Πριν από λίγο καιρό έπεσε στα χέρια μου ένα παιδικό βιβλίο δραστηριοτήτων εντελώς διαφορετικό από αυτά που συναντάμε συνήθως…Ονομάζεται Παίζοντας με το μέλλον, συγγραφείς του είναι οι Katie King και Julia Rose West και έχει εκδοθεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σε συνεργασία με την «Έδρα UNESCO για την Προοπτική Διερεύνηση» στην Ελλάδα. Τι καθιστά το βιβλίο αυτό ιδιαίτερο; Η ίδια του η θεματολογία, ο «Αλφαβητισμός για το Μέλλον». Το βιβλίο ουσιαστικά εξασκεί τα παιδιά σε αυτόν, ως μια ήπια δεξιότητα που μας επιτρέπει να γνωρίζουμε γιατί είναι σημαντικό να φανταζόμαστε το μέλλον και να μάθουμε με ποιον τρόπο γίνεται αυτό. Κι αν όλα αυτά μοιάζουν με σενάρια επιστημονικής φαντασίας, έχουμε μαζί μας τον κατάλληλο άνθρωπο, που θα ξεκαθαρίσει τα πάντα! Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος αναλαμβάνει να μας ξεναγήσει τόσο στις σελίδες του βιβλίου, όσο και στο ίδιο το… μέλλον και στο πώς μπορούν τα παιδιά να «παίξουν» με αυτό και να πετύχουν να έχουν μια καλύτερη ζωή!

Καλησπέρα, κ. Χριστοφιλόπουλε. Καταρχάς, συστηθείτε στο κοινό του Τaλκ. 

Καλησπέρα, και σας ευχαριστώ πολύ για την ευκαιρία να μιλήσω για το βιβλίο που εκδώσαμε. Λοιπόν, είμαι μελλοντολόγος, και κάτοχος της Έδρας UNESCO on Futures Research, που φιλοξενείται στο Δίκτυο ΠΡΑΞΗ του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Το βασικό αντικείμενο της ομάδας μας, που αποτελείται από την Ιριάννα Λιαννάκη-Δεδούλη, τον Γιώργο Προφητιλιώτη και την Νίκη Παπατέρπου, είναι να εξερευνούμε και να χρησιμοποιούμε το μέλλον για να προετοιμαστούμε αλλά και για να βελτιώσουμε το παρόν.  Συνεργαζόμαστε, λοιπόν, με οργανισμούς που θέλουν να κατανοήσουν τις αλλαγές και να σχεδιάσουν ένα πλάνο για το μέλλον, υλοποιούμε βιωματικά εργαστήρια, ενώ παράλληλα αναπτύσσουμε εκπαιδευτικό υλικό και παιχνίδια και υποστηρίξουμε την ανάπτυξη του τομέα των Σπουδών για το Μέλλον.

Προσωπικά, σας γνώρισα μέσω του βιβλίου δραστηριοτήτων “Παίζοντας με το Μέλλον”, που κυκλοφορεί από τις ΠΕΚ και στου οποίου την ελληνική έκδοση είστε σύμβουλος και μεταφραστής. Θέλετε να μας πείτε δυο λόγια για το ιδιαίτερο αυτό εγχειρίδιο;

Δεδομένου ότι ο τομέας των Σπουδών για το Μέλλον είναι ανύπαρκτος στην Ελλάδα, αποφασίσαμε ως Έδρα UNESCO, με την υποστήριξη του ΙΤΕ, να επενδύσουμε σημαντικούς πόρους στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας για την ανάγκη να οραματιζόμαστε το μέλλον. Είναι ανάγκη να κατανοήσουμε ότι το μέλλον δεν είναι «γραμμένο», αλλά σε μεγάλο βαθμό μπορούμε να το επηρεάσουμε, ενώ οι εκδοχές που μπορεί να πάρει είναι πρακτικά απεριόριστες. Όλη αυτή η διαδικασία μας ενδυναμώνει στο παρόν και υποστηρίζει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων για διάφορα θέματα: για παράδειγμα ποιες σπουδές και ποιο επάγγελμα θα επιλέξουμε, σε ποια έργα υποδομής θα πρέπει να επενδύσει ένας δήμος, ποιες υπηρεσίες θα έχουν ζήτηση στο μέλλον. Αυτόν ακριβώς τον στόχο εξυπηρετεί το Παίζοντας με το Μέλλον, το οποίο σχεδιάστηκε από τον “Teach the Future”, έναν οργανισμό με τεράστια εμπειρία στη «διδασκαλία» του μέλλοντος σε όλο τον κόσμο, σε παιδιά διαφόρων ηλικιών, ενώ η ομάδα της Έδρας UNESCO ανέλαβε την μετάφραση και προσαρμογή του περιεχομένου. Επίσης, δημιουργήσαμε υποστηρικτικό υλικό το οποίο διατίθενται δωρεάν στη σελίδα μας https://www.futures.gr/ftplaybook/.

Το βιβλίο πρακτικά απευθύνεται σε γονείς που θέλουν να το χρησιμοποιήσουν μαζί με τα παιδιά τους ώστε να κάνουν δημιουργικές συζητήσεις και να εξερευνήσουν με δομημένο επιστημονικό, αλλά και διασκεδαστικό, τρόπο το μέλλον σε ένα θέμα που θα επιλέξουν, για παράδειγμα το μέλλον της εργασίας. Επίσης, το βιβλίο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων που επιθυμούν να ενσωματώσουν τη σκέψη του μέλλοντος στην τάξη ή απλώς να στήσουν ένα πρότζεκτ ή μία συζήτηση. Όσον αφορά το θέμα της προώθησης της εισαγωγής της μελέτης του μέλλοντος στα σχολεία, συζητάμε ιδέες με το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, ενώ ταυτόχρονα υλοποιούμε συνεργασίες απευθείας με δημόσια και ιδιωτικά εκπαιδευτήρια ή ομάδες εκπαιδευτικών.

Πώς ορίζεται ο “Αλφαβητισμός για το Μέλλον”; Είναι άραγε δυνατόν να διερευνήσεις εναλλακτικά μέλλοντα και να βρεις κάτι που εξ ορισμού δεν υπάρχει; Για παράδειγμα, πώς μπορεί να προβλεφθεί μια πανδημία;

Το 1977 ο David Bowie είχε δηλώσει “Tomorrow belongs to those who can hear it coming”, έχοντας κατανοήσει την αξία της σημασίας τού να φαντάζεσαι το μέλλον και τις απεριόριστες εκδοχές του. Ο Bowie φαίνεται ότι είχε αυτό το ταλέντο, ώστε το 1999, σε συνέντευξη του στο BBC είχε «ακούσει» τα  σήματα και είχε «δει» τις αλλαγές που θα επέφερε το διαδίκτυο στη μουσική βιομηχανία. Αυτή η ικανότητα λοιπόν να «ακούμε το μέλλον», που περιέγραψε ο David Bowie, τελικά φαίνεται ότι δεν είναι απλώς ένα έμφυτο ταλέντο, αλλά μία ήπια δεξιότητα που μπορεί να καλλιεργηθεί, και η οποία σύμφωνα με την UNESCO είναι μία από τις σημαντικότερες δεξιότητες για τον 21ο αιώνα, και περιγράφεται ως η ικανότητα να φανταζόμαστε το μέλλον απελευθερωμένοι από τους περιορισμούς που θέτει το παρόν και το παρελθόν. Ο Αλφαβητισμός για το Μέλλον επιτρέπει να κατανοούμε τις πηγές τους φόβου και της ελπίδας και βελτιώνει την ικανότητά μας να εκμεταλλευτούμε τη δύναμη των εικόνων του μέλλοντος, ώστε να μπορούμε να εκτιμήσουμε περισσότερο την ποικιλομορφία τόσο του κόσμου γύρω μας όσο και των επιλογών που κάνουμε.

Η περίπτωση μίας πανδημίας όπως αυτή που αντιμετωπίζουμε σήμερα είχε συμπεριληφθεί σε αρκετά σενάρια για το μέλλον, τα οποία κατασκευάστηκαν χρησιμοποιώντας μεθοδολογίες παρόμοιες ή ίδιες με αυτές που περιέχονται στο Παίζοντας με το Μέλλον.  Προσωπικά, γνωρίζω τουλάχιστον δύο τέτοιες μελέτες που είχαν περιγράψει μία παρόμοια παγκόσμια πανδημία. Ωστόσο το πρόβλημα είναι ότι ο αναλφαβητισμός για το μέλλον δεν επιτρέπει στις κυβερνήσεις να αισθανθούν αυτά τα ενδεχόμενα μέλλοντα και να αξιολογήσουν σωστά τους κινδύνους.

Το βιβλίο κινείται σε τέσσερις άξονες-προκλήσεις: Όρισε-Ανακάλυψε-Φαντάσου-Σκέψου. Θέλετε να μας δώσετε ένα παράδειγμα που να κινείται μέσα σε αυτό το πλαίσιο;

Το Παίζοντας με το Μέλλον καθοδηγεί στην εξερεύνηση του μέλλοντος μέσα από τέσσερις προκλήσεις και δεκαέξι παιχνίδια, χρησιμοποιώντας μεθοδολογίες που χρησιμοποιούμε οι μελλοντολόγοι, προσαρμοσμένες κατάλληλα για τις ανάγκες του βιβλίου. Σε αυτό το ταξίδι δεν υπάρχει σωστό ή λάθος, παρά μόνο η υποχρέωση να μάθουμε να οραματιζόμαστε το μέλλον απαλλαγμένοι από κάθε περιορισμό. Στην πρώτη πρόκληση, το βιβλίο ξεκινάει με στόχο να κατανοήσουμε την υποκειμενική έννοια του μέλλοντος και να αναγνωρίσουμε αν ανήκουμε στους παρατηρητές, τους πλοηγούς, τους εξερευνητές, ή τους κυβερνήτες. Στη δεύτερη πρόκληση, μαθαίνουμε να «ακούμε» το μέλλον αναγνωρίζοντας  τάσεις, ενώ στην τρίτη και την τέταρτη πρόκληση μαθαίνουμε να κατασκευάζουμε σενάρια και να σχεδιάζουμε τα βήματα προς ένα επιθυμητό μέλλον.

Ο μεγάλος στόχος του βιβλίου είναι να μάθουν οι αναγνώστες τρόπους για να διαμορφώσουμε ένα καλύτερο μέλλον, δεξιότητα που μπορεί να αποκτηθεί μόνο αν μάθουμε να συλλογιζόμαστε το μέλλον συστηματικά, και όχι σποραδικά. Γιατί το μέλλον έρχεται πάντα, και η στιγμή να κάνουμε τα όνειρα μας πραγματικότητα είναι τώρα.

Ποια είναι η θέση του “Αλφαβητισμού για το Μέλλον” στην Ελλάδα του 2020, μέσα σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπου ακόμα παλεύουμε να λύσουμε ζητήματα του… αλφαβητισμού στο παρόν; Μέσα σε συντηρητικές εκπαιδευτικές νοοτροπίες και αγκυλώσεις δεκαετιών; 

Σήμερα οι μαθητές στην Ελλάδα λαμβάνουν χαμηλές αξιολογήσεις στα μαθηματικά, ενώ οι σπουδές στις επιστήμες και η εργασία στην έρευνα δεν είναι ελκυστικές. Το επίπεδο της εκπαίδευσης στην Ελλάδα σε όλες τις βαθμίδες είναι πολύ χαμηλό, με ένα από τα βασικά προβλήματα να είναι αυτό της χρηματοδότησης, καθώς οι δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση συγκαταλέγονται μεταξύ των χαμηλότερων στην ΕΕ. Ωστόσο δεν είναι αυτό το κυριότερο πρόβλημα. Η αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος μοιάζει αδύνατη, κυρίως γιατί όλοι όσοι εμπλέκονται απεχθάνονται την αλλαγή, την βασική δηλαδή αρχή στην οποία βασίζεται ο κόσμος.

Καθώς βιώνουμε μία πραγματικότητα ραγδαίων τεχνολογικών αλλαγών και μεταβαλλόμενων αναγκών των επιχειρήσεων, οι γνώσεις και οι δεξιότητες που αποκτούν οι μαθητές γίνονται γρήγορα παρωχημένες, ακόμη και μέσα σε πολύ λίγα χρόνια. Σύμφωνα με μία ενδιαφέρουσα έκθεση του «World Economic Forum», το 65% των μαθητών που ξεκίνησαν το σχολείο το 2016 θα εργαστούν σε θέσεις που δεν υπάρχουν σήμερα. Τώρα λοιπόν είναι η ώρα να τα φτιάξουμε όλα από την αρχή επενδύοντας σε αντικείμενα που θα κάνουν τους νέους ανταγωνιστικούς.

Σε έναν όλο και περισσότερο διασυνδεδεμένο κόσμο, το παραδοσιακό μοντέλο εκπαίδευσης που κατηγοριοποιεί τη γνώση σε εξειδικευμένα πεδία και πτυχία δεν ταιριάζει πλέον στις σημερινές πολύπλευρες πραγματικότητες. Οι σύνθετες προκλήσεις του σήμερα απαιτούν έναν διαφορετικό, πιο ολιστικό και διεπιστημονικό τρόπο σκέψης. Σε αυτή την κατεύθυνση, ο Αλφαβητισμός για το Μέλλον προσφέρει μία ευρεία, ολοκληρωμένη και μακροπρόθεσμη προσέγγιση, που την καθιστά κατάλληλη για την προετοιμασία των μαθητών για τις μελλοντικές αλλαγές, προκλήσεις, ευκαιρίες ή απρόσμενα γεγονότα όπως η πανδημία της COVID-19.

Μέσα από την εμπειρία σας, πώς βλέπετε εσείς το μέλλον; Είναι η σημερινή γενιά των εφήβων ικανή να αναλάβει τα ηνία ενός κόσμου που παραπαίει και να τον «γιατρέψει» από τα δεινά του; Προβληματίζομαι, διότι έθεσα σε 40 περίπου εφήβους, από 12 έως 17 ετών [κατοίκους Αθηνών] το ερώτημα του τελευταίου σαλονιού του βιβλίου: «Ποιες λέξεις περιγράφουν καλύτερα πώς σκέφτεσαι για το μέλλον τώρα» και με μεγάλη μου λύπη, αλλά όχι έκπληξη, διαπίστωσα ότι η συντριπτική πλειονότητα επιλέγει λέξεις με αρνητικό πρόσημο…

Συχνά στην αρχή των βιωματικών εργαστηρίων παίζουμε το Polak Game και δυστυχώς καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ένα μεγάλο μέρος των νέων, που κανονικά είναι φύσει αισιόδοξοι, πράγματι αντικρίζουν το μέλλον με απαισιοδοξία και χωρίς αυτοβουλία. Αυτός είναι ένας ακόμη λόγος να επενδύσουμε στον αλφαβητισμό για το μέλλον: Οι νέοι πρέπει έχουν όραμα, και να νιώθουν δυνατοί και ικανοί να το πετύχουν.

Τέλος, μια ευχή για το… μέλλον!

Το κομμάτι της ελληνικής πραγματικότητας που με πληγώνει περισσότερο είναι ο τομέας της παιδείας και η αδιαφορία που δείχνουμε όλοι. Μοιάζει να έχει αφεθεί πραγματικά στην τύχη της. Αυτή λοιπόν είναι η ευχή μου, να ξανα-αγαπήσουμε και να νοιαστούμε για το εκπαιδευτικό σύστημα, γιατί απλώς είναι η βάση για ένα καλύτερο μέλλον.

Διαβάστε: Katie King και Julia Rose West, Παίζοντας με το Μέλλον – Βιβλίο δραστηριοτήτων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σε συνεργασία με την «Έδρα UNESCO για την Προοπτική Διερεύνηση» στην Ελλάδα. Μετάφραση: Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, Βασιλική Καλοδήμου