«Οι καιροί που ζούμε είναι πονηροί. Έχει αυξηθεί η εγκληματικότητα, υπάρχει έντονος ο σχολικός εκφοβισμός και φυσικά το διαδίκτυο και όλοι οι κίνδυνοι που το περιβάλλουν. Μήπως πρέπει να βρω έναν αποτελεσματικό τρόπο να προστατεύσω το παιδί μου; Μήπως αυτός ο τρόπος μπορεί να προέλθει από την τεχνολογία; Να τσεκάρω το ιστορικό του υπολογιστή; Να κάνω κι εγώ λογαριασμό στο facebook; Μήπως να του βάλω… GPS;»

Τα γονεϊκά άγχη της σύγχρονης εποχής έχουν ευνοήσει μια πραγματική βιομηχανία «εργαλείων» παρακολούθησης. Τι θα λέγατε λοιπόν αν κάποιος σας προσέφερε μια μικροσκοπική συσκευή που θα μπορούσε να τοποθετηθεί στα ρούχα του παιδιού σας με μια φωτογραφική μηχανή και ένα GPS μέσα σ’ αυτήν; Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσατε να εντοπίσετε τη θέση του παιδιού ανά πάσα στιγμή αλλά και να λάβετε εικόνες από ό,τι ψάχνει στο Ίντερνετ ή στον… πραγματικό κόσμο!

Κατά τη διάρκεια της ημέρας θα παίρνατε φωτογραφίες από την τάξη, την παιδική χαρά ή και από το δωμάτιό του την ώρα που βρίσκεται μόνο σ’ αυτό. Αλλά μήπως όλα τα παραπάνω δεν είναι πραγματικά αρκετά; Θέλω να πω, αν έχετε μόνο μια φωτογραφία ας πούμε, κάθε μισή ώρα, αλλά το παιδί σας βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση μόλις πέντε λεπτά μετά την τελευταία ενημέρωση; Δεν θα ξέρετε μέχρι να είναι πολύ αργά! Γι’ αυτό ίσως μια ακόμη συσκευή, κάτω από τα ρουχαλάκια του, θα μπορούσε να ελέγχει τους σφυγμούς του ώστε αν η καρδιά του αρχίσει να χτυπά πιο δυνατά από ό,τι συνήθως, η εξωτερική συσκευή θα στείλει αμέσως μια επιπλέον εικόνα για να σας ειδοποιήσει…

Σενάρια επιστημονικής φαντασίας; Όχι πια, δεδομένου ότι οι γονείς μπορούμε, αν θέλουμε, να αξιοποιήσουμε μεγάλη ποικιλία εργαλείων που μας επιτρέπουν να παρακολουθούμε τη ζωή των παιδιών μας. Αυτό δημιουργεί, όμως, και πολλά εύλογα ερωτήματα: Είναι η παρακολούθηση ο καλύτερος τρόπος επιτήρησης; Ή μήπως οι γονείς θα έπρεπε να επιδεικνύουμε απλώς εμπιστοσύνη στην κρίση των παιδιών μας;

Ο Μεγάλος Αδελφός

Την παρακολούθηση των παιδιών τους από τη στιγμή που μπαίνουν στο σχολικό λεωφορείο μέχρι να φτάσουν στο σχολείο τους και αντίστροφα θα μπορούν να έχουν στο κινητό τηλέφωνό τους οι περισσότεροι Έλληνες γονείς, με μια ειδική εφαρμογή, χάρη στην οποία μέσω του κινητού τηλεφώνου οι γονείς θα μπορούν να γνωρίζουν σε πραγματικό χρόνο την ώρα επιβίβασης του παιδιού τους στο σχολικό λεωφορείο, τη διάρκεια της διαδρομής μέχρι το σχολείο και την ώρα άφιξής τους σε αυτό. Αντίστροφα, θα μπορούν να ενημερώνονται και για τον ακριβή χρόνο άφιξης στο σπίτι με το σχολικό. Ο κάθε μαθητής θα είναι εφοδιασμένος με έναν ηλεκτρονικό αισθητήρα (σε μέγεθος ποντικιού ηλεκτρονικού υπολογιστή), ο οποίος θα ενημερώνει το σύστημα τηλεματικής του σχολικού λεωφορείου για την είσοδο-έξοδο στο όχημα, ενώ θα υπάρχει η δυνατότητα ενημέρωσης της «έξυπνης στάσης» για τον χρόνο άφιξης του μαθητή σε αυτήν, ώστε να τον περιμένει το λεωφορείο! Λογισμικό παρακολούθησης τοποθετούν πολλοί γονείς στις ηλεκτρονικές συσκευές των παιδιών τους, για να τα προστατεύσουν από τους κινδύνους του Διαδικτύου. Παρότι στο παρελθόν η έμφαση δινόταν στη φραγή συγκεκριμένων σελίδων, σήμερα οι εταιρείες ασφάλειας στο Ίντερνετ συστήνουν την εγκατάσταση λογισμικού παρακολούθησης της δραστηριότητας του χρήστη. Παρά τις αναστολές ορισμένων γονέων, που θεωρούν ότι τα συστήματα αυτά παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή των παιδιών τους, οι υπαρκτοί κίνδυνοι του Ίντερνετ έχουν ήδη ωθήσει πολλούς στην εγκατάσταση ηλεκτρονικών «κατασκόπων» σε κινητά τηλέφωνα και υπολογιστές των παιδιών τους. Άλλοι, πάλι, προτιμούν να εφοδιάζουν με κάμερες τα δωμάτια του σπιτιού τους.

Η Μεγάλη Μαμά

Το πείραµα Big Mother, το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη στην Ιαπωνία, επιτρέπει στους, επί σχεδόν 24ώρου βάσεως, εργαζόµενους γονείς να καταγράφουν κάθε κίνηση του παιδιού τους. Μέσω μιας συσκευής-τσιπ, που θα κουβαλά ο μικρός ή η μικρή, θα τους δίνεται η δυνατότητα να μάθουν όχι µόνο την ακριβή περιοχή στην οποία βρίσκονται αλλά, µέσω μιας κάμερας, θα µπορούν να δουν και όλα όσα αντικρίζουν. Το τσιπ θα µετράει και τους σφυγµούς των παιδιών και έτσι θα αντιλαµβάνονται οι γονείς αν διατρέχουν κίνδυνο ή όχι. Κι όλα αυτά επισκεπτόμενοι ανά πάσα στιγµή µια ιστοσελίδα, στην οποία θα στέλνονται τα µηνύµατα και οι εικόνες του τσιπ. Μάλιστα, στα άµεσα σχέδια των ερευνητών είναι η ενσωμάτωση στη µικροσυσκευή και ενός µικροφώνου, προκειμένου οι γονείς να ακούνε τις παιδικές ή εφηβικές συνομιλίες.

Ο κίνδυνος

«Η χρήση μιας τέτοιας συσκευής παρακολούθησης ανηλίκου», λέει στο Τάλκ η σύμβουλος Ψυχικής Υγείας Νάνσυ Ψημενάτου, «εγκυμονεί απρόβλεπτους και ίσως σοβαρούς κινδύνους για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας των ανηλίκων. Υπάρχει κίνδυνος τα παιδιά να πιστέψουν ότι είναι φυσιολογικό να παρακολουθούνται μέσω καμερών ή άλλων ‘‘έξυπνων’’ συσκευών, πεποίθηση που αν εμπεδωθεί από την ευαίσθητη παιδική ηλικία μπορεί να διευκολύνει και μετά την ενηλικίωσή τους την αποδοχή στενότερης παρακολούθησης…»

Η φυσική τάξη

«Η δίδυμη αδελφή της ελευθερίας είναι η ευθύνη» τονίζει η σύμβουλος Ψυχικής Υγείας. «Τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε. Και το να μεγαλώσω ελεύθερα παιδιά σημαίνει να τους δώσω τα κατάλληλα εφόδια ώστε να αναλάβουν την ευθύνη του εαυτού τους και αυτό όχι γιατί θα φοβούνται την αντίδρασή μου ως γονέα ή γιατί θα φοβούνται την τιμωρία που θα τους επιβάλλουν. Η φυσική τάξη των πραγμάτων καλεί τους γονείς να διδάξουν στα παιδιά να γίνονται ανεξάρτητα. Και μέρος αυτής της ανεξαρτησίας είναι να ‘‘κρατάνε πράγματα για τον εαυτό τους’’. Να έχουν την ιδιωτική ζωή τους προφυλαγμένη. Και αυτό είναι ένα κομμάτι στο οποίο χρειάζεται να βρουν σύμμαχο τον γονέα και όχι αντίπαλο». Είναι αυτή η ανησυχία άραγε που σπρώχνει έναν γονέα να ψάξει τα προσωπικά δεδομένα του παιδιού του; Είναι μήπως ο φόβος ότι χάνει την εξουσία του πάνω στο «βλαστάρι» του; Αυτό το ερώτημα μόνο ατομικά και με απόλυτη ειλικρίνεια μπορεί να απαντηθεί. Η κυρία Ψημενάτου διευκρινίζει ότι «η σημερινή τεχνολογία μάς επιτρέπει να ελέγχουμε το ιστορικό στον υπολογιστή, τα χιλιόμετρα και τη διαδρομή που ακολούθησε ένα αυτοκίνητο, την ώρα που μίλησε το παιδί στο κινητό. Γονείς που κάποτε ορκίζονταν ότι ποτέ, μα ποτέ, δεν θα διάβαζαν το ημερολόγιο του παιδιού τους, σήμερα υιοθετούν πρακτικές παρακολούθησης με λίγη, ίσως, ενοχή αλλά και μπόλικη ανακούφιση. Γιατί «σήμερα τα πράγματα είναι πιο επικίνδυνα απ’ όσο όταν ήταν εκείνοι παιδιά».

Το μήνυμα

Το μήνυμα που παίρνει ένα παιδί όταν καταλάβει (γιατί θα το καταλάβει) ότι οι γονείς του το παρακολουθούν είναι: «Δεν σε εμπιστεύομαι» – όσο κι αν οι γονείς επιμένουν ότι «εσένα σε εμπιστεύομαι, τους άλλους όχι». Το παιδί σκέφτεται: «Αν με εμπιστεύεσαι γιατί δεν περιμένεις να έρθω ΕΓΩ να σου πω ότι ‘‘οι άλλοι’’ μου ζητούν να κάνω κάτι παράνομο ή ανήθικο; Αν με εμπιστεύεσαι γιατί δεν φτιάχνεις εκείνες τις συνθήκες επικοινωνίας και διαλόγου που θα με βοηθήσουν να έρθω σε σένα αντί να με απομακρύνουν από κοντά σου; Αν θέλεις να έρθω σε σένα γιατί δεν σταματάς το κήρυγμα και τις ηθικολογίες, τις υστερίες και τα κλάματα, τις απειλές ή το ξύλο; Και μήπως κάθε φορά που εσύ εξελίσσεις τον τρόπο με τον οποίο με ‘‘κατασκοπεύεις’’ με βοηθάς απλά να γίνομαι πιο ευρηματικό στους τρόπους που θα κρύβομαι;» Χωρίς αμφιβολία λοιπόν το να κατασκοπεύω το παιδί μου καταλύει τη μεταξύ μας εμπιστοσύνη. Του διδάσκω να κατασκοπεύει και εκείνο με τη σειρά του. Του καλλιεργώ ακόμα και την ιδέα ότι το ίδιο δεν είναι ικανό και με αυτόν τον τρόπο πλήττω την αυτοεκτίμησή του. Και το τελευταίο ερώτημα που χρειάζεται να απευθύνω στον εαυτό μου είναι «εμένα μου αρέσει τελικά να το κάνω αυτό;» Αφού η ελευθερία συνεπάγεται ευθύνη, πρέπει να τη διδάξω στο παιδί μου αυτήν την αρχή με διάφορους τρόπους. Η εμπιστοσύνη δεν χαρίζεται, κερδίζεται. Φυσικά και θα θέσω περιορισμούς προς όφελος του παιδιού. Φυσικά και θα βάλω φίλτρα προστασίας στον υπολογιστή, φυσικά και θα θέσω όρια στον χρόνο που θα περνά μπροστά σε αυτόν. Φυσικά και θα θέσω χρονικά όρια στη χρήση του κινητού. Φυσικά και θα ζητήσω να μάθω πληροφορίες για τους διαδικτυακούς «φίλους» του, όπως θα έκανα και για τους προσωπικούς του φίλους. Φυσικά και αν κάτι μου κινήσει την υποψία θα το ψάξω. Φυσικά, όμως, θα το κάνω ανοιχτά και ειλικρινά μπροστά στο παιδί και όχι από πίσω του με στόχο να το προστατεύσω και όχι να το κατασκοπεύσω.

Τι προβλέπει ο νόμος

Πρόσφατα, προβληματισμό προκάλεσε η απόφαση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (απόφαση 112/2012) με την οποία ουσιαστικά άνοιξε ο δρόμος για την παρακολούθηση ηλικιωμένων και παιδιών μέσω ειδικών συσκευών γεωεντοπισμού (GPS). Η Αρχή έδωσε το «πράσινο φως» προκειμένου να επιτραπεί υπό όρους η χρήση των συστημάτων αυτών στη χώρα μας, όπως για παράδειγμα όταν το παιδί είναι πάνω από 14 ετών να υπάρχει η συγκατάθεσή του. Επίσης, στην απόφαση επισημαίνεται ότι υπάρχει κίνδυνος το παιδί να θεωρήσει πως είναι φυσιολογικό να παρακολουθούνται συνεχώς οι κινήσεις του ή να αρχίσει να κινείται με πιο «ριψοκίνδυνο» τρόπο, θεωρώντας ότι είναι προστατευμένο χάρη στη συσκευή αυτήν.