Αγαπητέ αναγνώστη, Πολύ λυπάμαι που είμαι αναγκασμένος να σε πληροφορήσω ότι το βιβλίο το οποίο κρατάς στα χέρια σου είναι εξαιρετικά δυσάρεστο, καθώς διηγείται την πικρή ιστορία τριών πολύ άτυχων παιδιών. Παρόλο που είναι γοητευτικά και έξυπνα, η ζωή των αδερφών Μποντλέρ είναι γεμάτη συμφορές και βάσανα. Από την πρώτη κιόλας σελίδα του βιβλίου, όπου τα παιδιά βρίσκονται στην παραλία και λαμβάνουν κάποια φριχτά νέα, μέχρι την τελευταία, οι συμφορές φαίνεται να παραφυλάνε στη γωνία. Θα μπορούσε κανείς να πει πως τα παιδιά αυτά τραβούν τις ατυχίες σαν μαγνήτης. Ήδη από αυτό το μικρό βιβλίο, τα τρία αδερφάκια συναντούν έναν άπληστο και αποκρουστικό άνθρωπο, αποκτούν ρούχα που φέρνουν φαγούρα, μαθαίνουν για μια καταστροφική πυρκαγιά, ανακαλύπτουν μια δολοπλοκία που σκοπό έχει να τους πάρει την περιουσία και τρώνε κρύο χυλό για πρωινό. Εγώ έχω καθήκον -ένα πολύ δυσάρεστο καθήκον- να γράψω αυτές τις ιστορίες, που η μοναδική λέξη η οποία τους ταιριάζει είναι “θλιβερές”. Εσύ, όμως, είσαι ελεύθερος να μην τις διαβάσεις και να επιλέξεις κάτι χαρούμενο, εάν, βέβαια, ανήκεις στους αναγνώστες αυτού του είδους βιβλίων. Με εκτίμηση, Λέμονι Σνίκετ

Παρόλο που είναι γοητευτικά και έξυπνα, η ζωή των ορφανών αδερφών Μποντλέρ είναι γεμάτη συμφορές και βάσανα. Θα μπορούσε κανείς να πει πως τα παιδιά αυτά τραβούν τις ατυχίες σαν μαγνήτης. Τις περιπέτειές τους αναλαμβάνει να μας παρουσιάσει ο μυστηριώδης συγγραφέας, αφηγητής και χαρακτήρας Λέμονι Σνίκετ, alter egο του συγγραφέα Ντάνιελ Χάντλερ, μέσα από 13 τόμους, υπό τον γενικό τίτλο «Μια σειρά από ατυχή γεγονότα». Τα ιδιαίτερα αυτά βιβλία, με φανατικό κοινό κάθε ηλικίας, είχαν κυκλοφορήσει στη χώρα μας παλαιότερα από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα και τώρα, με την επαναλειτουργία του ιστορικού εκδοτικού οίκου, εκδίδονται σταδιακά ξανά, σε νέα- εξαιρετική- μετάφραση της Εύης Γεροκώστα.

Το Τaλκ συνάντησε την αγαπημένη μεταφράστρια, συγγραφέα και παραμυθού, που αναλαμβάνει να μας ξεναγήσει στις γοητευτικές αυτές ιστορίες με τον μαγικό της λόγο… 

Έρωτας απρόσμενος αυτά τα βιβλία, μου είπες μόλις σου πρότεινα να μιλήσουμε. Πες μας, λοιπόν, πώς τα συνάντησες και γιατί τα ερωτεύτηκες…

Η αλήθεια είναι ότι αυτά τα βιβλία δεν τα είχα διαβάσει όταν μεταφράστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα, περίπου δεκαπέντε χρόνια πριν –ανέκαθεν (και προφανώς άδικα) είχα παράξενη και επιφυλακτική σχέση με τις «διάσημες» σειρές βιβλίων. Άρχισα να τα διαβάζω λίγο πριν αρχίσω να τα μεταφράζω. Ο έρωτας ήταν κεραυνοβόλος. Λάτρεψα από την πρώτη στιγμή τον αφηγητή-συγγραφέα, το κοφτερό χιούμορ του, τις συχνά τερατώδεις υπερβολές του στην επινόηση και την περιγραφή των ατυχιών που σημάδεψαν τις ζωές των τριών ορφανών Μποντλέρ –υπερβολές που γίνονται απόλυτα πιστευτές. Κυρίως όμως αυτά τα βιβλία τα αγάπησα επειδή καθώς τα διάβαζα τα «άκουγα», κι όταν «ακούω» ένα κείμενο πάντα βρίσκει θέση στην καρδιά μου.

Θέλεις να μας μιλήσεις για τη διαδικασία της μετάφρασής τους; Πώς αντιμετώπισες το ιδιαίτερο λεξιλόγιό τους; Τι σε γοήτευσε και τι σε δυσκόλεψε;

Πολύ συνειδητά αποφάσισα να μη συμβουλευτώ ήδη υπάρχουσες μεταφράσεις στα ελληνικά ή άλλες γλώσσες, να μη δω την κινηματογραφική ταινία που αναφέρεται στα τρία πρώτα βιβλία της σειράς, να μην παρακολουθήσω επεισόδια του ολοκαίνουριου σήριαλ του Netflix -κι ας μπήκα πολλές φορές στον πειρασμό. Ήθελα να έχω πεντακάθαρο μυαλό για να βουτήξω στον κόσμο αυτών των βιβλίων να τα μεταφράσω. Από εκεί και πέρα ακολούθησα τη μέθοδο που ακολουθώ σε κάθε μετάφραση που αναλαμβάνω: γράφω όπως μεταφράζω, μεταφράζω όπως αφηγούμαι και τις μεταφράσεις μου τις δοκιμάζω πάντα φωναχτά. Στη διαδικασία της μετάφρασης η σαγήνη είναι μία: ο ίδιος ο συγγραφέας, που παρασύρει τον αναγνώστη από τον τίτλο, από την πρώτη λέξη, την πρώτη φράση, την πρώτη ανάσα του κειμένου του. Όσο για τις δυσκολίες, είναι περισσότερες: ν’ αποδοθεί όσο το δυνατόν καλύτερα το χιούμορ του συγγραφέα –«που, στην προκειμένη περίπτωση» (φράση που χρησιμοποιεί πάρα πολύ ο Λέμονι Σνίκετ) σημαίνει ότι αρκετές φορές λογοπαίγνια και γλωσσικοί ιδιωματισμοί χρειάζεται να μεταφερθούν στα ελληνικά δεδομένα, να δημιουργηθεί και στα ελληνικά η ατμόσφαιρα του πρωτότυπου κειμένου όπου συνυπάρχουν με τρόπο μαγικό ειρωνεία, υπερβολή, τραγικότητα και απέραντη τρυφερότητα, ν’ αναλάβει ο μεταφραστής, από το πρώτο κιόλας βιβλίο, την ευθύνη για το πώς θα αποδοθούν οι λέξεις και οι φράσεις-κλειδιά, τα παράξενα ονόματα και τοπωνύμια, που εμφανίζονται και στα δεκατρία βιβλία –μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες και προκλήσεις όταν αναφερόμαστε σε μια σειρά βιβλίων. Για όλα αυτά και γι’ άλλα τόσα μία φράση θα μπορούσα να πω: η μετάφραση αυτής της σειράς μ’ έκανε να θυμηθώ (ξανά) γιατί ένα από τα παιδικά μου όνειρα ήταν να γίνω μεταφράστρια.

Η σειρά από Ατυχή Γεγονότα είναι βιβλία παράξενα. Ο συγγραφέας τους προειδοποιεί τον αναγνώστη ότι η ανάγνωσή τους είναι εξαιρετικά δυσάρεστη, ότι οι ιστορίες τους είναι θλιβερές, ότι τα αδέλφια Μποντλέρ ζουν μια ντικενσιανή ζωή γεμάτη βάσανα και συμφορές. Τι τα κάνει, άραγε, τόσο γοητευτικά σε μια κοινωνία όπου όλοι κυνηγάμε την ευτυχία;

Τα τρία ορφανά Μποντλέρ βλέπουν, ακούνε, χαμογελούν, μαθαίνουν, αποδέχονται, ξέρουν. Βλέπουν φως εκεί που υπάρχει απόλυτο σκοτάδι. Ακούνε ήχους ανεπαίσθητους. Χαμογελούν ακόμα κι όταν όλα γύρω τους προμηνύουν καταιγίδες και τραγικά γεγονότα. Μαθαίνουν να βρίσκουν λύση εκεί που φαίνεται ότι δεν υπάρχει σωτηρία. Αποδέχονται τους εαυτούς τους και τους άλλους. Και ξέρουν ότι, ακόμα κι αν όλα δείχνουν (ή είναι) χαμένα, ξέρουν, όπως αναφέρεται στον επίλογο του έκτου βιβλίου, «ότι μπορούσαν να βασίζονται ο ένας στον άλλο για την υπόλοιπη ζωή τους. Κι αυτό ήταν το μοναδικό αληθινό πράγμα στον κόσμο».

Γιατί θα πρότεινες στους νεαρούς αναγνώστες να χαθούν στις σκοτεινές, θα τολμούσα να πω γοτθικές, σελίδες της σειράς των ατυχών γεγονότων; Πώς θα τους άλλαζες μυαλά αν σου έλεγαν ότι λυπούνται ή φοβούνται ή αγχώνονται; Κι αν απορρίψουν τα βιβλία οι γονείς τους; Γιατί το έχω ακούσει αυτό…

Στους νεαρούς αναγνώστες που μεγαλώνουν και στους γονείς που ξεχνούν ότι δεν μεγαλώνουν ποτέ θα έλεγα ακριβώς ό,τι λέω όταν αναφέρομαι στα παραμύθια, κι ας έχουμε να κάνουμε εδώ με ένα κείμενο της γραπτής λογοτεχνίας –για μένα διαφορά δεν υπάρχει. Όπως στα παραμύθια, έτσι και σ’ αυτά τα δεκατρία βιβλία με τα δεκατρία κεφάλαια το καθένα υπάρχει άσπρο, υπάρχει και μαύρο. Άσπρο και μαύρο υπάρχει και μέσα μας, γιατί είμαστε άνθρωποι. Άρα γιατί να φοβόμαστε να μιλάμε γι’ αυτό; Λένε πως οι ήρωες κάθε παραμυθιού είναι στην ουσία ένας, και το πιστεύω απόλυτα. Όλοι μπορούμε να γίνουμε καλοί και κακοί, σκοτεινοί και ολόφωτοι στην πορεία της ζωής μας. Για τα παιδιά τα σύμβολα  είναι απόλυτα κατανοητά, ακόμα κι αν δεν μπορούν να τα εξηγήσουν με λόγια. Άρα δεν υπάρχει κανένας λόγος ν’ αποφεύγουμε να τους μιλάμε γι’ αυτά.

Ποια θέση έχει το χιούμορ στα βιβλία, που έχουν, άλλωστε, χαρακτηριστεί ως τραγικομωδίες (tragicomedies);

Το χιούμορ του Λέμονι Σνίκετ το κατανοεί κανείς όλο και καλύτερα όσο προχωράει στην ανάγνωση των βιβλίων. Είναι έξυπνο, ιδιαίτερο και τοποθετημένο στα καταλληλότερα σημεία, εκεί δηλαδή που τα γεγονότα είναι τραγικά, τόσο τραγικά που τελικά ο αναγνώστης ξεσπάει σε γέλια!  Κυρίως, όμως, είναι αμίμητο, κι αυτό ακριβώς νομίζω ότι είναι ένα από τα μεγάλα χαρίσματα αυτής της σειράς βιβλίων. 

Σε τι άραγε διαφέρει ο Λέμονι Σνίκετ από τον Ντάνιελ Χάντλερ;

Ο Ντάνιελ Χάντλερ είναι συγγραφέας, δημοσιογράφος, ακορντεονίστας και σίγουρα έχει αρκετή «καλή» τρέλα μέσα στο κεφάλι του. Ο Λέμονι Σνίκετ, σύμφωνα με ένα βιογραφικό του (το οποίο αλλάζει σχεδόν πάντα από βιβλίο σε βιβλίο) «… ήταν άριστος μαθητής, σπουδαίος εμπειρογνώμονας και ακέραιος χαρακτήρας. Δυστυχώς αυτή η περιγραφή ήρθε κάπως καθυστερημένα στο φως. Παρόλα αυτά, ο εκδότης του συνεχίζει να στηρίζει την έρευνα και την καταγραφή του των τραγικών περιπετειών των ορφανών Μποντλέρ.» Πενθεί για τη χαμένη του αγάπη και για τα βάσανα της ζωής του, που φανερώνονται σιγά-σιγά. Δεν είμαι βέβαιη αν ο Λέμονι Σνίκετ είναι ο Ντάνιελ Χάντλερ, είμαι όμως απόλυτα πεπεισμένη ότι ο Ντάνιελ Χάντλερ είναι ο Λέμονι Σνίκετ.

Σύστησέ μας τα αδέλφια Μποντλέρ, αλλά και τον Κόμη Όλαφ, με τον δικό σου, ξεχωριστό τρόπο.

Βάιολετ Μποντλέρ, η μεγαλύτερη αδελφή της οικογένειας. Κληρονόμος της τεράστιας περιουσίας τον Μποντλέρ όταν ενηλικιωθεί. Αγαπημένο της αξεσουάρ η κορδέλα, με την οποία δένει τα μαλλιά της για να μην πέφτουν στα μάτια της όταν σκέφτεται μια καινούρια εφεύρεση. Αν της κάνεις δώρο, φρόντισε να μην είναι κάτι λιγότερο σημαντικό από μια εργαλειοθήκη γεμάτη γαλλικά κλειδιά, πένσες, σκοινιά και γάντζους.

Κλάους Μποντλέρ, ο μεσαίος της οικογένειας Μποντλέρ. Βιβλιοφάγος με εξαιρετική μνήμη. Αγαπημένο του αξεσουάρ τα γυαλιά του. Αν του κάνεις δώρο, φρόντισε να μην είναι κάτι λιγότερο σημαντικό από ένα Αλμανάκ, ένα πολύγλωσσο λεξικό ή έναν παγκόσμιο άτλαντα.

Σάνι Μποντλέρ, το στερνοπούλι. Είναι μωρό και δεν είναι μεγαλύτερη από ένα σαλάμι. Μιλάει με τρόπο που μόνο τα αδέλφια της μπορούν να καταλάβουν. Αγαπημένο της αξεσουάρ, τα τέσσερα κοφτερά δόντια της. Αν της κάνεις δώρο, φρόντισε να μην είναι κάτι λιγότερο σημαντικό από μια πέτρα, για να τη δαγκώσει και να την κάνει σκόνη.

Κόμης Όλαφ, ο διώκτης των τριών Μποντλέρ. Σκοπός της ζωής του είναι ν’ αρπάξει την περιουσία των Μποντλέρ και να τους σβήσει από το χάρτη. Εμφανίζεται παντού και πάντα, εξαφανίζεται σαν τον άνεμο. Αγαπημένο του αξεσουάρ… είναι ολόκληρος ένα αξεσουάρ, αφού μεταμφιέζεται διαρκώς προσπαθώντας να ξεγελάσει τα τρία παιδιά. Αν του κάνεις δώρο, φρόντισε να μην είναι κάτι λιγότερο σημαντικό από την περιουσία των Μποντλέρ. 

Ποια να είναι άραγε η αγαπητή, αγαπημένη και νεκρή Μπέατρις στην οποία αφιερώνει ο Λέμονι Σνίκετ τα βιβλία του;

Εγώ ξέρω, αλλά το μυστικό αυτό δεν θα σας το πω. Κρύβεται (μάλλον) σ’ ένα από τα δεκατρία βιβλία της σειράς. Το μόνο που έχετε να κάνετε για να το μάθετε είναι να διαβάσετε τα εκατόν εξήντα εννιά κεφάλαια (ελπίζω ότι έκανα σωστά τον υπολογισμό!). 

Ποιο είναι το αγαπημένο σου από τα βιβλία; Και γιατί;

Κάθε φορά που ολοκληρώνω τη μετάφραση ενός βιβλίου της σειράς σκέφτομαι «αυτό ήταν το αγαπημένο μου», γιατί εμφανίζεται ένα καινούριο στοιχείο που βοηθάει τον αναγνώστη ν’ αρχίσει να καταλαβαίνει γιατί αυτά τα τρία παιδιά είναι τόσο άτυχα, ποια η σχέση του αφηγητή με την οικογένεια Μποντλέρ και τον Κόμη Όλαφ, πώς συνδέονται τα γεγονότα… Όταν όμως αρχίζω να μεταφράζω το επόμενο, πάντα διαψεύδομαι. Άρα το αγαπημένο μου είναι το επόμενο που θα μεταφράσω –«που, στην προκειμένη περίπτωση» είναι το έβδομο -επτά, αριθμός μαγικός…! 

Μπορεί, άραγε, η λογοτεχνία να βοηθήσει τα παιδιά να οδηγηθούν σταδιακά και πιο ήπια από την ειδυλλιακή αθωότητα στην δύσκολη ενηλικίωση και να βγουν στη ζωή θωρακισμένα;

Όσο οι άνθρωποι μεγαλώνουν οι κόμποι της ζωής σφίγγουν, γίνονται τόσο περίπλοκοι όσο η «Γλώσσα του Διαβόλου», ο κόμπος που χρησιμοποιεί η Βάιολετ Μποντλέρ για να φτιάξει μια αρπάγη κι ένα ψεύτικο σκοινί. Τα βιβλία όμως μπορούν να τους λύσουν, κι αν δεν τους λύσουν τους χαλαρώνουν. Γιατί δίνουν απάντηση σε όλα τα δύσκολα. Χρόνος χρειάζεται μονάχα, χρόνος για να βρει ο καθένας μας έστω κι ένα βιβλίο που θα του μιλήσει, θα τον παρηγορήσει, θα του κρατήσει συντροφιά. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι σε όλα τα βιβλία της σειράς τα αδέλφια Μποντλέρ, όπου κι αν βρίσκονται, αναζητούν μια βιβλιοθήκη που μπορεί να δώσει απάντηση ή λύση σε κάποιο από τα προβλήματά τους.

Πότε να περιμένουμε τα επόμενα βιβλία;

Θα ξεμυτίσουν σιγά-σιγά. Προς το παρόν έχουμε μάθει να μετράμε μέχρι το πέντε, κοντεύουμε να μάθουμε το έξι… κι όταν φτάσουμε στο δεκατρία, σίγουρα θ’ αρχίσουμε να κλαίμε γοερά, να μένουμε ξάγρυπνοι τις νύχτες και να τραβάμε τα μαλλιά μας –κάπως έτσι μας προειδοποιεί ο Λέμονι Σνίκετ για να μας αποτρέψει να διαβάσουμε τις περιπέτειες των Μποντλέρ. Κι όμως, αυτή η προειδοποίηση είναι ο ιδανικότερος τρόπος για ν’ αγγίξουμε, να μυρίσουμε αυτά τα βιβλία, να βουτήξουμε στον κόσμο τους και να τα θυμόμαστε για… δεκατρείς ζωές.

Μέχρι τώρα έχουν κυκλοφορήσει «Η κακή αρχή», «Το δωμάτιο με τα ερπετά», «Το φαρδύ παράθυρο», «Το δωμάτιο της συμφοράς» και «Το αυστηρό σχολείο».