Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) δεν αφήνει περιθώρια. Ορίζει ρητά ότι τα μικρά παιδιά χρειάζονται περισσότερη σωματική άσκηση – ιδανικότερα στη φύση- λιγότερη καθιστική ζωή, επαρκή και ποιοτικό ύπνο ώστε να αποκτήσουν σωστές συνήθειες, σωματική και συναισθηματική υγεία και να μειώσουν τις πιθανότητες εμφάνισης παιδικής παχυσαρκίας που συνδέεται με ασθένειες στην ενήλικη ζωή. Η σκέψη είναι απλή. Χρειάζεται να «ξαναπροσφέρουμε το παιχνίδι στα παιδιά μας» κάτι που δεν είναι τελικά και τόσο δύσκολο αν σκεφτούμε ότι, αν αντικαταστήσουμε τον χρόνο που περνά ένα παιδί καθισμένο και ακίνητο μπροστά σε μια οθόνη με ένα πιο διαδραστικό και κινητικό παιχνίδι, τότε ο ύπνος του θα είναι καλύτερος. Παρόλα αυτά, οι δραστηριότητες που δεν εμπλέκουν έντονη κίνηση όπως η ανάγνωση ενός παραμυθιού, η αφήγηση, η ζωγραφική, η κατασκευή ενός παζλ και το τραγούδι με τους γονείς ή τους φροντιστές είναι εξίσου σημαντικές για την ανάπτυξη των παιδιών.

Οι οθόνες

Ο Π.Ο.Υ. είναι σαφής και στα όρια έκθεσης των μικρών παιδιών στις οθόνες: απαγορεύεται σε παιδιά κάτω του ενός έτους να εκτίθενται σε οθόνες (ακόμα και την οθόνη της τηλεόρασης) ενώ στα παιδιά ηλικίας από δύο έως πέντε ετών απαγορεύεται να βλέπουν πάνω από μια ώρα την ημέρα είτε αυτό αφορά προγράμματα τηλεόρασης είτε βιντεοπαιχνίδια σε οθόνη υπολογιστή ή τάμπλετ. Προκύπτει εύλογα το ερώτημα: η έκθεση στην οθόνη και η ενασχόληση με τους υπολογιστές στην παιδική ηλικία παρουσιάζει μόνο μειονεκτήματα; Ξέρουμε καλά πως μερικές από τις απαγορεύσεις προκύπτουν ακριβώς επειδή δυσκολευόμαστε να βάλουμε όρια (να πάλι τα όρια μπροστά μας!) Ας δούμε τα πλεονεκτήματα που έχει η χρήση των μέσων αυτών σε παιδιά από 2-5 ετών και ας κρίνουμε ως γονείς αν τελικά το παιδί μας επωφελείται ή όχι από την έκθεση του. Φυσικά, οι μόνες παράμετροι που χρειάζεται να κρατάμε σταθερές είναι ο χρόνος ενασχόλησης του παιδιού μας τηρώντας τις οδηγίες των ειδικών και η επίβλεψη μας όσο το παιδί είναι μπροστά στην οθόνη.

Τα υπέρ της χρήσης του υπολογιστή και των tablet

Παίζοντας στον υπολογιστή, τα μικρά παιδιά μαθαίνουν να χρησιμοποιούν το ποντίκι, να μετακινούν τον κέρσορα πάνω οθόνη και να μαθαίνουν τα βασικά της λειτουργίας του υπολογιστή αναπτύσσοντας με τον τρόπο αυτόν τη λεπτή τους κινητικότητα. Το παιδί μπορεί να μάθει την έννοια της αιτίας και του αποτελέσματος καθώς πατώντας ένα πλήκτρο ή κάνοντας κλικ στο ποντίκι κάτι γίνεται στην οθόνη, κάτι αλλάζει. Και το κάνουν αυτά τα ίδια! Ορισμένα παιχνίδια του επιτρέπουν να ανακαλύπτει βασικές έννοιες όπως τα χρώματα, τα μεγέθη, τα σχήματα. Μαθαίνει επίσης να είναι προσεκτικό και σε εγρήγορση καθώς τέτοια παιχνίδια είναι συνήθως διαδραστικά, ο υπολογιστής αντιδρά στις ενέργειες του παιδιού (του ζητά να βρει ένα μεγαλύτερο λουλούδι, το επιβραβεύει, το προτρέπει να υποδείξει παρόμοια σχήματα, κλπ.). Αντίστοιχα, το tablet με τη χρήση της αφής εισάγει το παιδί με τρόπο διαδραστικό στις έννοιες των αριθμών, στην ανάγνωση ενώ διεγείρει και ασκεί τις δεξιότητες οπτικής προσοχής του.

Τα οφέλη των βιντεοπαιχνιδιών: Μια αιρετική προσέγγιση (!)

Τα παιδιά από την ηλικία των 8 και μέχρι την εφηβεία ασχολούνται με τα βιντεοπαιχνίδια. Το παιδί μαθαίνει να χειρίζεται το τηλεχειριστήριο χρησιμοποιώντας διαφορετικές κινήσεις των δύο χεριών, κάτι που προάγει τις δεξιότητες συντονισμού του εγκεφάλου του. Αυτά τα παιχνίδια έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης και τους έχουν αναγνωριστεί κάποια οφέλη καθώς τα παιδιά μπορούν να ενισχύσουν ορισμένες δεξιότητες τους μέσω της χρήσης βιντεοπαιχνιδιών, ανάλογα φυσικά και με τον τύπο των παιχνιδιών. Ας δούμε λοιπόν τι έχουν δείξει οι μελέτες:

• Τα βιντεοπαιχνίδια προωθούν τη σύνδεση με τους συμπαίκτες, τόσο στο διαδίκτυο (όταν αφορά online παιχνίδια με πολλούς παίκτες) όσο και εκτός σύνδεσης, καθώς περίπου το 70% των παιδιών μοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον και η εξέλιξη του παιχνιδιού αποτελεί θέμα συζήτησης.
• Ορισμένα παιχνίδια για πολλούς παίκτες (πχ παιχνίδια παζλ ή στρατηγικής), απαιτούν ομαδική εργασία και συνεργασία, βελτιώνουν τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, τη μνήμη και την παρατηρητικότητα, τη δημιουργικότητα και την σύνθετη σκέψη.
• Ανάλογα με τη φύση τους, τα βιντεοπαιχνίδια μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της αυτοεκτίμησης ή της διάθεσης ενός παιδιού. Για παράδειγμα, ένα παιδί που έχει χαμηλότερη αυτοεκτίμηση μπορεί, με την επιτυχή ολοκλήρωση μιας αποστολής ή την ολοκλήρωση ενός επιπέδου του παιχνιδιού, να νιώσει καλύτερα και να τονωθεί η αυτοεικόνα του.
• Ορισμένα βιντεοπαιχνίδια αναπτύσσουν δεξιότητες όπως λογική, ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών και οπτικές και χωροχρονικές δεξιότητες.
• Είναι λιγότερο παθητικά από την τηλεόραση. Ένα καλά επιλεγμένο βιντεοπαιχνίδι μπορεί να βοηθήσει στην ενεργητική μάθηση: από Μαθηματικά, Ιστορία, Γλώσσα ως και κοινωνικά θέματα, ή να εισάγουν την έννοια της ενσυναίσθησης και να οξύνουν την κριτική σκέψη.
• Κύριος στόχος των βιντεοπαιχνιδιών είναι να παρακινήσει τον παίκτη να ολοκληρώσει τα διαφορετικά επίπεδα για να πετύχει στο παιχνίδι. Οι μελέτες δείχνουν ότι επηρεάζουν την ικανότητα του παιδιού να διατηρήσει το κίνητρό του μακροπρόθεσμα και να επιμείνει μέχρι την ολοκλήρωση μιας εργασίας. Αυτό το είδος δέσμευσης μπορεί να συνεχιστεί εκτός του παιχνιδιού, στα αθλήματα και στο σχολείο, για παράδειγμα.

Μιλήσαμε για τα καλά επιλεγμένα βιντεοπαιχνίδια. Αξίζει να αναφερθούμε σε προσπάθειες που γίνονται σε τοπικό επίπεδο, και αφορούν επιτροπές έγκρισης και ελέγχου κυκλοφορίας των παιχνιδιών αυτών. Χώρες όπως ο Καναδάς και το Βέλγιο έχουν αναθέσει σε φορείς την επιλογή των παιχνιδιών, την κατάταξη τους ανά εκπαιδευτικό περιεχόμενο και την αναγραφή της ηλικιακής ομάδας στην οποία απευθύνεται κάθε παιχνίδι. Έτσι, γονείς και εκπαιδευτικοί μπορούν να ενημερωθούν για τα χαρακτηριστικά του παιχνιδιού αλλά και τη χρήση τους ακόμα και στο σχολικό περιβάλλον εάν αυτό εξυπηρετεί εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τα βιντεοπαιχνίδια

Μπορεί να ακούγονται πολύ αισιόδοξα όλα τα παραπάνω, ωστόσο πρέπει να παραμείνουμε σε εγρήγορση και να επιβλέπουμε τη χρήση βιντεοπαιχνιδιών, επειδή περιέχουν παγίδες που μπορούν να βλάψουν την ανάπτυξη και την υγεία του παιδιού.

• Αν δείτε το παιδί σας να «πηδάει» από τη χαρά του και να κινείται μπροστά στο αγαπημένο του παιχνίδι, αυτό δεν πρέπει να αντικαθιστά τη σωματική δραστηριότητα που απαιτείται για την ψυχοκινητική του ανάπτυξη.
• Το φως που εκπέμπουν οι οθόνες κρατά τον εγκέφαλο σε μόνιμη εγρήγορση μειώνοντας το επίπεδο της μελατονίνης, της ορμόνης που ρυθμίζει τον ύπνο, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να κοιμηθούν. Καλό θα ήταν να περιορίσετε τη χρήση του το βράδυ και να αποτρέψετε την έκθεση του παιδιού πριν τον ύπνο.
• Ανεξάρτητα από τον τύπο του βιντεοπαιχνιδιού, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος εξάρτησης. Δεν είναι μόνο οι ώρες που περνά μπροστά στην οθόνη αλλά και κάποιες συμπεριφορές που είναι προειδοποιητικά σήματα εθισμού όπως υψηλό επίπεδο άγχους, ανησυχία στο σχολείο, συχνοί εφιάλτες και ευερεθιστότητα.
• Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζετε το περιεχόμενο των βιντεοπαιχνιδιών που παίζει το παιδί σας. Η βία που προβάλλεται σε κάποια βιντεοπαιχνίδια συνδέεται με τις συμπεριφορές που τα παιδιά είναι πιθανό να αναπαράγουν. Ωστόσο, δεν επιβεβαιώνεται από καμία μελέτη ότι ένα βίαιο βιντεοπαιχνίδι οδηγεί έμμεσα ή άμεσα τα παιδιά σε μια βίαιη λύση των προβλημάτων τους.
• Ορισμένα βιντεοπαιχνίδια αναπαράγουν στερεότυπα, ειδικά όσον αφορά τις γυναίκες, τις εθνικότητες, την εικόνα του σώματος, την αναπηρία.
• Τα πιο σύγχρονα βιντεοπαιχνίδια δίνουν τη δυνατότητα στου χρήστες να εμπλουτίζουν τους χαρακτήρες με ακατάλληλα χαρακτηριστικά που δε συνάδουν με το αρχικό περιεχόμενο και σχεδιασμό. Εδώ, δυστυχώς η επιτροπή που αρχικά είχε αδειοδοτήσει το παιχνίδι δεν έχει δυνατότητα να το ελέγξει και πιθανά να το αποσύρει.
• Παιχνίδια που παίζονται μέσω διαδικτύου με άγνωστους συμπαίκτες όλων των ηλικιών ενέχουν τον κίνδυνο να τα παρασύρουν μέσα απ’ τη διαδικασία των προκλήσεων του παιχνιδιού σε συνομιλίες σεξουαλικής φύσης ή χειραγώγησης.  

Και τι να κάνουμε ως γονείς;

Προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τη χρήση βιντεοπαιχνιδιών, καλό θα ήταν να σκεφτείτε τα παρακάτω:

• Ορίζουμε μαζί με το παιδί τον χρόνο που θα παίξει ή θα εκτεθεί στην οθόνη με μέγιστη διάρκεια τη 1 ώρα την ημέρα για παιδιά ηλικίας 5 έως 11 ετών.
• Απομακρύνουμε οθόνες και κονσόλες στο δωμάτιο του παιδιού. Προτιμάμε να έχουμε την τηλεόραση και την κονσόλα σε μια πιο κεντρική τοποθεσία στο σπίτι όπως στο σαλόνι κι έτσι το παιδί αφενός δε θα χρειαστεί να απομονωθεί και αφετέρου μπορούμε να παρακολουθούμε τον τύπο παιχνιδιού που παίζει.
• Προσφέρουμε στο παιδί διαφορετικούς τύπους παιχνιδιών (εκπαίδευση, περιπέτεια, στρατηγική, προσομοίωση) για να αναπτύξει δεξιότητες και διάφορους τομείς ενδιαφέροντος.
• Ενημερωνόμαστε για το περιεχόμενο των βιντεοπαιχνιδιών του παιδιού και βεβαιωνόμαστε ότι είναι κατάλληλα για την ηλικία του, αλλά και για το επίπεδο ωριμότητάς του.
• Επιλέγουμε ένα βιντεοπαιχνίδι που αντανακλά τις αρχές και τις αξίες μας: ένα παιχνίδι που το εκθέτει στη διαφορετικότητα, στον σεβασμό, στην ενσυναίσθηση και την αλληλοβοήθεια.
• Όταν το παιδί μας παίζει ένα βιντεοπαιχνίδι, έχουμε την ευκαιρία να παίξουμε μαζί του, να περάσουμε χρόνο μαζί, να συζητήσουμε τα ενδιαφέροντα του και τους στόχους του μέσα από αυτό.
• Παρατηρούμε το παιδί μας μέσα στο παιχνίδι κι αν δούμε πως αλλάζει η συμπεριφορά του, γίνεται πιο ευερέθιστο, νευρικό ή απομονωμένο, του αφιερώνουμε λίγο χρόνο ώστε να καταλάβουμε τι του συμβαίνει και να βρούμε μαζί τη λύση.
• Αποφεύγουμε να επικρίνουμε τα βιντεοπαιχνίδια που αγαπούν χωρίς να έχουμε κάτι να αντιπροτείνουμε. Η απόλυτη απόρριψη αυτού του τύπου δραστηριότητας είναι η απόρριψη ενός μέρους του κόσμου του. Και σίγουρα δε θέλουμε να νιώθουν ότι είμαστε απέναντι τους, αλλά δίπλα τους.
• Ξεκινάμε από το πιο απλό: μιλάμε μαζί τους και μαθαίνουμε τι κάνει τόσο σημαντικά τα βιντεοπαιχνίδια για αυτά.

Η κ. Κατερίνα Χοτζόγλου είναι Κλινική Ψυχολόγος ΜΑ – Παιδοψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια και Ψυχολόγος των Εκπαιδευτηρίων Καίσαρη.