Αν ανήκετε στην κατηγορία γονιών με παιδί-μάλλον αγόρι-ηλικίας οκτώ και παραπάνω, τότε έχετε ακούσει τη μαγική λέξη: Fortnite. Για να σας προλάβω-ναι-δεν την έχετε απλά ακούσει. Έχετε κουβεντιάσει, καβγαδίσει, προβληματιστεί, διαπραγματευτεί για αυτή τη λέξη. Και δεν είστε οι μόνοι: Αυτή τη στιγμή το Fortnite αριθμεί περισσότερους από 45 εκατομμύρια παίκτες παγκοσμίως, ανάμεσα στους οποίους παιδιά, εφήβους αλλά και επώνυμους ενήλικες, όπως τον ράπερ Drake, τον Josh Hart των Lakers, τον νεαρό ηθοποιό της σειράς Stranger Things, Finn Wolfhard, ακόμη και τη Roseanne Barr! Οι δε φανατικοί οπαδοί του παιχνιδιού, όταν δεν παίζουν, παρακολουθούν άλλους να το κάνουν, με αποτέλεσμα σε δύο μόνο εβδομάδες η γνωστή πλατφόρμα streaming Twitch να έχει καταγράψει χρόνο θέασης του παιχνιδιού που ισοδυναμεί με 5.000 χρόνια! Μιλάμε λοιπόν για μια φρενίτιδα, η οποία μπορεί μεν για εμάς τους γονείς να σημαίνει καυγάδες, φωνές και διαπραγματεύσεις, για την Epic Games όμως-την εταιρεία παραγωγής του παιχνιδιού-η νέα αυτή τρέλα να ισοδυναμεί με ετήσια κέρδη 3,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων! 

Προφανώς, είναι η συγκεκριμένη παγκόσμια φρενίτιδα αυτή που οδήγησε στην απόφαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας να συμπεριλάβει τον εθισμό σε διαδικτυακά παιχνίδια (gaming disorder) στην 11η έκδοση της Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας. Πρόσφατα, μάλιστα, έγινε γνωστή και η ιστορία μιας εννιάχρονης Βρετανίδας, η οποία βρίσκεται σε κλινική απεξάρτησης από το συγκεκριμένο παιχνίδι. Όπως λένε οι γονείς της, η κόρη τους έμενε κρυφά ξύπνια όλη τη νύχτα παίζοντας Fortnite και εκείνοι το κατάλαβαν από την αλλαγή στη συμπεριφορά της από την πτώση των βαθμών της,  από το γεγονός ότι κοιμόταν στη διάρκεια του μαθήματος και από το…έγκαυμα στην πλάτη και τη μέση της, καθώς η μικρή ουρούσε στο κρεβάτι της προκειμένου να μην διακόψει το παιχνίδι!

Και αν νομίζετε ότι τέτοια φαινόμενα είναι πολύ μακριά από το δικό σας σπίτι, μάλλον γελιέστε. Η Κατερίνα Στρατή, παιδοψυχοαναλύτρια, αναφέρει ότι «η κατάθλιψη, η άρνηση για φαγητό, η αγοραφοβία, η άρνηση για το σχολείο αλλά και τις εξωσχολικές δραστηριότητες, όταν συνδυάζονται με αρκετές ώρες παιχνιδιού, πρέπει να κρούσουν στους γονείς τον κώδωνα του κινδύνου». Η ίδια χαρακτηριστικά θυμάται το περιστατικό ενός υγιούς παιδιού που νοσηλεύτηκε στο Παίδων με θρόμβωση, ως αποτέλεσμα πολύωρης στάσης μπροστά στην οθόνη. 

Ας δούμε λοιπόν τι ακριβώς είναι το Fortnite, γιατί αρέσει τόσο πολύ στα παιδιά μας και πώς (και αν τελικά) μπορούμε να συνυπάρξουμε αρμονικά μαζί του. 

Aς γνωριστούμε

Το Fortnite μοιάζει με το αποτέλεσμα ενός γάμου ανάμεσα στο Minecraft και την ταινία Hunger Games. Συγκεκριμένα, 100 παίκτες προσγειώνονται σε ένα νησί και πρέπει να επιβιώσουν, εξοντώνοντας τους υπόλοιπους. Στο νησί βρίσκονται κρυμμένα όπλα, αλλά και υλικά με τα οποία εκείνοι μπορούν να φτιάξουν κρυψώνες και καταφύγια. Όσο το παιχνίδι εξελίσσεται, η αρένα συρρικνώνεται, με αποτέλεσμα οι παίκτες να έρχονται όλο και πιο κοντά μεταξύ τους και η αγωνία να αυξάνεται. Καλά ως εδώ. Και με ποιον μιλάει το παιδί σας όσο παίζει; Με τους φίλους του-στην καλύτερη περίπτωση. Γιατί το Fortnite επιτρέπει σε φίλους και γνωστούς να παίζουν μαζί διαδικτυακά, συνδυάζοντας στρατηγικές, ανταλλάσσοντας συμβουλές και όπλα. Αυτή η… κοινωνική πτυχή του είναι μάλιστα και ένα από τα πιο ισχυρά επιχειρήματα των μικρών στους καβγάδες με τους γονείς του, αλλά και αυτό που καθιστά το συγκεκριμένο παιχνίδι περισσότερο εθιστικό. Το Fortnite παίζεται σε Play Station, PC και smartphones και είναι εντελώς δωρεάν. Και αν αναρωτιέστε από πού προκύπτουν τα 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια αφού είναι δωρεάν, σας απαντάμε ότι οι παίκτες έχουν πολλές ευκαιρίες να ξοδέψουν τον… οβολό τους σε στολές και αξεσουάρ των παικτών τους. 

Το Fortnite θεωρητικά απευθύνεται σε παιδιά μεγαλύτερα των 13 ετών, όμως πρακτικά αυτό δε συμβαίνει, όπως ήδη θα έχετε αντιληφθεί. Ευτυχώς όμως, τα γραφικά του δεν είναι τόσο ρεαλιστικά ή αιμοσταγή, καθώς η αισθητική του μοιάζει αρκετά με αυτή των καρτούν. Πέραν αυτού, όπως υποστηρίζουν επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Wisconsin, «δεν μπορούμε να αποδείξουμε ότι τα video παιχνίδια μπορούν να καταστήσουν βίαιο κάποιο άτομο χωρίς προϋπάρχουσες επιθετικές τάσεις». 

Γιατί είναι τόσο εθιστικό;

Η επιστημονική απάντηση έχει το όνομα ντοπαμίνη. Η ενασχόληση με τα βιντεοπαιχνίδια αυξάνει τα επίπεδα ντοπαμίνης κατά 100%. Στην περίπτωσή μας εδώ έρχονται να προστεθούν και άλλα αγαπημένα χαρακτηριστικά όπως καλά γραφικά, χιούμορ, ταχύτητα αλλά και η αίσθηση της ύπαρξης ενός κοινού σκοπού, καθώς τα αγαπημένα μας παιδιά αισθάνονται ότι συνασπίζονται για την εξόντωση των…ζόμπι! Επιπλέον, καθόλου αμελητέο ρόλο στον βαθμό εθισμού στο παιχνίδι έχει και ο παράγοντας τύχη, ο οποίος υπεισέρχεται συχνά στην εξέλιξη του, με αποτέλεσμα το ενδεχόμενο νίκης να μοιάζει συνεχώς κοντινό και εφικτό στους παίκτες που επανέρχονται και επανέρχονται σε αυτό. Κοινώς, δημιουργείται η αίσθηση του «παρ’ολίγο να κερδίσω» και όχι του «έχασα». Οπότε «πρέπει να ξαναπαίξω».

Τεχνικά, το Fortnite ανήκει στην κατηγορία των παιχνιδιών sandbox. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχει γραμμικότητα, δεν εξελίσσεται σε προκαθορισμένο χρόνο, αλλά αφήνει τον παίκτη να το εξερευνήσει, έχοντας πρόσβαση σε όλες τις «γωνίες» του. Ξεχάστε λοιπόν το «πέρασα την πίστα», δεν θα το ακούσετε από το στόμα των… φορτνάιτερς. Κατά γενική ομολογία πάντως, η επιτυχία του Fortnite σίγουρα συνδέεται με την «κοινωνική του πτυχή». Τα παιδιά συναναστρέφονται παίζοντας, η συναναστροφή αυτή όμως είναι εικονική και, όπως τονίζει η παιδοψυχοαναλύτρια Κατερίνα Στρατή, «έχουμε να κάνουμε με μια διαδικασία ψευδούς κοινωνικοποίησης, η οποία βολεύει ειδικά τα εσωστρεφή παιδιά που δυσκολεύονται να κάνουν φίλους».

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Η αλήθεια είναι πως υπάρχει ένας (πολύ μικρός) αριθμός παιδιών που μπορούν να ισορροπήσουν ανάμεσα στα βιντεοπαιχνίδια και τις απαιτήσεις της καθημερινότητάς τους. Η μεγαλύτερη μερίδα αποδεικνύει πως δυσκολεύεται να κινηθεί πάνω σε αυτή τη χρυσή τομή, με αποτέλεσμα να χρειάζεται βοήθεια από εμάς τους γονείς. Ο Dr Leonard Sax, ψυχολόγος, οικογενειακός σύμβουλος και συγγραφέας βιβλίων που έχουν να κάνουν με την ανατροφή αγοριών, θεωρεί ότι ένας υγιής συσχετισμός με τα βιντεοπαιχνίδια δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 40 λεπτά ημερησίως και τη 1 ώρα το σαββατοκύριακο. Αυτή η… δίαιτα, όπως την ονομάζει, σίγουρα δεν δημιουργεί προβλήματα στην κοινωνικότητα, τις σχολικές επιδόσεις και την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων. 

Όμως, οι συζητήσεις με τους γονείς σήμερα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τα πράγματα είναι πιο επικίνδυνα από όσο νομίζουμε. Οι περισσότεροι αναφέρουν πως το Fortnite είναι το πρώτο πράγμα που θα κάνει το παιδί τους όταν ξυπνήσει και το τελευταίο πριν κοιμηθεί, ενώ η απαγόρευση έχει ως αποτέλεσμα έντονες εκρήξεις θυμού. Υπάρχει μεγάλος αριθμός παιδιών που παρακάμπτει κοινωνικές δραστηριότητες για να περάσει λίγο παραπάνω χρόνο στην κονσόλα, ειδικά από τη στιγμή που γνωρίζει ότι το ραντεβού με τους φίλους του δίνεται πλέον διαδικτυακά. 

Αυτό που πρέπει λοιπόν να προηγηθεί των οικογενειακών μέτρων είναι η αποδοχή τού ότι όντως υπάρχει πρόβλημα. Το Νοσοκομείο του Nightingale στη Μεγάλη Βρετανία είναι το πρώτο που προσφέρει υπηρεσίες απεξάρτησης από διαδικτυακά παιχνίδια και καταγράφει τα ακόλουθα ως προειδοποιητικά σημάδια:

Το παιδί:

• περνά πολλές ώρες μπροστά στην οθόνη και αποτυγχάνει να τηρήσει τον συμφωνηθέντα ηλεκτρονικό χρόνο
• παραμελεί τις οικογενειακές, τις σχολικές και τις κοινωνικές υποχρεώσεις του
• θυμώνει και αντιδρά στη διάρκεια συζητήσεων για τον χρόνο που περνά στο διαδίκτυο
• αποσύρεται σταδιακά από δραστηριότητες που αγαπούσε
• είναι εκνευρισμένο όταν δεν είναι συνδεδεμένο
• θυσιάζει τις ώρες του ύπνου ή ένα γεύμα προκειμένου να παίξει

Αν λοιπόν καταλήξετε στο ότι υπάρχει πρόβλημα, καλό είναι να προχωρήσετε σε ένα είδος «συμβολαίου» με το παιδί σας. Έχετε υπόψη σας πως οι μάχες στο Fortnite διαρκούν 20 λεπτά, οπότε μπορείτε να συμφωνείτε σε πόσες μπορεί να συμμετέχει ημερησίως. Φυσικά, οι κονσόλες ΧBOX και PlayStation διαθέτουν μηχανισμούς γονικού ελέγχου, οι οποίοι ρυθμίζουν τη διάρκεια χρήσης τους. Υπάρχουν επίσης και εφαρμογές (όπως το Circle) οι οποίες επιτρέπουν τον έλεγχο του router από απόσταση. Άλλοι γονείς έχουν προβεί σε πιο… παραγωγικά μέτρα. Ο Δημήτρης και η Άννα, γονείς του δεκάχρονου Αλέξανδρου και του δεκατριάχρονου Νικόλα, κάνουν το εξής: Κάθε βράδυ συμφωνούν με τα παιδιά τους στις υποχρεώσεις της επόμενης ημέρας, είτε αυτές αφορούν μελέτη, είτε δουλειές του σπιτιού, στις οποίες πρέπει να συμβάλουν και παραχωρούν τον συμφωνηθέντα χρόνο, μόνο αφού οι υποχρεώσεις έρθουν σε πέρας από τους δικούς τους φορτνάιτερς.

Και με υποτροφία

Και για να μην αφήσουμε παραπονεμένους τους γονείς που δεν πανικοβάλλονται όταν συνειδητοποιούν ότι τα joystick δεν φεύγουν από τα χέρια των παιδιών τους ούτε με…χειρουργείο, υπάρχει μια μερίδα επιστημόνων που υποστηρίζει πως τα βιντεοπαιχνίδια, και δη το Fortnite, καλλιεργούν δεξιότητες απαραίτητες στη μηχανική ή τα εφαρμοσμένα μαθηματικά. Και σίγουρα δεν είναι τυχαίο πως το Πανεπιστήμιο του Oχάιο ανακοίνωσε τη χορήγηση υποτροφίας σε κορυφαίους παίκτες του Fortnite.

Eξάλλου, όπως εύστοχα διάβασα στο greekinter.net από έναν πατέρα: «Μια από τις μεγάλες απολαύσεις μου αυτόν τον καιρό είναι να τους ακούω που παίζουν και μιλάνε μεταξύ τους. Δώσε μου σφαίρες και άκου πως θα επιτεθούμε ή με πέτυχαν!  Κάποιος να φέρει πρώτες βοήθειες πριν πεθάνω ή παιδιά βρήκα πολλά πράγματα εδώ, ελάτε να φτιάξουμε βάση. Ζηλεύω που δεν είχαμε τόσο ωραία παιχνίδια μικροί εμείς. Που δεν ήταν τόσο γρήγορο το internet να μιλάμε και να συνεργαζόμαστε τόσο άνετα. Ξεκολλήστε και αναβαθμιστείτε» .