Μέσα στην τάξη, αλλά και στους διαδρόμους και στα σκαλιά ενός σχολείου, γεννιέται και “ανδρώνεται” η σχέση του δασκάλου με τους μαθητές του. Αν αυτή η σχέση περιοριστεί στους τέσσερις τοίχους μιας τάξης, αν εγκλωβιστεί στις λέξεις και στο γρανάζι του αναλυτικού προγράμματος, τότε είναι μια υπόθεση σχεδόν χαμένη.
Το βασικό και θεμελιακό μάθημα που έχει ένας δάσκαλος να διδάξει είναι η υπέρβαση της ατομικότητας και η μεταποίηση της παιδαγωγικής σχέσης δασκάλου–μαθητή σε κατόρθωμα κοινωνίας των προσώπων. Ο στόχος της παιδαγωγικής πράξης δεν είναι απλώς να γεμίσει το κεφάλι του μαθητή με λέξεις, αλλά ταυτόχρονα να φροντίσει ώστε αυτός να αποκτήσει δεξιότητες επικοινωνίας και ικανότητα επαφής με τον κοινωνικό του χώρο και με τους ανθρώπους.
Αυτό είναι αδύνατο να συμβεί αν ο δάσκαλος δεν έχει ξεπεράσει τη δική του ατομικότητα, αν δεν έχει το άνοιγμα και την απλωσιά να λειτουργεί το επάγγελμά του πέρα από τη διδασκαλία ενός μαθήματος, αν έχει βαθιά την αίσθηση όταν μπαίνει στην τάξη, ότι μπροστά του έχει ανθρώπους που αναπτύσσονται και ότι ο δικός του ρόλος στην κοινωνικοποίησή τους και στην πνευματική τους ολοκλήρωση μπορεί να είναι θεμελιακός. Είναι ο ρόλος του ανθρώπου-δασκάλου να ενισχύει τους μαθητές του να ξεπερνούν την πνευματική νηπιότητα και να τους βοηθά να κατακτήσουν την πνευματική τους ελευθερία.
Για να θεραπεύσεις- στην σύγχρονη ψυχοθεραπεία, πρέπει να θεραπεύσεις πρώτα τον εαυτό σου. «Δεν είναι ασφαλές ένας που είναι ακόμα εμπαθής να κυβερνά άλλους εμπαθείς». (Κλίμαξ Ιωάννου Σιναΐτου)
Η αυτογνωσία πρέπει να είναι σταθερή επιδίωξη για το δάσκαλο. Γιατί καθένας από μας βλέπει στους άλλους εκείνο μόνο που γνωρίζει για τον εαυτό του. Γι΄αυτό και ο τρόπος που ο δάσκαλος στέκεται απέναντι στους μαθητές του είναι ασφαλές σημείο του βαθμού της αυτογνωσίας στην οποία έχει φτάσει.
Είναι γνωστό στην ψυχολογία ότι η επιθυμία της άσκησης εξουσίας μέσα στην τάξη συνδέεται με ψυχολογικό πρόβλημα. Στο βαθμό, δηλαδή, που κατέχει ο δάσκαλος την αυτοπεποίθηση ότι μπορεί να πραγματοποιήσει τους σκοπούς του, στον ίδιο ακριβώς βαθμό δεν αισθάνεται την ανάγκη να ασκήσει εξουσία πάνω στους μαθητές του, τονίζει ο Erich Fromm. Τα συμπλέγματα μειονεξίας οδηγούν τον άνθρωπο σε επιθετική συμπεριφορά, προκειμένου να κρύψει ή να αναπληρώσει τα δικά του κενά.
Έτσι, η ατμόσφαιρα που δημιουργεί ο δάσκαλος στην τάξη παίζει πολύ σπουδαίο ρόλο. Πρέπει να είναι ικανός να κάνει τον μαθητή να αισθάνεται ελεύθερος χωρίς να αυθαιρετεί, να του παρέχει το χώρο να εκφράζεται χωρίς φόβο. Και τούτο για να γίνει δυνατό χρειάζεται τον δάσκαλο –άνθρωπο. Χρειάζεται να είναι στην τάξη ο εαυτός του, χρειάζεται την καθαρή και ειλικρινή ματιά του και το καρδιακό του χαμόγελο.
Πέρα από τις λέξεις, αυτά εισπράττει και αποδέχεται ο μαθητής γιατί έχει μια μοναδική ικανότητα να ξεχωρίζει το κάλπικο από το γνήσιο. Αν έχει κάτι να μάθει ένας δάσκαλος στους μαθητές του, ξεπερνώντας τις λέξεις, είναι η ικανότητα να είναι άνθρωπος. Κι αυτό είναι εγχείρημα δύσκολο, γιατί θέλει πολύ «ξόδεμα» από τον δάσκαλο.
Ο δάσκαλος πρέπει να μάθει να χρησιμοποιεί το ρήμα «έρχομαι» περισσότερο από το ρήμα «είμαι». Μέσα στην τάξη «είμαστε» με τα παιδιά, αλλά πρέπει να μάθουμε να «ερχόμαστε» σ΄ αυτά. Το είμαστε, διαφέρει από το ερχόμαστε. Το πρώτο αφορά στην ιδιότητα που αποκτούμε από τον διορισμό μας, το δεύτερο στην προσωπική, πνευματική κίνηση προς τους άλλους. Το πρώτο είναι στατικό, ιδίωμα του επαγγελματία δασκάλου, το δεύτερο αναφέρεται στην ελευθερία του «προσφέρεσθαι και προσφέρειν». Αφορά στην κίνηση, στο δόσιμο και την συνάντηση του δασκάλου με τους μαθητές του. Έτσι ,και μόνο έτσι, το οποιοδήποτε μορφωτικό αγαθό γίνεται χαρούμενα αποδεκτό από τους μαθητές, γιατί έχει προηγηθεί αυτή η εσωτερική συνάντηση με τον δάσκαλό τους.
Η Αγγελική Καριώτογλου είναι Εκπαιδευτικός, Διδάκτωρ Παιδαγωγικού Τμήματος του ΦΠΨ.
To παραπάνω κείμενο γράφτηκε με αφορμή τον νέο κύκλο ομιλιών “Η εφηβεία στο επίκεντρο”στο Ίδρυμα Θεοχαράκη. Στον φετινό, έκτο κατά σειρά, κύκλο που διοργανώνουν οι εκδόσεις Πορφύρα σε συνεργασία με το Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη το ενδιαφέρον στρέφεται στην ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα των εφήβων, αλλά και σ’ όλη την ιστορία της, ξεκινώντας από τη βρεφική ηλικία. Έτσι, λοιπόν, μια περίοδος δύσκολη, γεμάτη προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες τίθεται στο επίκεντρο: η εφηβεία. Επιστημονικός υπεύθυνος της παρούσας διοργάνωσης, που περιλαμβάνει συνολικά τέσσερις συναντήσεις, είναι ο κύριος Σπύρος Κασιμάτης, Εκπαιδευτικός και Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας.
Αφορμή γι’ αυτές τις πολύ ενδιαφέρουσες συναντήσεις, που απευθύνονται τόσο σε γονείς, όσο και σε εκπαιδευτικούς, η ελληνική έκδοση του βιβλίου των Lori Desautels και Michael McKnight «Τα Μάτια Δεν Σωπαίνουνε Ποτέ: Προσέχοντας την συμπεριφορά των πιο δύσκολων μαθητών μας» (“Eyes Are Never Quiet: Listening Beneath the Behaviors of Our Most Troubled Students”) από τις Εκδόσεις Πρώτη Ύλη. Πυρήνας του, οι εμπειρίες, τα περιβάλλοντα και τα βιώματα κατά την πρώιμη ανάπτυξη, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν τα παιδιά σε δυσλειτουργικές, ακόμη και βίαιες συμπεριφορές. Αλλά και τα νέα επιστημονικά πορίσματα, βασισμένα στη νευροβιολογία του εγκεφάλου, που επιτρέπουν τον επαναπρογραμματισμό του τρόπου με τον οποίο οι έφηβοι αντιδρούν και ανταποκρίνονται σε διάφορες δυσκολίες της ζωής τους.
Τέσσερις συναντήσεις ανταλλαγής σκέψεων και προβληματισμού, λοιπόν, με εισηγητές διακεκριμένους επιστήμονες και κεντρικό θέμα τις ανάγκες των παιδιών- από την προσχολική έως και την εφηβική ηλικία που αναδεικνύονται κρίσιμες για την ψυχική τους υγεία.
Δείτε περισσότερα για τις ομιλίες και τους ομιλητές εδώ.