«Όταν ήμουνα μικρή, μιλούσαμε συχνά για τις περιπέτειες, τις αγωνίες και την υπεράνθρωπη προσπάθεια που έκαναν για να σωθούν από το θεριό τού πολέμου η μητέρα μου και η οικογένειά της. Πώς ξέφυγαν, πού κρύφτηκαν, ποιοι ήταν εκείνοι οι απλοί, δίκαιοι άνθρωποι που είχαν το θάρρος να αντισταθούν και να βάλουν σε κίνδυνο τη ζωή τους για να σώσουν ανθρώπους. Μάλλον κάπου μέσα μου πάντα ήξερα ότι έπρεπε να κάνω κάτι μ’ αυτήν την ιστορία».- Κέλλυ Ματαθία-Κόβο

Όταν το βιβλίο έφτασε στο σπίτι, η Ελεάννα, 7 ετών, είδε καταρχάς ένα εξώφυλλο με ένα λαγό, ένα ποντίκι και ένα κόκορα να κάνουν βαρκάδα στο σκοτάδι. Διάβασε δυνατά “τα κίτρινα καπέλα” και κάθισε στον καναπέ για να το διαβάσει. Την παρακολουθούσα να προχωράει την ανάγνωση και να παίρνει σταδιακά ένα προβληματισμένο ύφος και να βυθίζεται όλο και περισσότερο μέσα στο κείμενο και στις εικόνες. Ακόμα δεν μιλούσα, απλά παρατηρούσα. Σιγά σιγά, το πρόσωπό της χαλάρωσε πάλι και άρχισε να χαμογελά. Κατάλαβα πως έφτανε προς το τέλος της ιστορίας. Όταν τελείωσε, μου είπε πως αυτό ήταν ένα παράξενο, λίγο τρομακτικό, αλλά ωραίο τελικά παραμύθι. Είχε έρθει η ώρα να μιλήσουμε.

Φώναξα μαζί και τον Δημήτρη και τους διάβασα το παραμύθι δυνατά, αναλύοντάς τους τις εικόνες και εξηγώντας τους το νόημα πίσω αυτές και πίσω από το κείμενο της Κέλλυς Ματαθία-Κόβο. Τι σημαίνει η αρχική αρμονική συνύπαρξη των διαφορετικών ζώων; Ποια είναι τα άγρια θεριά και γιατί θέλουν να βάλουν τέλος στην ευτυχία άλλων πλασμάτων; Πώς αντιμετωπίζουμε την απειλή, τον φόβο και την αγωνία; Τι είναι και τι σημαίνουν τα κίτρινα καπέλα; Υπάρχει δυνατότητα σωτηρίας; Ποιο ρόλο παίζουν οι καλοί φίλοι; Τι σημαίνει ανιδιοτέλεια; Πόσο ρίσκο μπορείς να πάρεις για τον Άλλον; Γιατί κρυβόμαστε όταν κινδυνεύουμε; Τελικά, οι κακοί νικιούνται; Με ποιο κόστος; Μήπως ξαναέρθουν; Και ποια είναι η σημασία της μνήμης για ένα καλύτερο μέλλον;

Εξήγησα, λοιπόν, ξανά στα παιδιά τι συνέβη τον προηγούμενο αιώνα λίγο πριν, κατά τη διάρκειά και μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Θυμηθήκαμε ποιος ήταν ο Χίτλερ και γιατί εξολόθρευσε τους Εβραίους και όχι μόνο. Μιλήσαμε ξανά για το Ολοκαύτωμα και τα μάτια τους γέμισαν δάκρυα. Φυσικά, για άλλη μια φορά, τα παιδιά δεν μπορούσαν να συλλάβουν τον παραλογισμό που κρύβει ο Ναζισμός. Η ερώτηση ήταν “Γιατί;”… Κι όσο και ό,τι και να τους εξηγούσα, ξαναρωτούσαν “Ναι, αλλά γιατί;” Γιατί η ανθρώπινη φύση είναι πολύ πιο σκοτεινή απ’ όσο μπορεί να φανταστεί ένα παιδί… Όμως, αν θυμόμαστε, αν είμαστε προετοιμασμένοι, αν έχουμε το νου μας στα θεριά που κρύβονται στα βουνά (και ίσως, δυστυχώς, και στις πόλεις), μπορούμε, επαγρυπνώντας, να τα εμποδίσουμε να μας πλησιάσουν ξανά. Το χρωστάμε καταρχάς σε όσους θυσιάστηκαν στο παρελθόν, το χρωστάμε στους εαυτούς μας, το χρωστάμε και στις μελλοντικές γενιές.

Με “τα κίτρινα καπέλα“, η Κέλλυ Ματαθία-Κόβο καταφέρνει κάτι εξαιρετικά σημαντικό. Να μιλήσει για το Ολοκαύτωμα σε πολύ μικρά παιδιά, προσχολικής και προωτοσχολικής ηλικίας, χωρίς να κάνει καμιά άμεση αναφορά σε σκληρά ιστορικά γεγονότα, αλλά με μια εικονογραφημένη αλληγορία με ζώα, που μπορεί να δημιουργήσει μια ασφαλή συναισθηματική απόσταση ανάμεσα σε ό,τι συνέβη και στους νεαρούς αναγνώστες. Το διηλικιακό κείμενο, λεκτικό και οπτικό, μπορεί να διαβαστεί αρχικά σαν ένα απλό παραμύθι για το καλό και το κακό και ανάλογα με την ηλικία (και την αντοχή-αποδοχή) του παιδιού, ο γονιός μπορεί να πάει την ιστορία ένα, δυο, τρία, πολλά βήματα παραπέρα. Με άλλα λόγια “τα κίτρινα καπέλα” επιδέχονται πολλές αναγνώσεις. Τη μεγάλη φρίκη που κρύβεται πίσω από τις λέξεις το παιδί δεν θα την καταλάβει ακόμα χάρη στην τρυφερή εικονογράφηση. Τα θεριά, μάλιστα, δεν απεικονίζονται πουθενά. Και η μόνη αναφορά στο Ολοκαύτωμα είναι εικονική. Τα κίτρινα καπέλα που φορούν τα παγιδευμένα ζώα. Τα άσπρα πρόβατα. Οι αμνοί που οδηγούνται επί σφαγή.

Όμως, μέσα από αυτό το βιβλίο το παιδί θα έχει προετοιμαστεί, αποκτώντας ενσυναίσθηση, για να αναγνωρίσει τη μεγάλη φρίκη μεγαλώνοντας. Γιατί πρέπει να τη γνωρίσει. Πρέπει να τρομάξει. Πρέπει να συλλάβει το μέγεθος του παραλογισμού του Ολοκαυτώματος. Πρέπει να μάθει τι συνέβη 75 χρόνια πριν στους Εβραίους και όχι μόνο. Για να μην επιτρέψει, ως μελλοντικός ενήλικας, να συμβεί ξανά κάτι τέτοιο, αποτρέποντας συνειδητά και αποφασιστικά όσους εγκωμιάζουν ή εμπνέονται από τον Ναζισμό.

Η συγγραφέας και εικονογράφος δίνει στον γονιό και στον εκπαιδευτικό ένα παιδαγωγικό εργαλείο το οποίο θα χρησιμοποιηθεί ως αποκαλυπτήριο μιας τραγικής Ιστορίας που δεν πρέπει εν τέλει να αποσιωπηθεί, όσο τρομακτική κι αν είναι για ένα παιδί και βέβαια και για έναν ενήλικα. Άλλωστε, υπεύθυνοι για τα εγκλήματα στην ιστορία αλλά και στη ζωή δεν είναι μόνο όσοι τα εκτελούν, αλλά και όσοι τα ανέχονται και σιωπούν.

Ουσιαστικά, “τα κίτρινα καπέλα” αφηγούνται την ιστορία μιας εβραϊκής οικογένειας που σώθηκε στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Είναι η ιστορία της οικογένειας της Κέλλυς Ματαθία-Κόβο, όπως καταγράφηκε στη μνήμη της από την παιδική της ηλικία, μια ιστορία-σημαντικότατο μέρος της ταυτότητας της δημιουργού- που μιλάει για φόβo και θάρρος, για φιλία που δε γνωρίζει όρια, για ευγνωμοσύνη και για μνήμη. Μιλάει ακόμα για αυτούς που, όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με το θεριό, ακούν την εσωτερική τους φωνή, την καρδιά τους, και βρίσκουν τη δύναμη να αποφασίσουν για την τύχη τους. Μιλάει όμως και για εκείνους που βάζουν σε κίνδυνο τον εαυτό τους, υπερασπίζοντας το δικαίωμα στη ζωή. Είναι, λοιπόν, μια βαθιά ανθρωπιστική ιστορία, που μιλάει κυρίως για θετικές στάσεις απέναντι στο πανταχού παρόν Κακό.

Σας προτείνω ανεπιφύλακτα να τη διαβάσετε στα παιδιά σας, είτε με αφορμή την Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, που τιμάμε στις 27 Ιανουαρίου, είτε χωρίς καμιά απολύτως αφορμή. Στη μνήμη αυτών που χάθηκαν και δεν πρέπει να ξεχαστούν ποτέ. Για να φτιάξουμε όλοι μαζί μια κοινωνία που δεν θα ανέχεται τον ρατσισμό, την ξενοφοβία, τη μισαλλοδοξία, τις διακρίσεις και τις προκαταλήψεις.

To βιβλίο της Κέλλυ Ματαθία-Κόβο “τα κίτρινα καπέλα“ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. 

Η Κέλλυ Ματαθία-Κόβο εικονογραφεί παιδικά βιβλία και τώρα έγραψε και ζωγράφισε μια δική της ιστορία. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1959. Σπούδασε στο Neri Bloomfield Academy of Art and Design, στη Χάιφα του Ισραήλ. Το 1988 τιμήθηκε με το Βραβείο Εικονογράφησης και το 1998 με Έπαινο από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου – Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ. Έχει αναγραφεί δυο φορές στον Τιμητικό Πίνακα της IBBY για την εικονογράφηση (1988, 2017).

Σε ολόκληρη την κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη, κυνηγήθηκαν, εκτοπίστηκαν, οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου και εξοντώθηκαν 6 εκατομμύρια Εβραίοι. Μέρος αυτής της τραγωδίας εκτυλίχθηκε μοιραία και στη χώρα μας. Περίπου 60.000 Έλληνες Εβραίοι ήταν τα θύματα αυτής της θηριωδίας. Το Ολοκαύτωμα οδήγησε σε αφανισμό τις εβραϊκές κοινότητες της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων και έγιναν μαζικές εκτοπίσεις από το Διδυμότειχο έως την Κρήτη και από την Κέρκυρα έως τη Ρόδο. Κάποιοι κατάφεραν να διαφύγουν ή να βρουν καταφύγιο σε σπίτια χριστιανών συμπολιτών τους. Όμως, ο εκτοπισμός, ο δημόσιος εξευτελισμός στις κεντρικές πλατείες, τα βασανιστήρια και τελικά η εξόντωσή τους, όπως και των ομοφυλόφιλων και των Ρομά, στα στρατόπεδα του Γ’ Ράιχ ήταν ο κανόνας. Και όταν η χώρα απελευθερώθηκε, λιγότεροι από 11.000 Έλληνες Εβραίοι είχαν τελικά επιζήσει.