Μια εβδομάδα πριν, 57 άνθρωποι, νέοι άνθρωποι, ετοιμάζονταν να μπουν σε ένα τρένο από το οποίο δεν κατέβηκαν ποτέ. Το τραγικό δυστύχημα μας πόνεσε πολύ και συλλογικά, γιατί –εκτός των άλλων– σκάλισε αυτό το τεράστιο συλλογικό απόστημα του αναχρονισμού· της αίσθησης ότι ως χώρα στεκόμαστε πάντα εκεί που μας βολεύει. Κάποτε πιστεύαμε ότι δεν θέλουν/δεν θέλουμε να προχωρήσει αυτή η χώρα. Νομίζω ότι πλέον είναι τρομαχτικά φανερό: δεν είναι ότι δεν θέλει, είναι ότι αρχίζει να μην μπορεί. Αυτό είναι για μένα το κύριο συνθετικό του συλλογικού τραύματος των Τεμπών. Όχι το έλλειμμα της βούλησης για αλλαγή, αλλά το γεγονός ότι αυτό μετουσιώθηκε σε έλλειμμα ικανότητας, σε ανημποριά, σε αναπηρία.

Έχουν περάσει ήδη 50 χρόνια, για φαντάσου, από τότε που ο Άλβιν Τόφλερ έγραψε πως ο αναλφάβητος του 21ου αιώνα δεν θα είναι αυτός που δεν θα μπορεί να γράφει και να διαβάζει, αλλά αυτός που δεν θα μπορεί να μάθει, να «ξεμάθει» και να ξαναμάθει. Εμείς, εδώ στην Ελλάδα, είμαστε οι αναλφάβητοι της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, αλλά αγανακτούμε με το ότι συγκρούστηκαν δυο τρένα και χάθηκαν άδικα τόσες ζωές, επειδή όλα γίνονται χειροκίνητα. Μας εκπλήσσει μάλιστα και κάναμε «καραμέλα» αυτές τις μέρες το ότι στην εποχή που ελέγχουμε τον ντελιβερά από το κινητό μας η ασφάλεια της ζωής μας είναι στο manual. Δεν μας εκπλήσσει, φυσικά, το ότι ένα μεγάλο μέρος της εκπαιδευτικής κοινότητας αρνήθηκε να συμμετάσχει στην τηλεκπαίδευση γιατί δεν είχε –δεν ήθελε να έχει βρε αδερφέ– καμία επαφή με ηλεκτρονικό υπολογιστή. Δεν μας εκπλήσσει το ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα μοιάζει τόσο απογοητευτικά με ό,τι οδήγησε στο δυστύχημα των Τεμπών. Παραιτημένοι λειτουργοί σε χειροκίνητη-χειρόγραφη λειτουργία και προσήλωση σε αυτά που ξέρουμε.

Ο γιος μου είναι στη Γ’ γυμνασίου και –ας βρεθεί κάποιος να του εξηγήσει γιατί– είναι υποχρεωμένος να παπαγαλίζει όλες τις εγκλίσεις του αορίστου β’ στα αρχαία ελληνικά, να αποστηθίζει ημερομηνίες και ιστορικά γεγονότα που έχει ξαναδιδαχτεί (γιατί πρέπει να εμπεδώσει το παραμύθι του μεγαλείου να προέρχεται κανείς από τους αρχαίους Έλληνες, πώς να το κάνουμε;) και να βασανίζει το κεφάλι του με σύνθετα θεωρητικά μαθηματικά και δεύτερη ξένη γλώσσα. Ας βρεθεί κάποιος να εξηγήσει στα παιδιά αυτά τι από όσα μαθαίνουν δεν είναι πεπερασμένο, εύκολο να απαντηθεί εκεί στα χέρια τους και άρα περιττά χρονοβόρο. Φαντάζομαι ότι αν δεν θυμάται πότε ακριβώς έγινε η Γ’ Εθνοσυνέλευση θα μπορεί να το γκουγκλάρει, όπως κάνω και εγώ που έμαθα ένα βιβλίο ιστορίας κυριολεκτικά απέξω. Ε, δεν θυμάμαι πότε έγινε ούτε η Α’ ούτε η Γ’ Εθνοσυνέλευση. Αλλά εμείς εδώ στην Ελλάδα αυτά ξέρουμε, αυτά εμπιστευόμαστε. Την αρχαία ελληνική γλώσσα μέχρι να τη μισήσουν, τη βυζαντινή ιστορία μέχρι να τους βγει από τα αυτιά και την παραγοντοποίηση. Α, και την πρωινή προσευχή.

Σε άλλα νέα; Στην Ευρώπη και αλλού, τα σχολεία ετοιμάζονται (ή έχουν καταλάβει ότι πρέπει να ετοιμάζονται) για να μπορέσουν να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες και να διαχειριστούν τις προκλήσεις της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, η οποία καλεί εκπαιδευτικούς και γονείς να αναθεωρήσουν τον τρόπο με τον οποίον περιμένουν από τα παιδιά να μάθουν. Τεράστιες βάσεις δεδομένων, αυτοματισμοί, τεχνητή νοημοσύνη και επαυξημένη πραγματικότητα ανακατεύουν το παζλ της ιδιότητας του μαθητή και μαζί τον σκοπό της εκπαίδευσης. Μέχρι τώρα ήταν να μάθει στα παιδιά να κάνουν μεγαλώνοντας ένα συγκεκριμένο «κάτι». Πλέον, πρέπει να τα βοηθήσει να αποκτήσουν τις δεξιότητες να κάνουν «τα πάντα». Να μαθαίνουν για πάντα, να αλλάζουν, να προσαρμόζονται, να κάνουν επαγγέλματα που ακόμη δεν υπάρχουν, να διασταυρωθούν και επιτέλους να συμπορεύονται με την ουσιαστική μάθηση δια βίου, χρησιμοποιώντας τα δικά τους εργαλεία, ακόμη και το TikTok. Ένα παιδί που μαθαίνει από ένα και μοναδικό απαρχαιωμένο εγχειρίδιο και αξιολογείται από το να γράφει έκθεση για τον «καλύτερό μου φίλο» στην εποχή του ChatGpt, λίγο θα απέχει σε νοοτροπία (παρακινδυνευμένα γενικευτικό, αλλά θα το πω) από τον σταθμάρχη…

Η 4η βιομηχανική επανάσταση είναι εδώ και με το να μην την ακολουθούμε γεμίζουμε κι άλλο το αναχρονιστικό απόστημα που μας ταλανίζει. Και αν κάποιοι αποδίδουν την απροθυμία μας για αλλαγή στη ρομαντική προσήλωση στην ανθρώπινη φύση, στο ανθρώπινο, στο αναλογικό, στη διάθεσή μας να προστατεύσουμε τις ανθρωπιστικές επιστήμες και την πνευματικότητα ή τη φύση, τους βεβαιώνω ότι ούτε αυτό κάνουμε.