Η Ντίνα Σταματοπούλου, συγγραφές και σκηνοθέτης της παράστασης Τα αδύνατα δυνατά, που παίζεται κάθε Κυριακή στο θέατρο 104, μιλάει στο Τaλκ για τη φετινή της δουλειά, μια από τις πιο ωραίες παραστάσεις που έχουμε δει ως τώρα (και δεν έχουμε δει και λίγες).
Ντίνα Σταματοπούλου
Τι σας ενέπνευσε ώστε να γράψετε τα Αδύνατα Δυνατά; Η ανάγκη για θάρρος σε κάθε ηλικία και σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας τόσο για να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας αλλά κυρίως τους πιο αδύναμους από εμάς. Η καθημερινή επαφή με τα παιδιά στην προσωπική μου ζωή αλλά και μέσα από τις παραστάσεις μας, μας έφερνε αντιμέτωπους με το φαινόμενο του εκφοβισμού που, πέρα από μια ρητορική που έχει γίνει της μόδας, υπάρχει σε όλα τα σχολεία απλώς αλλάζει ένταση και στόχο. Εννοείται πως τα παιδιά θα παίξουν, θα ανταλλάξουν πειράγματα, και θα γίνουν ενίοτε σκληρά’ ο εκφοβισμός αρχίζει όταν αυτό γίνεται συστηματική καθημερινότητα εις βάρος κάποιων παιδιών σε σημείο να δυσχεραίνει τη ζωή τους. Όλες οι καμπάνιες συνοψίζονται γύρω από την προτροπή στα παιδιά να μιλήσουν, να κοινοποιήσουν το πρόβλημά τους και να ζητήσουν βοήθεια. Αυτό είναι σωστότατο, έχω όμως την αίσθηση ότι ακολουθώντας μόνο αυτήν την κατεύθυνση παραβλέπουμε εν μέρει ότι εάν αυτά τα παιδιά μπορούσαν τόσο εύκολα να μιλήσουν ή να ορθώσουν το ανάστημά τους ίσως να μην έπεφταν θύματα εκφοβισμού εξ αρχής. Θελήσαμε λοιπόν να φτιάξουμε μια παράσταση που να δίνει φωνή σε ένα παιδί που δεν έχει από χαρακτήρα ή συνθήκες αυτήν την ευκολία και να προτείνουμε πιθανούς τρόπους να βοηθηθεί σε μια μάλλον οδυνηρή καθημερινότητα. Επιπλέον ας μην ξεχνάμε ότι πέρα από το βάσανο των παιδιών, η εκφοβιστική συμπεριφορά είναι μια πρακτική που εφαρμόζεται σε κάθε ηλικιακή βαθμίδα, απαντάται στο εργασιακό περιβάλλον, στις διαπροσωπικές σχέσεις, όπου και αλλάζει ο βαθμός χυδαιότητας τόσο στις προθέσεις όσο και στην εκδήλωση του φαινομένου. Είναι λοιπόν ακόμα σημαντικότερη η προσπάθεια για αντιμετώπιση του προβλήματος ήδη από την παιδική ηλικία.
Τι ακριβώς πραγματεύεται η ιστορία και σε ποιες ηλικίες απευθύνεται; Τα Αδύνατα Δυνατά είναι η ιστορία ενός μικρού αγοριού, του Νεόφυτου, που δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στο καινούργιο του σχολείο και με τη βοήθεια της φαντασίας του μπαίνει σε μια μεγάλη περιπέτεια, μέσα από θάλασσες και κάστρα, εμπόδια και ανέλπιστες συμμαχίες, για να συναντήσει στο περιπλανώμενο τσίρκο τον υπέροχο, ατρόμητο και ανατρεπτικό Άρχοντα του Θάρρους και να ζητήσει τις πολύτιμες συμβουλές του! Είναι ουσιαστικά ένα έργο για θάρρος που πρέπει να έχουμε ώστε σε τρυφερές ηλικίες να ανακαλύψουμε τις ιδιαίτερες δεξιότητές μας που θα μας βοηθήσουν να αυτοπροσδιοριστούμε. Οι ηθοποιοί είναι και αφηγητές της ιστορίας του Νεόφυτου, σέναν φαντασιακό τόπο –το τσίρκο- όπου όλα μπορούν να συμβούν κα οι ιδιαιτερότητες του καθενός είναι σημαντικές και αξιοποιήσιμες. Όλα αυτά βέβαια με την απαραίτητη ελαφράδα και χιούμορ που επιθυμούμε να έχει η θεατρική συνθήκη. Με τραγούδια και ζωντανή μουσική, με ακροβατικά και διαδραστικά παιχνίδια για όλους! Όσον αφορά την ηλικία, λέμε αστειευόμενοι ότι απευθύνεται σε ανθρώπους από 3 έως 103 ετών αλλά κάπως έτσι είναι. Προσπαθούμε ώστε να απολαμβάνουν μικροί και μεγάλοι την παράσταση σε διαφορετικό επίπεδο. Οι πιο μικροί γοητεύονται από τον ρυθμό, το παιχνίδι των σκιών, τα τραγούδια και τη διάδραση ενώ από πέντε χρονών και πάνω συνδέουν πιο άμεσα και συγκεκριμένα τη θεματολογία του έργου μας με παραστάσεις κι από τη δική τους ζωή. Το ίδιο συμβαίνει και με τους γονείς στο επίπεδο των αναμνήσεων από τα μικρά τους χρόνια ή και γιατί όχι σε σχέση με το τι αντιμετωπίζουν στη ζωή τους σήμερα.
Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι πιο συνηθισμένες φοβίες των παιδιών σήμερα; Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού οι φόβοι διαφοροποιούνται και η έντασή τους σχετίζεται με τη διαδικασία ωρίμανσης. Έτσι ενώ σε πιο μικρές ηλικίες ο φόβος μπορεί να είναι το σκοτάδι, το τέρας, ο «κακός» ή ο κλέφτης, μεγαλώνοντας πιστεύω πως εντοπίζεται περισσότερο απέναντι στο κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού, όπως είναι το σχολείο, ειδικά όταν αυτό του είναι ανοίκειο. Όταν αυτό το φυσιολογικό άγχος εμμένει και γίνεται φοβία εκτρέποντας σημαντικά την καθημερινή ζωή του παιδιού, τότε μιλάμε πια για την ανάγκη μιας πιο συντονισμένης προσπάθειας να αντιμετωπιστεί.
Πώς μπορούμε να θωρακίσουμε τα παιδιά απέναντι στο Bullying; Ποια παιδιά κινδυνεύουν να γίνουν θύματα και ποια θύτες; Η καλύτερη χαλύβδωση είναι ένα περιβάλλον ασφάλειας, αποδοχής και ελεύθερης έκφρασης στην ενδοσχολική και εξωσχολική ζωή. Με την εφαρμογή μιας συστηματικής συναισθηματικής αγωγής που εγγυάται καλύτερη ψυχική υγεία. Στα πλαίσια αυτά η ενδυνάμωση της συνοχής των μαθητών και τη φροντίδα προς τους πιο αδύναμους είναι σημαντική. Ακόμα πιο σημαντική είναι η προσπάθεια να ενθαρρύνουμε την ανεξαρτησία και τη δημιουργικότητα των παιδιών ώστε να αναπτύξουν τις ιδιαίτερες δεξιότητές τους, που θα τα κάνουν πιο αυτάρκη, πιο ασφαλή και σίγουρα στην αντιμετώπιση των φόβων τους. Οι δεξιότητες αυτές που τονίζουν την ιδιαίτερη φύση του καθενός μπορούν να γίνουν ασπίδα προστασίας ενάντια σε ό,τι παραβιάζει τον ζωτικό χώρο του παιδιού που είναι θύμα αλλά και σαν διέξοδο-εκτόνωση στην ενεργητικότητα του παιδιού που δυνάμει είναι θύτης. Στην παράστασή μας δεν έχουμε ένα παιδί με πολύ χαρακτηριστικό τον λόγο που υφίσταται τα πειράγματα ακριβώς γιατί ο παραλογισμός της άσκησης βίας στους πιο αδύναμους δεν επιτρέπει να συνάγεις ακριβή χαρακτηριστικά ως προφίλ θύματος και θύτη. Είναι το τι θα αντιληφθεί ένα παιδί ως τρωτό σημείο του άλλου για να του το αποδώσει γιγαντωμένο με τη μορφή ακραίου πειράγματος. Τα γυαλιά, η σωματική διάπλαση, οι αθλητικές ή μαθητικές επιδόσεις, ένα παράξενο όνομα, μια άλλη καταγωγή ή ακόμα και το χρώμα μιας κασετίνας. Το προφανές είναι ότι η υπερπροστασία των παιδιών ή η υπερβολική έκθεσή τους σε ανοίκειες συνθήκες δεν είναι καλοί σύμβουλοι. Στα Αδύνατα Δυνατά δεν διαλέγουμε μεριά, δεν δίνουμε απαντήσεις χωρίζοντας τα παιδιά σε καλά και κακά, αλλά μιλάμε για το θάρρος που όλοι -και δυνάμει θύτες και δυνάμει θύματα – χρειαζόμαστε για τη συνεννόηση και την αρμονική συνύπαρξή μας.
Πώς μπορεί μια θεατρική παράσταση να βοηθήσει τους μικρούς μαθητές, αλλά και τους γονείς τους; Βοηθάει «δια μέσω» αλλά ίσως τελικά πολύ αποτελεσματικά. Ονοματίζει το πρόβλημα, το κάνει απτό με την αναπαράσταση και δημιουργεί ένα πεδίο προβληματισμού και συζήτησης χωρίς επιθετική αμεσότητα αλλά με όχημα τη διεύρυνση της παιδικής φαντασίας. Ταυτόχρονα παρουσιάζει μια ιστορία σε ένα περιβάλλον ασφάλειας για το παιδί, είναι μια εμπειρία ναι μεν βιωματική, ταυτίζεται με τον ήρωα και ξεπερνάει πιο εύκολα μια δυσκολία-φόβο, αλλά δεν παύει να είναι ένα παιχνίδι ρόλων κατά το οποίο δεν πάσχει το ίδιο το παιδί άμεσα. Έτσι υπάρχει η απαραίτητη ασφάλεια και απόσταση για να βλέπουν διαυγέστερα μικροί και μεγάλοι. Στους γονείς πιθανώς να φωτίσει συναισθηματικές καταστάσεις των παιδιών που ίσως δεν τις είχαν αντιληφθεί και να τους ανοίξει μια πιθανότητα να υιοθετήσουν την προοπτική τους (των παιδιών) γύρω από ένα πρόβλημα που τα απασχολεί. Πιθανώς και να τους ωθήσει να επαναπροσδιορίσουν δικές τους πρακτικές που οδηγούν στη θυματοποίηση ή στην εκδήλωση επιθετικότητας στους μικρούς.
Οι εκπαιδευτικοί σήμερα ενθαρρύνουν τα παιδιά, ενισχύουν τη θέληση τους ή απλά περιορίζονται στη διδασκαλία της σχολικής ύλης; Ισχύουν και οι δύο περιπτώσεις. Σίγουρα πολλοί εκπαιδευτικοί μοιάζουν να ξεχνούν πως πέρα από μια στεγνή και διαδικαστική διδασκαλία η μαθησιακή λειτουργία αφορά και στη μετάδοση δεξιοτήτων ζωής. Είναι σημαντικό ο δάσκαλος να είναι ενωτικός, να αναδεικνύει και να ενισχύει τη διαφορετικότητα του κάθε παιδιού και να συμβάλλει στην αποδοχή του από τα υπόλοιπα. Τα παιδιά είναι όμορφο να αντιμετωπίζονται ανάλογα με τη δική τους ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία, αλλά κάτι τέτοιο δυστυχώς ευνοείται ελάχιστα από τις συνθήκες που επικρατούν στην εκπαίδευση σήμερα και δυσκολεύει έτσι σημαντικά και η λειτουργία των εκπαιδευτικών. Πολλά σχολεία κλείνουν, οι δάσκαλοι στις πόλεις έχουν πολλά παιδιά σε κάθε τμήμα, ενώ στα χωριά είναι σχεδόν καθεστώς τα μονοθέσια ή ολιγοθέσια σχολεία, όπου μαθητές διαφορετικών ηλικιών συνυπάρχουν στις ώρες διδασκαλίας. Όμως στην καθημερινή μας πια επαφή με τα παιδιά μέσα από τις παραστάσεις, έχουμε συναντήσει δασκάλους που παρά τις δυσκολίες λατρεύουν τη δουλειά τους και εμπνέουν τους μαθητές ενώ σε πολλές περιοχές δυσπρόσιτες συμβάλλουν με τη δράση τους και στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής ολόκληρης της τοπικής κοινωνίας.
Ποιος ο κίνδυνος του να αφήσουμε το σχολικό εκφοβισμό ατιμώρητο και ασχολίαστο στο δημοτικό σχολείο; Τι γίνεται όταν το παιδί φτάσει στην εφηβεία; Το δημοτικό είναι πολύ κομβική περίοδος, από την άποψη ότι είναι ένας τεράστιος θεσμός που εμπλέκεται στη διαμόρφωση της κοινωνικής συμπεριφοράς και της ψυχικής υγείας των παιδιών. Εκεί μαθαίνει έμπρακτα ότι δεν έχει το δικαίωμα να πληγώνει και όλοι έχουν δικαίωμα να προστατεύονται. Με το να μένουν ασχολίαστες ή «ατιμώρητες» οι εκδηλώσεις εκφοβισμού δίνεται ένα στίγμα σιωπηλής έγκρισης που ενισχύει τη βία. Νομιμοποιείται στα παιδιά ο αυταρχισμός ή η θυματοποίηση ως κοινωνική συμπεριφορά και η κατάχρηση δύναμης ή αντίστοιχα η διαρκής ανοχή περνάει ως κάτι το φυσικό. Αν λοιπόν δεν υπάρχει η πρόνοια να καλλιεργηθεί η ενσυναίσθηση από μια τρυφερή ηλικία, αργότερα στην εφηβεία, που ούτως ή άλλως είναι μια περίοδος σύγχυσης και αλλαγών σωματικών και συναισθηματικών που ταράζουν τα παιδιά όλα τα άλυτα παιδικά προβλήματα εμφανίζονται διογκωμένα και εμποδίζουν σημαντικά τη λειτουργικότητα των εφήβων. Είναι μεγάλο κρίμα να κουβαλάει ένα παιδί ένα τέτοιο αδικαιολόγητο βάρος και να μην αναπτύσσεται όπως θα έπρεπε και όπως θα μπορούσε. Η μοναξιά και ο φόβος, η εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς επηρεάζουν την όλη διαδικασία ολοκλήρωσης της προσωπικότητας και δημιουργίας ταυτότητας. Συνεπώς με την αδιαφορία στη βαθμίδα του δημοτικού πέραν του ότι διαιωνίζονται οι προβληματικές συμπεριφορές στο σχολείο, οι βλάβες μπορούν να είναι μακροχρόνιες, εφόσον στην εφηβεία δημιουργείται η συνέχεια ανάμεσα στο παιδί που ήμαστε και στον ενήλικα που θα είμαστε και καλό είναι να υπάρχει πρόβλεψη από τις μικρές ηλικίες γι’αυτήν τη διαμόρφωση.
Η παράσταση παίζεται κάθε Κυριακή στις 12 στο 104 (Ευμολπιδών 41, Γκάζι) και τις καθημερινές για σχολεία. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ.
