Κατά την περίοδο της εφηβείας συμβαίνουν αλλαγές στον εγκέφαλο, στο σώμα και στα συναισθήματα. Στο στάδιο αυτό αναπτύσσονται νέες δεξιότητες και υπάρχει ψυχολογική αναπροσαρμογή μέσα στην οικογένεια, στους φίλους και στους ενήλικους γενικότερα. Είναι όμως και η περίοδος με τη μεγαλύτερη δυναμική ως προς το θάρρος και τη δημιουργικότητα, αποτελώντας ευκαιρία για αυτοβελτίωση και προσωπική εξέλιξη.
Εγκέφαλος
Παρόλο που η εφηβεία παρουσιάζει προκλήσεις, οι αλλαγές που συντελούνται στον εγκέφαλο αναδεικνύουν τη μοναδικότητα του εφηβικού μυαλού και δημιουργούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή. Οι αλλαγές αυτές δεν χρειάζεται να προκαλούν φόβο ή αποφυγή, αλλά χρειάζονται υποστήριξη και καθοδήγηση. Εντοπίζονται τέσσερα χαρακτηριστικά που κυριαρχούν κατά τη διάρκεια των εφηβικών χρόνων:
- η αναζήτηση της καινοτομίας
- οι κοινωνικές συναναστροφές
- η αυξημένη συναισθηματική ένταση και
- η δημιουργική αναζήτηση.
Όπως είναι αναμενόμενο, τα τέσσερα αυτά χαρακτηριστικά της εφηβείας έχουν πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα. Αν οι ενήλικοι τα αντιμάχονται, είναι σαν να αντιστέκονται στη φυσική ορμή ενός καταρράκτη. Η εφηβική ορμή θα βρει τρόπο να εκδηλωθεί, είτε στις εξωτερικές δράσεις είτε στις εσωτερικές διανοητικές διεργασίες του εφήβου. Δεν μπορεί κανείς να σταματήσει έναν καταρράκτη, Μπορεί, όμως, να κατευθύνει την ορμητικότητά του και να τιθασεύσει τη δύναμή του.
Σώμα και πνεύμα
Οι σωματικές αλλαγές που συντελούνται προκαλούν συχνά αμηχανία και εσωστρέφεια, καθώς οι έφηβοι προσπαθούν να προσαρμοστούν σε αυτές. Παράλληλα επηρεάζουν την αίσθηση ταυτότητας, καθώς η ανάπτυξή της προϋποθέτει όχι μόνο την ιδέα ότι ένα άτομο είναι ξεχωριστό, αλλά και την αίσθηση της εσωτερικής συνοχής. Επιπλέον, οι αλλαγές που πραγματοποιούνται στη σκέψη, στον συλλογισμό και στην επεξεργασία των πληροφοριών δεν καθορίζουν μόνο τη σχολική επίδοση αλλά, μεταξύ άλλων, επηρεάζουν την ηθική σκέψη, την επίλυση διαπροσωπικών προβλημάτων, τις αποφάσεις και τις επικίνδυνες συμπεριφορές.
Συναισθήματα
Οι έφηβοι, καθώς προσπαθούν να κατανοήσουν τις αλλαγές στο σώμα τους, τις νέες μορφές συλλογισμού τους και τις ικανότητές τους, μπορεί να βρίσκονται σε σύγχυση ή αβεβαιότητα και να εκφράζονται με θυμό, γεγονός το οποίο συχνά οδηγεί σε διαμάχες και εντάσεις. Το να μεγαλώνει κανείς δεν είναι εύκολη διαδικασία. Ωστόσο, αυτό που χρειάζεται να έχουν κατά νου οι ενήλικοι είναι ότι οι έφηβοι δεν συμπεριφέρονται άσχημα επειδή «κάτι δεν πάει καλά με αυτούς» και βέβαια ότι δεν είναι αντιδραστικοί επειδή… το διασκεδάζουν. Η συμπεριφορά τους αποκαλύπτει ανάγκες και συναισθήματα. Ανάγκη για αυτονόμηση, για διαφοροποίηση, για αναζήτηση ταυτότητας. Ως μαθητευόμενοι ενήλικοι, επιθυμούν να σταθούν στα πόδια τους, να προσδιορίσουν ποιοι είναι και τι πιστεύουν και εν τέλει να ανοίξουν τα φτερά τους. Και αυτό που έχουν ανάγκη από τους σημαντικούς ενήλικους είναι να τους βοηθήσουν να μάθουν να πετούν.
Άλλωστε, ό,τι συμβαίνει στην εφηβεία, ταυτόχρονα πρόκληση και δώρο, είναι αυτό που χρειάζεται κανείς προκειμένου να διατηρήσει τη ζωτικότητά του και να επιτρέψει στον εγκέφαλό του να συνεχίσει να αναπτύσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Βιβλιογραφία
Hayman, S. ,επιμ. Παππά, Β. (2016). Μεγαλώνοντας χαρούμενους εφήβους. Αθήνα: Εκδ. Βήτα.
Siegel, D.J. (2020). Η δύναμη και ο πλούτος του εφηβικού εγκεφάλου. Αθήνα: Εκδ. Gordon Hellas & Κάκτος.
Coleman, J, επιμ. Μπεζεβέγκης Η.Γ. (2013). Η ψυχολογία της εφηβικής ηλικίας. Αθήνα: Εκδ. Gutenberg.
Η Θεοδότη Κωνσταντοπούλου είναι ψυχολόγος στα Εκπαιδευτήρια Καίσαρη.
