Ηλιόλουστο πρωί Σαββάτου, έξω από το κτίριο του Ωδείου Αθηνών – εδώ όπου πλέον στεγάζεται και το Παιδικό Μουσείο Αθηνών. Στην είσοδο του μουσείου περιμένει μια μικρή ομάδα ανυπόμονων παιδιών από δύο έως δώδεκα ετών, που χαζεύουν τα παιχνιδιάρικα εκθέματα μέσα από τα τεράστια παράθυρα. Σύντομα μας υποδέχεται η χαμογελαστή κυρία Ναταλία, και μας δίνει οδηγίες πλοήγησης στο χώρο. Με τα πολλά η πιτσιρικαρία περνάει στο εσωτερικό του μουσείου και διοχετεύεται στις διάφορες θεματικές, αναλόγως ηλικίας και προγραμμάτων επιλογής. Έχουν μπροστά τους κοντά δύο ώρες να επεξεργαστούν, να παίξουν, να γελάσουν, και μαζί τους κι εμείς… Δύο ώρες… Γυρίζω προς τον σύζυγό μου και τον ρωτάω συνωμοτικά “πολλές ή λίγες;” Ανασηκώνει τους ώμους. “Μάλλον αρκετές”.

Για τα επόμενα  εκατόν δέκα λεπτά, τα δίδυμά μας περνούν από τη μία θεματική γωνιά στην άλλη με αμείωτο ενθουσιασμό. Και τι θεματικές! Το σούπερ μαρκετ, όπου με τα μικρά τους καροτσάκια κάνουν τα ψώνια τους επιλέγοντας τα παιχνιδοτρόφιμα επιλογής τους, ζυγίζοντας και πληρώνοντας, το τμήμα οδικής συμπεριφοράς, το εργοτάξιο, η σοφίτα με τους θησαυρούς του παππού και της γιαγιάς, οι σαπουνόφουσκες, είναι μόνο μερικά από τα εκθέματα-σταρ!

Τα παιδιά καθοδηγούν κι εμείς ακολουθούμε, διασταυρούμενοι με άλλους γονείς που προσπαθούν μόνο να ενισχύσουν την εμπειρία των μικρών τους. Άλλωστε, οι συνεχείς διεθνείς έρευνες μας δείχνουν όσοι γονείς επιλέγουν να φέρουν τα παιδιά τους σε μουσεία είναι ενεργά εμπλεκόμενοι στην εκπαίδευση αλλά και στην καθημερινότητα των παιδιών τους, ενδιαφέρονται για την τέχνη (ή έστω αναγνωρίζουν την αξία της κι επιθυμούν να καλλιεργήσουν σχετικές γνώσεις στα παιδιά τους), και συχνά έχουν υψηλό επίπεδο μόρφωσης. Κι ας μην καταλαβαίνουν πάντα τι πρέπει να κάνουν στο μουσείο, ή ακόμη και το ρόλο του παιχνιδιού στη ζωή των παιδιών τους.

«Το παιχνίδι γεμίζει απλώς τον χώρο ανάμεσα στις άλλες δραστηριότητες»

Ευτυχώς, αυτή η σχετικά απαρχαιωμένη άποψη αποκαθηλώνεται (και πάλι) από τη σχετική έρευνα που μας δείχνει τα οφέλη του παιχνιδιού για τα παιδιά, ως βασικού τρόπου μάθησης και κατανόησης του κόσμου γύρω τους. Όχι, το παιχνίδι δεν είναι σε καμία περίπτωση… παιχνιδάκι. Καμιά φορά επιλέγω να παρατηρώ τα νηπιάκια μου να παίζουν στο σπίτι. Συχνά “μαγειρεύουν”, γιατί βλέπουν σχεδόν καθημερινά και τους δύο γονείς τους σε αυτόν τον ρόλο, άλλες φορές διαχειρίζονται διαφορετικά μια συνάντηση με έναν φίλο τους απ’ ό,τι τη διαχειρίστηκαν στην πραγματικότητα, ενώ πολύ συχνά, στα Playmobil τους, οδηγεί η μαμά με τα παιδάκια της στο πίσω κάθισμα – κάτι που συμβαίνει στη δική μας καθημερινότητα. Είναι τόσο φανερό ότι το παιχνίδι τους δίνει την ευκαιρία να διαχειριστούν τα συμβάντα της ζωής τους αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες και δουλεύοντας συγκεκριμένες κοινωνικές δεξιότητες, τους ανακουφίζει, και φυσικά τους διασκεδάζει. 

Είναι τώρα αυτό μουσείο;

Δεκτό, το παιχνίδι βοηθάει τα παιδιά. Αλλά… μήπως πρέπει να υπάρχει ένα όριο στο τι αποκαλούμε μουσείο; Πριν συνεχίσετε την ανάγνωση, δοκιμάστε το εξής: Κλείστε τα μάτια και πείτε φωναχτά τις πρώτες τρεις λέξεις που σας έρχονται στο μυαλό όταν ακούτε τη λέξη “μουσείο”. Ήταν κάποια από αυτές πίνακας – αρχαία – άγαλμα– αγγείο– δεινόσαυρος; Πιθανότατα πάντως δεν ήταν σαπουνόφουσκες ούτε τραμπολίνο… Σε ποιον κόσμο, λοιπόν, θεωρείται πως τα δύο τελευταία ανήκουν στο μουσείο; Και γιατί κάποιος να επιλέξει να επισκεφθεί ένα παιδικό μουσείο αντί να συμμετάσχει σε πρόγραμμα για παιδιά ενός άλλου, τυπικού, μουσείου;

Η απάντηση μας έρχεται από τη δεκαετία του 1960, οπότε και ο φυσικός και πανεπιστημιακός Frank Oppenheimer βοηθούσε σχολικές ομάδες με τα πειράματα και τις εργασίες τους, στην ευρύτερη περιοχή του San Francisco των ΗΠΑ. Από όλες αυτές τις συναντήσεις εμπνεύστηκε έναν χώρο ειδικά αφιερωμένο στην παιγνιώδη μάθηση της φυσικής, που πήρε σάρκα κι οστά ως Exploratorium. Μέχρι και σήμερα το Exploratorium συνεχίζει να συναρπάζει τους επισκέπτες του δίνοντάς τους την ευκαιρία να παίξουν και να πειραματιστούν. Έτσι και μόνο μαθαίνουν την πληροφορία που επιθυμεί το μουσείο να απορροφήσουν οι επισκέπτες του!

Είχαν όμως προηγηθεί τέσσερα μουσεία ειδικά για παιδιά, πάλι στις ΗΠΑ: του Brooklyn (1899), της Βοστόνης (1913), του Detroit (1917), και της Ιντιανάπολις (1925). Το στοιχείο που ένωνε και διαφοροποιούσε τους τέσσερις αυτούς φορείς ήταν πως αφορούν ένα συγκεκριμένο κοινό, τα παιδιά, κι όχι τόσο ένα συγκεκριμένο θέμα προς εξέταση. Κάπως έτσι ενισχύθηκε η υιοθέτηση πρωτοποριακών εκπαιδευτικών πρακτικών στο χώρο του μουσείου, καθώς και η έμφαση στη μελέτη των νόμων της φύσης μέσω της παρατήρησης, του πειραματισμού και της αλληλεπίδρασης. Κεντρικής σημασίας ήταν και η συμμετοχή στο πρόγραμμα με τους γονείς με στόχο την ενίσχυση των οικογενειακών δεσμών, αλλά και η ανάληψη πρωτοβουλιών από τα παιδιά που θα είχαν την ευκαιρία να σκεφτούν και να αποφασίσουν δημιουργώντας τη δική τους εμπειρία και τελικά μια προσωπική άποψη. Μέσα σε όλα, σε αυτούς τους φορείς πήραν σημαντικές θέσεις διάφορες γυναίκες, που δημιούργησαν δίκτυα συνεργασίας για τα ίδια τα μουσεία αλλά και τους επαγγελματίες παιδικών μουσείων.Τα παιδικά μουσεία διέσχισαν τον Ατλαντικό δημιουργώντας πολλούς αντίστοιχα καινοτόμους φορείς στην Αγγλία, όπως το φημισμένο Eureka! Στην Ελλάδα το Παιδικό Μουσείο ιδρύθηκε το 1987 και με σύνθημα «ακούω και ξεχνώ, βλέπω και θυμάμαι, κάνω και καταλαβαίνω» έλαβε πρωτόγνωρες πρωτοβουλίες για τα παιδιά: μεταξύ άλλων έκανε προγράμματα σε παιδικά νοσοκομεία, κι έβαλε αστεία και περίεργα αντικείμενα στο μουσείο ονομάζοντάς τα μουσειακά εκθέματα, αφού θα επέτρεπαν στα παιδιά να αναπτύξουν διάφορες δεξιότητες και να εμπλακούν ενεργά στη μουσειοπαιδαγωγική διαδικασία, με τα χέρια, το μυαλό και την καρδιά τους. Ακολούθησαν το Παιδικό Μουσείο Συναισθημάτων (εκτός λειτουργίας σήμερα), το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης αλλά και το Παιδικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. 

Πίσω στο Ωδείο Αθηνών…

…εκεί όπου στεγάζεται σήμερα το Παιδικό Μουσείο Αθηνών. Λόγω της πανδημίας COVID, το μουσείο συνεχίζει να εφαρμόζει μέτρα προστασίας (ένα από αυτά ήταν και ο χρονικός περιορισμός). Μόλις πενήντα άτομα φιλοξενούνται ανά πάσα στιγμή. Έτσι, δεν υπάρχει συνωστισμός ενώ τα παιδιά μπορούν να παίξουν με όλα τα εκθέματα! Οι μικροί μας μουσειο-connoisseurs είχαν την ευκαιρία να πειραματιστούν με όσα εκθέματα επέλεξαν, και σε αντίθεση με όσα άλλα μουσεία έχουν επισκεφθεί, δε σταμάτησαν ούτε για νερό.

Στο δίωρο η κυρία Ναταλία μας ενημέρωσε πως ήταν η ώρα να αποχωρήσουμε – για να μπορέσουν άλλα παιδάκια να έρθουν και να χαρούν τα εκθέματα. Είχαμε κλάματα και μπόλικη στεναχώρια που πέρασε μόνο με αγκαλιές και διαβεβαίωση πως θα επιστρέψουμε – καθώς και μια απροσδόκητη παράκληση: «σε ποιο μουσείο να πάμε τώρα που φεύγουμε; Ίσως στο μουσείο με τα αγάλματα!»

Αν επιθυμείτε κι εσείς να επισκεφθείτε το παιδικό μουσείο Αθηνών με τα μικρά σας παιδιά, καλό είναι να γνωρίζετε πως είναι απαραίτητη η τηλεφωνική κράτηση ενώ για τον βασικό εκθεσιακό χώρο δεν υπάρχει εισιτήριο, σε αντίθεση με τα ειδικά προγράμματα. Στο τηλέφωνο θα σας λύσουν κι όποιες άλλες απορίες έχετε. Κατά την επίσκεψή σας θα είστε μαζί με το παιδί σας, και καλό είναι να παίξετε πραγματικά μαζί του για να επωφεληθείτε πραγματικά από την επίσκεψη, και να δημιουργήσετε νέες εμπειρίες και οικογενειακές αναμνήσεις. Όμως για ό,τι χρειαστείτε το προσωπικό του μουσείου θα σας καθοδηγήσει, ενώ θα επιμείνει να αφήσετε τα παιδιά να καθοδηγήσουν την εμπειρία. Ακούστε τους, το αποτέλεσμα θα σας εκπλήξει! Δεν υπάρχει κυλικείο και το μαγαζάκι είναι μικρό αλλά με όμορφα παιχνίδια που ενισχύουν τη δράση του μουσείου. Πιθανότατα μία επίσκεψη δε θα είναι αρκετή, αλλά εκμεταλλευτείτε τον ενθουσιασμό των παιδιών για να επισκεφθείτε στη συνέχεια κι άλλα μουσεία! Ναι, το παιδικό μουσείο όχι μόνο κάνει τα παιδιά χαρούμενα επιτρέποντάς τους να απολαύσουν το ‘σήμερα’, αλλά επίσης τους βοηθά να εξοικειωθούν με τον κόσμο των μουσείων, καθιστώντας τα πιο προσιτά και διασκεδαστικά. Κι αυτή είναι μια ξεχωριστή ομορφιά του.

Η Βασιλική Μαρκάκη είναι μουσειολόγος, μουσειοπαιδαγωγός (interdisciplinary museum educator), συγγραφέας, και υποψήφια διδάκτωρ σε θέματα marketing των πωλητηρίων μουσείων.

Instagram: @museum_facts_n_dreams