«Πάντα ένιωθα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά στην ισορροπία της πατρικής μου οικογένειας, η μαμά είχε αναλάβει όλους τους ρόλους».
«Αναρωτήθηκα αν είχα ποτέ πατέρα, όταν έγινα εγώ ο ίδιος πατέρας».
«Ένιωθα πως ο πατέρας μου δεν ήταν ο εαυτός του στη σχέση μας, σαν να ντρεπόταν να μας πλησιάσει».
«Περιμένουμε το πρώτο μας παιδί και στ’ αλήθεια αισθάνομαι χαμένος, φοβάμαι πως δεν θα τα καταφέρω».
«Η σύζυγος μου έχει αφοσιωθεί αποκλειστικά στα παιδιά και εγώ είμαι απλώς βοηθητικός και διεκπεραιωτικός!»
Αυτές είναι μερικές από τις πιο συχνές σκέψεις που άντρες μοιράζονται στα γραφεία μας. Η αλήθεια είναι πως το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας που έχει εκπονηθεί σχετικά με τον ρόλο του γονέα στη συναισθηματική ανάπτυξη και στη δημιουργία δεσμού προσκόλλησης, αφορά αυτόν της μητέρας. Πολύ πρόσφατα ωστόσο, η επιστήμη έστρεψε τα μάτια της προς τον πατέρα και τη σημασία της σχέσης, στα χαρακτηριστικά του ενεργά και θετικά εμπλεκόμενου πατέρα. Επιπλέον, με τα χρόνια αναλύονται στοιχεία κάποιων πρώτων διαχρονικών μελετών που αναδεικνύουν τη θετική σχέση μεταξύ επαφής των παιδιών με τον πατέρα και υψηλής σχολικής επίδοσης, καλύτερης κοινωνικής επαφής και αρνητικής σχέσης σε ό,τι αφορά επικίνδυνες και βίαιες συμπεριφορές, άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Ποιος είναι τελικά ο ρόλος του πατέρα στη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών;
Όπως η μητέρα, έτσι και ο πατέρας παίζει σημαντικό ρόλο στη σωστή συναισθηματική και σωματική ανάπτυξη ενός παιδιού:
- Το βοηθά να αναπτύξει την αυτονομία, την ελευθερία για να ανακαλύψει τον κόσμο, το διευκολύνει να πειραματιστεί με τον αυτοέλεγχο, τα σωματικά και συναισθηματικά του όρια.
- Είναι εκεί για να διδάξει υπομονή, αξίες, τον τρόπο να διοχετεύει και να εκφράζει θετικά και εποικοδομητικά την επιθετικότητά του.
- Είναι εξαιρετικά σημαντικός ο ρόλος της προστασίας που παρέχει ο πατέρας στο παιδί του, η ασφάλεια και η σιγουριά ότι μια σταθερή φιγούρα θα είναι δίπλα του σε περίπτωση κινδύνου.
- Εισάγει το παιδί στο κοινωνικό πλαίσιο, καθώς η παρουσία του είναι καταλυτική στον αποχωρισμό του παιδιού από τη μητέρα, την αντίληψή του ότι δεν είναι ένα αλλά δύο άτομα, στη διαμόρφωση της συνείδησης του φύλου. Καθώς η επαφή και η αγάπη της μητέρας θεωρούνται δεδομένες, το παιδί ως ξεχωριστό μέλος μιας κοινωνίας χρειάζεται να ακολουθήσει κανόνες και υποχρεώσεις.
- Λειτουργεί ως δίοδος επικοινωνίας συναισθημάτων, εμπειριών και αντιλήψεων.
- Ένας ενεργός και εμπλεκόμενος πατέρας βοηθά το παιδί να αναπτυχθεί γνωστικά και συναισθηματικά (Nugent, 1991).
Ακόμα και πριν τη γέννηση, ο πατέρας έχει σχέση με το μωρό, μια σχέση που ωστόσο περνά μέσα από τη μητέρα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν ο πατέρας συμμετέχει τόσο πρακτικά όσο και συναισθηματικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, με όλη την αγάπη του δίπλα στη μητέρα και τις αλλαγές στην ψυχολογική και σωματική της κατάσταση. Ένας πατέρας που συνοδεύει την έγκυο σύντροφό του στους τακτικούς ελέγχους, είναι παρών στα υπερηχογραφήματα, στα προγεννητικά μαθήματα, έχει μια θετική στάση στη νέα της εικόνα τονίζοντάς της ότι η εγκυμοσύνη αποτελεί δώρο της φύσης, ανακουφίζοντάς την από τις αγωνίες και τις ανασφάλειες, έχει ήδη δεσμό με το μωρό – κάτι που το μωρό αισθάνεται βαθιά. Μελέτες έχουν δείξει ότι η θετική και συναισθηματικά ενεργή παρουσία του πατέρα μειώνει τα επίπεδα στρες τόσο στη μητέρα όσο και στο μωρό. (Αlio, 2010)
Όταν το μωρό γεννιέται, ο πατέρας έχει την ευκαιρία να ενισχύσει αυτόν τον δεσμό με το παιδί αλλά και με τη σύντροφό του βοηθώντας στη διαδικασία του θηλασμού. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ανταγωνίζεται ή να νιώθει ότι εξαιρείται από τη σχέση αυτή.
Η στοργική σχέση μεταξύ πατέρα και μωρού τροφοδοτείται από μικρές χειρονομίες όπως η αγκαλιά του μωρού για να κοιμηθεί, ένα απαλό μασαζάκι, το μπάνιο, η αλλαγή της πάνας, ένα τραγούδι, μια βόλτα, η άμεση απόκριση στο κλάμα του. Κάθε φορά που το κάνει, το μωρό συνδέει τη μυρωδιά και τη φωνή του πατέρα του με ευχάριστες στιγμές που προσφέρουν ασφάλεια.
Κατά τη διάρκεια αυτού του πρώτου σταδίου ανάπτυξης, είναι σημαντικό για τη μαμά να κάνει χώρο στον μπαμπά. Και αυτός πρέπει να μπορεί να συμμετέχει στην εκπαίδευση του παιδιού του. Εάν ο πατέρας επενδύει τον εαυτό του για να περνά ουσιαστικό χρόνο με το νεογέννητο, το μωρό του θα τον αναγνωρίσει ως αγαπημένη ασφαλή και φροντιστική γονική φιγούρα. Αυτό το συναίσθημα θα βοηθήσει να οικοδομήσουν όλα τα μέλη της οικογένειας αυτοεκτίμηση σε σταθερά θεμέλια. Ας μην ξεχνάμε ότι και οι γονείς «μεγαλώνουμε» συναισθηματικά μαζί με τα παιδιά μας.
Πατέρας και παιδί στη νηπιακή και παιδική ηλικία
Για το μικρό παιδί, ο πατέρας λειτουργεί ως σύνδεσμος με τον εξωτερικό κόσμο, είναι ο φορέας της δύναμης, της ασφάλειας και της εξουσίας ακόμα κι αν αυτό ακούγεται στερεοτυπικό. Το αγόρι ταυτίζεται και αποκτά πρότυπο ρόλου και το κορίτσι συνειδητοποιεί τον δικό της ρόλο. Η διάδρασή του με το παιδί είναι πιο συχνή, παίζουν περισσότερο και μέσα από το παιχνίδι αποκτά κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες, επιλύει συγκρούσεις και προβλήματα, μαθαίνει να ματαιώνεται, να προσπαθεί ξανά, να διεκδικεί.
Καθώς το παιδί προχωρά στην ανάπτυξη του, ένας ζεστός, συνεπής στην παρουσία του και μη κατευθυντικός πατέρας απαντά στις ερωτήσεις του παιδιού με ειλικρίνεια και αμεσότητα, γίνεται πρότυπο μέσα από τη σχέση του με τη μητέρα. Είναι ωστόσο σημαντικό να τονίσουμε ότι η ποιότητα της σχέσης και όχι η ποσότητα παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη. Ένας πανταχού παρών αλλά επεμβατικός ή αντίθετα απορριπτικός και αυταρχικός πατέρας δεν αφήνει χώρο στο παιδί να πειραματιστεί, να επιτύχει μόνο του και να τονώσει την αυτοεικόνα του, δεν το βοηθά να λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς όταν το παιδί έχει την ανάγκη του ώστε να το ηρεμήσει, να το αποφορτίσει και να το ενισχύσει σε περίπτωση αποτυχίας.
Το παιδί έχει ανάγκη από την παρουσία του σε σημαντικές στιγμές της ζωής του, στην πρώτη μέρα στο σχολείο, στην παράσταση, στους αθλητικούς του αγώνες, στην πρώτη συναυλία. Στην περίπτωση που το ζευγάρι δεν ζει μαζί, ο πατέρας χρειάζεται να βρει τρόπους να δηλώνει τη ζεστή του παρουσία μέσα από μηνύματα, τηλεφωνήματα, συχνές συναντήσεις, συζητήσεις.
Ο πατέρας και ο έφηβος
Η εφηβεία είναι η περίοδος της αμφισβήτησης κάθε μορφής αυθεντίας και εξουσίας και άρα και των γονικών ρόλων. Ο έφηβος, στην προσπάθεια του να αυτονομηθεί, γίνεται επιθετικός, υιοθετεί συχνά αντιδραστικές συμπεριφορές, προκαλεί ρήξη. Ο πατέρας και η μητέρα βάλλονται, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι έχουν κάνει λάθη στη διαπαιδαγώγηση. Συχνά, μάλιστα, νιώθουν ότι έχουν αποτύχει στον ρόλο τους ως γονείς. Ιδιαίτερα ο πατέρας που φέρει τον ρόλο του συμβουλάτορα, του προστάτη, του προτύπου προσκρούει πάνω στην αίσθηση παντοδυναμίας του εφήβου δημιουργώντας εντάσεις και χάσματα. Το αγοράκι, που τον έβλεπε μέχρι πριν λίγο καιρό σαν ήρωα, τώρα αντιμιλά και εκφράζει διαφορετικές κοινωνικές και πολιτικές απόψεις με στόχο την πρόκληση και τη διαφοροποίηση.
Η έφηβη κόρη με τη σειρά της διαφοροποιείται συχνότερα με τρόπο πιο διαλλακτικό, διεκδικεί την έκφραση των συναισθημάτων της, την ισότιμη θέση της στη λήψη αποφάσεων στην οικογένεια, ζητά να βγει με φίλους, να ντυθεί σαν γυναίκα, να φλερτάρει, να εξερευνήσει τη σεξουαλικότητά της. Ο πατέρας δυσκολεύεται συχνά να δει το κοριτσάκι του να αλλάζει, με αποτέλεσμα τα δύο μέρη να βρίσκονται σε ένταση και άμεση ή έμμεση αμφισβήτηση για χρόνια.
Φυσικά, όλα τα παραπάνω είναι συνάρτηση της επικοινωνίας και της διάθεσης σύγκλισης μεταξύ των εφήβων και της πατρικής μορφής, του τύπου δηλαδή του γονικού ρόλου που υιοθετεί τόσο ο πατέρας σας όσο και οι δύο γονείς σαν σύστημα.
Στον εγκέφαλο του μπαμπά μου!
Όλοι γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος της μητέρας παρουσιάζει αλλαγές τόσο κατά την εγκυμοσύνη όσο και κατά το μεγάλωμα του μωρού. Η εγκυμοσύνη, ο θηλασμός καθώς και η καθημερινή φροντίδα του παιδιού δημιουργούν νέες συνάψεις στον εγκέφαλο ώστε να λειτουργήσει άμεσα και αποτελεσματικά στον νέο ρόλο. Η έκκριση της ωκυτοκίνης αυξάνεται, ενισχύοντας την ευαισθησία και την αντίληψη της συναισθηματικής κατάστασης και των αναγκών του μωρού, ώστε να το ικανοποιήσει.
Τι συμβαίνει όμως στον πατέρα; Οι Gordon et al. το 2010 στο «Κέντρο ‘Έρευνας του Εγκεφάλου» στο Πανεπιστήμιο Bar-llan στο Ισραήλ, έδειξαν ότι, εάν ένας άνδρας έχει πρωταρχικό ρόλο στη φροντίδα του μωρού του, παρουσιάζει τις ίδιες νευρονικές αλλαγές με μια γυναίκα. Στον εγκέφαλό του δημιουργούνται νέες συνάψεις με αποτέλεσμα να ανταποκρίνεται με μεγαλύτερη ευαισθησία στον συναισθηματικό κόσμο των παιδιών. Αυτό φυσικά αποτελεί με τη σειρά του προαπαιτούμενο για την ανάπτυξη υγιούς και ασφαλούς τύπου προσκόλλησης και με τον πατέρα.
Συνεπώς, η παλιά αντίληψη του πατέρα «κουβαλητή», αυτού δηλαδή που αναλαμβάνει μόνο τα πρακτικά θέματα που αφορούν το μεγάλωμα και είναι θεατής της ανάπτυξης, ευτυχώς υποχωρεί με τα χρόνια. Δίνει τη θέση της σε μια πιο δίκαιη κατανομή ρόλων που βοηθά τον δεσμό με το παιδί και ενισχύει θετικά τόσο την αυτοεκτίμηση των γονέων αλλά και τις σχέσεις του ζευγαριού.
Η κ. Κατερίνα Χοτζόγλου είναι Κλινική Ψυχολόγος ΜΑ – Παιδοψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια και Ψυχολόγος των Εκπαιδευτηρίων Καίσαρη.
Βιβλιογραφία:
Alio, A.P., Salihu, H.M., Kornosky, J.L. et al. (2010). Feto-infant Health and Survival: Does Paternal Involvement Matter? Maternity Child Health Journal 14, 931–937.
Gordon, I., Zagoory-Sharon, O., Leckman, J. F., & Feldman, R. (2010). Oxytocin and the development of parenting in humans. Biological psychiatry, 68(4), 377–382.
Nugent, J. (1991). Cultural and Psychological Influences on the Father’s Role in Infant Development. Journal of Marriage and Family, 53(2), 475-485.
