Το δικαίωμα του παιδιού στο παιχνίδι αναγνωρίζεται στο άρθρο Άρθρο 31 της Σύµβασης για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού, όπως υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ενωμένων Εθνών .

Ετυμολογικά η λέξη «παιχνίδι» σχετίζεται με τη λέξη «παιδί», με την «παιδική ηλικία» και το παιδαριώδες, δηλαδή τον αστεϊσμό και τη χάρη, αλλά και με τη λέξη «παιδεία» δηλαδή την καλλιέργεια, την ανατροφή, τη μόρφωση και την εκπαίδευση –και, κατά συνέπεια, με τη γνώση. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε στα παραπάνω ότι η λέξη «παιχνίδι» συνδέεται και με τον πολιτισμό, που μέσα από την «πράξη του παιχνιδιού» γίνεται, τελικά, τρόπος ζωής.

Το παιχνίδι στη ζωή του παιδιού δεν αποτελεί απλώς μια ανάγκη, είναι η ίδια του η ζωή. Σαν μια άλλη αγκαλιά, βοηθά στην κοινωνικοσυναισθηματική και γνωστική ανάπτυξή του. Στην παιδική ηλικία ο ρόλος του παιχνιδιού δεν είναι αποκλειστικά ψυχαγωγικός αλλά και παιδευτικός. Ειδικά στην προσχολική ηλικία, μέσα από το παιχνίδι το παιδί:

• Αρχίζει να δημιουργεί ασφαλείς δεσμούς με τους συνομήλικους του, την οικογένεια και τους εκπαιδευτικούς. Αυτές οι σχέσεις λειτουργούν θετικά στην ενίσχυση της εικόνας εαυτού, της αυτοεκτίμησης του, καθώς και στη διαδικασία της μάθησης. Ο γονέας είναι ο πρώτος δάσκαλος του παιδιού και μεγάλο μέρος αυτής της διδασκαλίας συμβαίνει μέσα από το παιχνίδι.

• Το παιδί αποκομίζει πνευματικά και γνωστικά οφέλη, καθώς ο εγκέφαλός του διαμορφώνεται και αναπτύσσεται κατά τη διαδικασία.

• Αναπτύσσει δεξιότητες μάθησης – όπως η εξερεύνηση, η διαπραγμάτευση, η ανάληψη ευθυνών, η διαχείριση κρίσεων και η φαντασία – καθώς προσδίδει άλλο νόημα στα δρώμενα, τα διεργάζεται και τα δραματοποιεί, ανακαλύπτει ότι η μάθηση μπορεί να είναι ταυτόχρονα διασκεδαστική και ευχάριστη. Τέλος, επαναπροσδιορίζει τη θέση του μέσα σε αυτά.

• Αναπτύσσει τη γλωσσική κατανόηση και την ομιλία. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, τα παιδιά παρακολουθούν, ακούν, εξερευνούν και μιμούνται. Ακόμη και όταν το παιδί παίζει σιωπηλά, μαθαίνει και εκτίθεται σε νέο λεξιλόγιο που θα εντυπωθεί και θα χρησιμοποιηθεί αργότερα.

• Μαθαίνει να αυτορρυθμίζεται, να ελέγχει τη συμπεριφορά και τα συναισθήματα του, να μοιράζεται, να κερδίζει, να χάνει και να ματαιώνεται. Ταυτόχρονα, εκδηλώνει την ενεργητικότητά του και ασκεί τη σωματική του δύναμη.

Αναπτυξιακά στάδια και παιχνίδι

Το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού καθορίζει και τον τρόπο με τον οποίο παίζει.

-Στη βρεφική ηλικία και μέχρι τον 3^ο μήνα της ζωής του, το παιδί δεν παίζει στην πραγματικότητα, απλώς απασχολείται κάνοντας τυχαίες κινήσεις χωρίς κάποιο σκοπό.

-Γύρω στον 4ο μήνα, το παιχνίδι του παίρνει την μορφή ανακάλυψης του κόσμου που το περιβάλει, διερευνά αρχικά βάζοντας αντικείμενα στο στόμα, τα πιάνει και τα τραβάει.

-Από τον 7ο μήνα της ζωής του ξεκινά το μιμητικό παιχνίδι, καθώς επαναλαμβάνει κάτι για να προσελκύσει την προσοχή του περιβάλλοντος με σκοπό την επιβράβευση. Είναι η ηλικία όπου, μέσα από τη διάδραση του παιχνιδιού, αναπτύσσει τις κοινωνικές και πρωτογλωσσικές του δεξιότητες.

-Ό,τι κατέκτησε το παιδί μέσα από τo μιμητικό και διερευνητικό παιχνίδι, σταδιακά το εισάγει στον κόσμο του δημιουργικού παιχνιδιού.

-Γύρω στους 18-20 μήνες, μέσα από εκπαιδευτικά παιχνίδια, το παιδί μαθαίνει βασικές έννοιες όπως τα χρώματα, τα σχήματα ενώ κάνει τις πρώτες του κατασκευές χρησιμοποιώντας υλικά, όπως η πλαστελίνη. Είναι η περίοδος που μιλάμε επίσης για παράλληλο παιχνίδι.

-Στην ηλικία των 2, πλέον, μέσα από το φανταστικό παιχνίδι και το παιχνίδι ρόλων, αντιλαμβάνεται και αναπαράγει καθημερινές συνθήκες. Είναι η εποχή που αντιλαμβάνεται την έννοια της ιδιοκτησίας (δικό μου/δικό σου).

-Από την ηλικία των 4 ετών, εμπλέκεται σε ομαδικά παιχνίδια, μαθαίνει να ακολουθεί κανόνες, να περιμένει τη σειρά του, να χάνει και να αντέχει την ματαίωση, να ξαναπροσπαθεί.

Ας παίξουμε με τα παιδιά μας

Είναι πράγματι δύσκολο στις μέρες μας να ισορροπήσουμε μεταξύ επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων. Ωστόσο δεν είναι ακατόρθωτο. Ο ποιοτικός χρόνος με τα παιδιά μας είναι απαραίτητος τόσο για εκείνα όσο και για εμάς. Είναι σημαντικό για τους γονείς να αξιοποιούν τον χρόνο τους παίζοντας αλλά και χαλαρώνοντας μαζί τους, καθώς μπορεί να αποσυμπιεστούν από την ένταση μιας στρεσογόνας μέρας στη δουλειά, μαθαίνοντας παράλληλα στο παιδί τη σημασία της αυτορρύθμισης.

Ταυτόχρονα, αναπτύσσονται ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί, καθώς οι οικογένειες που παίζουν μαζί είναι πιο συνεργατικές και υποστηρικτικές, έχουν καλύτερη επικοινωνία, αποφεύγεται η κριτική και δεν εστιάζουν στο αποτέλεσμα αλλά στη χαρά μέσα από τη διαδικασία.

Όλα τα παραπάνω, φυσικά, χρειάζονται ένα ασφαλές και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον που θα ενισχύσει τη σωματική αλλά και κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.

Η κα. Κατερίνα Χοτζόγλου είναι Κλινική Ψυχολόγος ΜΑ –  Παιδοψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια και Ψυχολόγος των Εκπαιδευτηρίων Καίσαρη.