To Taλκ μίλησε με τη συγγραφέα Αγγελική Δαρλάση, με αφορμή τη διασκευή ενός κλασικού έργου. Το “Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας”, του Σαίξπηρ, μπορεί πλέον να διαβαστεί και από τετράχρονα!
- Αγγελική, σήμερα θα μιλήσουμε για μια υπέροχη διασκευή σου. Πείραξες το «Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας» του Σαίξπηρ και το προσάρμοσες για παιδιά. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στη σειρά του Μεταιχμίου «Η πρώτη μου λογοτεχνία». Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Ρωτώ, λοιπόν, η ιδέα ήταν δική σου ή του εκδοτικού οίκου;
Συζητούσαμε με τους συνεργάτες από τις εκδόσεις τι θα ήθελα να διασκευάσω. Υπήρχαν και υπάρχουν πολλά κείμενα της παγκόσμιας και της ελληνικής πεζογραφίας που θα με ενδιέφεραν. Όμως η απάντηση μου βγήκε μάλλον αυθόρμητα: θεατρικά έργα. Το “Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας” είναι ένα έργο που αγαπώ, έχω δουλέψει στο παρελθόν και θεωρώ, κι όχι μόνο εγώ, πως προσφέρεται και για παιδιά. Ένα έργο με ξωτικά, νεράιδες και μάγια, με ανατροπές και με έντονο το κωμικό στοιχείο. Όλα αυτά είναι στοιχεία που συναρπάζουν τα παιδιά – κι όχι μόνο.
- Εκτός από συγγραφέας (και συγγραφέας θεατρικών έργων), είσαι και θεατρολόγος. Πώς αυτό σε βοήθησε ώστε να προχωρήσεις σε αυτό το εγχείρημα; Πώς δούλεψες πάνω στο αυθεντικό κείμενο;
Νομίζω πως τόσο οι γνώσεις όσο και η διαρκής επαφή μου με θεατρικά κείμενα με βοηθάει συνολικά όταν γράφω. Η αίσθηση του ρυθμού, της πύκνωσης και της αμεσότητας του λόγου, της εσωτερικής δράσης είναι αρετές που αναγνωρίζει κανείς όταν έχει διδαχτεί θέατρο και ανάλογα τις αξιολογεί και τις εγγράφει μέσα του – ακόμη κι ασυνείδητα. Έργα του Σαίξπηρ είχα διδαχτεί και δουλέψει και στην Ελλάδα αλλά και στην Αγγλία. Ίσως περισσότερο απ’ όλα να με βοήθησε και η μεγάλη αγάπη κι ο θαυμασμός που τρέφω για το θέατρο του Σαίξπηρ. Σε κάθε διασκευή και προσαρμογή καταθέτεις την προσωπική σου ανάγνωση, τη δική σου ματιά στο εκάστοτε κείμενο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τις συγκεκριμένες, κάθε φορά, παραμέτρους για τη μεταγραφή.
Στην προκειμένη περίπτωση βασική ήταν η παράμετρος πως η διασκευή απευθύνεται και σε παιδιά μικρότερης ηλικίας. Έπρεπε να αποφασίσω τι θα «πετούσα» και τι θα κρατούσα από την πλοκή. Πώς θα μπορούσα να προσεγγίσω και να μεταφέρω κάτι από την ατμόσφαιρα του έργου. Κάπως έτσι αποφάσισα η αφήγηση να είναι σε ενεστώτα, αφού το θέατρο συμβαίνει πάντα στο παρόν, και οι διάλογοι να είναι έμμετροι και με ομοιοκαταληξία, στοιχείο που και στο πρωτότυπο κείμενο υπάρχει. Σε μια μικρής έκτασης κείμενο, όπως η συγκεκριμένη διασκευή, κάθε λέξη έπρεπε να είναι προσεκτικά επιλεγμένη. Συμβουλευόμουν μαζί με το πρωτότυπο κείμενο και τρεις διαφορετικές μεταφράσεις του έργου. Για παράδειγμα έπρεπε να δω αν θα κρατούσα την πιο διαδεδομένη στα ελληνικά εκδοχή του ονόματος «Πουκ» – αντί για Πακ (Puck στο πρωτότυπο ).
- Το Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας είναι μεν κωμωδία, αλλά δεν παύει είναι πολύπλοκο κείμενο. Όπως, άλλωστε, όλα τα σαιξπηρικά έργα. Δεν φοβήθηκες μήπως δεν θα γίνει εύκολα κατανοητό από τα μικρά; Επίσης, θα έχουν συνέχεια οι σαιξπηρικές διασκευές;
Νομίζω πως ένας από τους λόγους που συνεχίζουμε να αγαπάμε το θέατρο του Σαίξπηρ είναι πως η όποια πολυπλοκότητά του ενέχει στον πυρήνα τα μικρά και τα απλά που διαχρονικά απασχολούν τους ανθρώπους ανεξαρτήτου εποχής. Το συγκεκριμένο είναι έργο –σχόλιο για τον έρωτα και για τις… παρεξηγήσεις που πολύ συχνά προκύπτουν εξαιτίας του. Νομίζω πως αυτό είναι κάτι που μπορούν να αντιληφθούν ακόμη και τα παιδιά – σίγουρα με διαφορετικό τρόπο απ’ ό, τι οι ενήλικες. Από την άλλη πλευρά το φανταστικό στοιχείο, που παίζει το δικό του καθοριστικό ρόλο στην συγκεκριμένη υπόθεση, είναι ένα στοιχείο περισσότερο οικείο στα παιδιά απ’ ό,τι στους ενήλικες. Άρα είναι ένα έργο που σχεδόν… στοιχηματίζεις ότι θα γοητεύσει τα παιδιά. Το γεγονός πως το στοίχημα πέτυχε, το συγκεκριμένο βιβλίο πηγαίνει πάρα πολύ καλά, μας δίνει την δυνατότητα να τολμήσουμε και με άλλες διασκευές θεατρικών έργων ανάμεσά τους σίγουρα και μία ακόμη σαιξπηρική διασκευή.
- Πώς συνεργάστηκες με τη Σάντρα Ελευθερίου; Πρώτα έγραψες και μετά εικονογράφησε; Ή κάπως αλλιώς;
Ο πλέον διαδεδομένος τρόπος δουλειάς, τουλάχιστον εδώ στην Ελλάδα, είναι να γράφουμε πρώτα το κείμενο και μετά να το παίρνει ο εικονογράφος-και μάλλον το έχω αποδεχτεί. Θα έλεγα πως μου αρέσει κιόλας. Προσωπικά δεν λέω στον εικονογράφο πώς το φαντάζομαι, συνήθως θα πω δυο τρία βασικά στοιχεία που περισσότερο έχουν να κάνουν με το ύφος παρά με κάτι άλλο· δεν φαντάζομαι ποιες στιγμές θα μπορούσαν να εικονογραφηθούν. Μ’ αρέσει να περιμένω την έκπληξη όταν δω τη δουλειά του εικονογράφου. Κι ως τώρα εκπλήσσομαι πάντα ευχάριστα. Θεωρώ πως αν έχω κάνει καλή δουλειά, του δίνω τα πατήματα για να δημιουργήσει ελεύθερα. Είναι η δική του σειρά ακολουθώντας, αποκρυπτογραφώντας το ύφος του κειμένου να εμπνευστεί και να δημιουργήσει συμπλέοντας με το κείμενο ή και να το πάει ιδανικά, ένα βήμα παραπέρα. Κάπως έτσι συνεργαστήκαμε και με τη Σάντρα που θεωρώ πως έχει κάνει εξαιρετική δουλειά· κείμενο και εικόνα αλληλοσυμπληρώνονται ιδανικά.
- Παρατηρώ ότι στην παιδική βιβλιοαγορά υπάρχει πληθώρα διασκευών κλασικών έργων για παιδιά. Άλλων καλών και άλλων μέτριων ή και κακών. Κάτι τέτοιο, βέβαια, ίσχυε και με τα κλασικά εικονογραφημένα της δικής μας παιδικής ηλικίας. Εσύ ως συγγραφέας, πότε κρίνεις ότι είναι απαραίτητες οι διασκευές; Τι προσφέρουν σε ένα παιδί και πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν χάνεται η ουσία του αυθεντικού κειμένου; Επίσης, μήπως οι διασκευές και οι απλουστεύσεις δεν κινητοποιούν τα παιδιά ώστε να διαβάσουν κάτι πιο σύνθετο;
Είναι μεγάλη συζήτηση αυτή. Θα μιλήσω μεταφέροντας τη δική μου εμπειρία ως παιδί αναγνώστης που διάβαζα και κλασικά εικονογραφημένα – τα οποία βέβαια είχα από τους γονείς μου. Αυτό που θεωρώ μεγάλο κέρδος είναι πως μας προσέφεραν μια πρώτη επαφή και τη δυνατότητα μιας πρώτης βιωματικής, έστω και «πειραγμένης», αναγνωστικής εμπειρίας με μεγάλα, κλασικά κείμενα. Έτσι ήξερα από μικρή ηλικία πως υπάρχει ο Δον Κιχώτης του Θερβάντες. Προσωπικά ανυπομονούσα να μεγαλώσω να τον διαβάσω – και τον διάβασα πολλά χρόνια αργότερα.
Άρα από αυτή την άποψη καλώς υπάρχουν. Είναι ένα πρώτο βήμα.
Είναι φυσικό στις διασκευές να χάνονται πάρα πολλά από το αρχικό κείμενο. Μιλάμε πλέον για την κατάθεση της προσωπικής ματιάς των διασκευαστών, τη δική τους κατανόηση και πρόσληψη των αρχικών κειμένων μεταφέρουν, μέσα από το δικό τους ταλέντο, δεινότητα και ικανότητα αποδίδονται οι όποιες διασκευές κι εν τέλει, αυτές τίθενται, κάθε φορά προς κρίση. Οπότε το αν είναι καλές, μέτριες ή κακές διασκευές, αν μεταφέρουν κάτι από την ουσία του πρωταρχικού κειμένου είναι «λογικό» να ισχύει και ισχύει, όπως γενικότερα ισχύει με τα βιβλία που κυκλοφορούν – κι όχι μόνο για παιδιά. Οπότε έχει να κάνει και με το γιατί και τι επιλέγουμε να διαβάσουμε ή να δώσουμε στο παιδί μας να διαβάσει, σχετίζεται και με τα δικά μας αναγνωστικά κριτήρια και αξιώσεις.
Επίσης για το αν θα διαβάσει αργότερα το παιδί το αρχικό κείμενο πέρα από το αν μια διασκευή είναι καλή υπάρχει και ο παράγοντας αναγνώστης, αν ένα παιδί μεγαλώνοντας θα συνεχίσει να διαβάζει κι ως έφηβος κι ως ενήλικος – κι εδώ δυστυχώς είναι που χάνουμε στην Ελλάδα συνεχώς… το στοίχημα.
Έτσι αν θεωρήσουμε πως έχεις κάνει μια καλή διασκευή, στην καλή εκδοχή ελπίζεις πως σε πολλούς από τους αναγνώστες θα δημιουργηθεί η περιέργεια κι η επιθυμία να αναζητήσουν και να διαβάσουν ή, όπως στην συγκεκριμένη περίπτωση, να δουν στο θέατρο το αρχικό κείμενο. Στην κακή εκδοχή, ελπίζεις, πως τουλάχιστον θα ξέρουν πως… κάποιος Σαίξπηρ έχει γράψει κι ένα έργο που λέγεται «Όνειρο Καλοκαιρινής νύχτας».
Λίγα λόγια για το βιβλίο:
Πείτε πως όλα ήταν όνειρο, που πάει και χάθηκε σαν μια σκιά.
Εμείς καλή ζωή σας ευχόμαστε με το χέρι στην καρδιά!
Μια φορά κι έναν καιρό στην Αθήνα. Ο άρχοντας Θησέας ετοιμάζεται να παντρευτεί την αμαζόνα Ιππολύτη. Παντού σ’ όλες τις γειτονιές στήνονται πανηγύρια και χοροί κι όλοι οι κάτοικοι είναι ενθουσιασμένοι. Ή μάλλον όχι όλοι. Τέσσερις νέοι, η Ερμία, ο Λύσανδρος, η Ελένη κι ο Δημήτρης είναι λυπημένοι. Τα έχουν λίγο μπερδέψει με το ποιος αγαπάει ποια! Έτσι είναι καμιά φορά ο έρωτας: όλο μπλεξίματα και παρεξηγήσεις!
