληστερόλης, το εύρημα αυτό πρέπει να επιβεβαιωθεί με δεύτερη εξέταση τουλάχιστον δύο εβδομάδες αργότερα και στην περίπτωση και νέας αυξημένης τιμής, ο έλεγχος να συμπληρωθεί με εργαστηριακές εξετάσεις για τη διερεύνηση ύπαρξης άλλων παθολογικών καταστάσεων που μπορεί να σχετίζονται με την υπερχοληστεριναιμία, όπως διαβήτης, ηπατικό ή νεφρικό νόημα και υποθυρεοειδισμός.

Προληπτικός ιατρικός έλεγχος στα παιδιά για υπέρταση

Η υπέρταση, δηλαδή η αυξημένη αρτηριακή πίεση, στα μικρά παιδιά οφείλεται συνήθως σε προβλήματα από τους νεφρούς ή την καρδιά, σε αντίθεση με τους ενήλικες και τους εφήβους όπου η υπέρταση είναι συνήθως ιδιοπαθής, δηλαδή δεν οφείλεται σε κάποια υποκείμενη ασθένεια. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται τάση αύξησης της πρωτοπαθούς υπέρτασης στα παιδιά και ειδικά τους εφήβους, και αποδίδεται στην παχυσαρκία και τη μειωμένη άσκηση. Η κυρία Δεδούκου διευκρινίζει ότι «σε παιδιά κάτω των 3 ετών δεν είναι απαραίτητη η συστηματική μέτρηση της αρτηριακής πίεσης εκτός εάν συνυπάρχουν άλλα νοσήματα όπως συγγενής καρδιοπάθεια, νεφροπάθεια, συχνές λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος, κακοήθεια, μεταμόσχευση μυελού ή συμπαγούς οργάνου, λήψη φαρμακευτικής αγωγής που σχετίζεται με αύξηση της αρτηριακής πίεσης, αυξημένη ενδοκράνια πίεση και ιστορικό προωρότητας». Ωστόσο, σε παιδιά άνω των 3 ετών η αρτηριακή πίεση πρέπει να μετράται κάθε χρόνο και να αξιολογείται σύμφωνα με τους πίνακες των φυσιολογικών τιμών με βάση την ηλικία, το φύλο και το ύψος του παιδιού. Η αρτηριακή πίεση σε ένα παιδί είναι φυσιολογική όταν η τιμή της διαστολικής και της συστολικής αρτηριακής πίεσης είναι κάτω από την 90ή εκατοστιαία θέση.

Προληπτικός ιατρικός έλεγχος στα παιδιά για αναιμία

Αναιμία είναι η έλλειψη ερυθρών αιμοσφαιρίων ή η έλλειψη αιμοσφαιρίνης στα ερυθρά αιμοσφαίρια. Στα παιδιά η πιο συχνή αιτία αναιμίας είναι η σιδηροπενική, δηλαδή λείπει ο σίδηρος από τη διατροφή. «Όλα τα παιδιά ηλικίας 9 με 12 μηνών καλό είναι να υποβάλλονται σε αιματολογικό έλεγχο που να περιλαμβάνει γενική εξέταση αίματος και προσδιορισμό της φεριτίνης» λέει η ειδικός, ωστόσο σε περιπτώσεις που συνυπάρχει παράγοντας που σχετίζεται με την εμφάνιση σιδηροπενίας όπως η προωρότητα, προβλήματα σίτισης κ.ά., ο έλεγχος αυτός πραγματοποιείται νωρίτερα, γύρω στον 4ο μήνα ζωής του παιδιού, και επαναλαμβάνεται σε διαστήματα που καθορίζονται από τα αποτελέσματα του ελέγχου και την αξιολόγηση των παραγόντων κινδύνου και αποτελεσματικότητας της χορηγούμενης θεραπείας.

Προληπτικός καρδιολογικός έλεγχος για μικρούς αθλητές

Το παιδί που αθλείται, ανεξάρτητα από την ηλικία του, πρέπει να ελεγχθεί από καρδιολόγο με λεπτομέρεια και προσοχή. Στόχος του ελέγχου αυτού είναι η ανίχνευση παραγόντων κινδύνου που μπορεί να απειλούν την υγεία, ή και  τη ζωή του παιδιού κατά την ενασχόληση με την αγαπημένη του αθλητική δραστηριότητα.

Το παράδειγμα θλιβερό αλλά αναγκαίο που επικαλείται η κυρία Δεδούκου: «Ο αιφνίδιος θάνατος στη διάρκεια αθλητικής δραστηριότητας μπορεί να αποτελεί ένα σπάνιο γεγονός, με συχνότητα ένα περιστατικό ανά 100.000 αθλητές ανά έτος, ωστόσο είναι ιδιαίτερα τραγικό γεγονός, καθώς αφορά άτομα νεαρής ηλικίας» λέει η γιατρός.

Πρωταρχικής σημασίας είναι η καταγραφή ενός λεπτομερούς ατομικού και οικογενειακού ιστορικού και στη συνέχεια η κλινική εξέταση. Κατά την κλινική εξέταση έμφαση δίδεται στην ακρόαση της καρδιάς για τον έλεγχο ύπαρξης φυσήματος. «Πρέπει να σημειωθεί ότι η ύπαρξη ενός καρδιακού φυσήματος στην παιδική και εφηβική ηλικία είναι ένα ιδιαίτερα συχνό και στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων αθώο εύρημα» λέει η κυρία Δεδούκου, ενώ το ίδιο ισχύει και για την πρόπτωση μιτροειδούς, η οποία δεν απαγορεύει καμία αθλητική δραστηριότητα εκτός αν υπάρχει ιστορικό συγκοπτικού και ιστορικό εμβολικού επεισοδίου.

Ο έλεγχος συμπληρώνεται με το ηλεκτροκαρδιογράφημα και συνήθως και με υπερηχογράφημα καρδιάς, ιδιαίτερα εάν προκύπτουν ενδείξεις από το ιστορικό, την κλινική εξέταση και το ηλεκτροκαρδιογράφημα. Σε περιπτώσεις ενδείξεων καρδιακής νόσου ο έλεγχος μπορεί να περιλαμβάνει επίσης πιο εξειδικευμένες εξετάσεις όπως τεστ κοπώσεως και καταγραφή Holter.

* Με τη συνεργασία της παιδιάτρου Ξανθής Δεδούκου.