«Εκείνο που κυρίως πίστευα τότε είναι ότι μέσα στη ζωή, όπως βάζεις τα παπούτσια σου κάθε πρωί, έτσι πρέπει να πάρεις και ένα βιβλίο. Γιατί πάντα βλέπαμε τον παππού μας να κρατάει ένα βιβλίο στο χέρι, ακόμα και όταν πήγαινε περίπατο στην παραλία, διάβαζε περπατώντας. Έτσι κι εγώ, μικρή έπαιρνα ένα βιβλίο και περπατούσα πάνω κάτω, έτσι νόμιζα ότι έπρεπε να κάνουμε». -Άλκη ΖέηΟ θαυμαστός, πολύχρωμος, απολύτως αληθινός κόσμος της Άλκης Ζέη στο Μουσείο Μπενάκη
Είναι βράδυ στο σπιτικό μας και το ένα μου πιτσιρίκι έχει ήδη αποκοιμηθεί. Το άλλο από τα δίδυμα μού ζητάει μια τελευταία αγκαλιά πριν τον επισκεφθεί ο Μορφέας. Του χαμογελάω.
– Σολωνάκι, ΕΥ-ΠΟ ή ΛΥ-ΠΟ σήμερα;
Το σκέφτεται λίγο και χαμογελάει πονηρά.
– ΕΥ-ΠΟ γιατί είχαμε χρόνο να παίξουμε μαζί, ΛΥ-ΠΟ γιατί ήθελα κι άλλο.
Μέσα στο σκοτάδι χαμογελάω. Αυτό το μικρό παιχνίδι που «κλείνει» τη μέρα μας εδώ και μήνες είναι μια πρώτη εισαγωγή των παιδιών μου στον θαυμαστό λογοτεχνικό κόσμο της Άλκης Ζέη, αφού είναι ακόμη πολύ μικρά για να μοιραστώ μαζί τους τα έργα της. Και μαζί, ένας δικός μου φόρος τιμής στη μία από τις αγαπημένες συγγραφείς των παιδικών μου χρόνων και το υπέροχο «Καπλάνι της Βιτρίνας» της.
Αλήθεια, ποιο παιδί της γενιάς μας που διάβαζε λογοτεχνικά βιβλία δεν χάθηκε στις σελίδες των βιβλίων της; Όταν, λοιπόν, ανακοινώθηκε από το Μουσείο Μπενάκη πως άνοιγε επιτέλους η μεγάλη έκθεση για την Ελληνίδα συγγραφέα, σε «απάντηση» της ανακοίνωσης του ΥΠΠΟΑ για την ανακήρυξη του 2023 ως «Λογοτεχνικού Έτους Άλκης Ζέη», αναπόφευκτα τα βήματα μου με οδήγησαν εκεί.

Η σημασία μιας λογοτεχνικής έκθεσης ή Ώρα για λίγη θεωρία
Το βιβλίο και το μουσείο συναντιούνται, λοιπόν, καταρχάς για να χαρίσουν μία επιπλέον οπτική στην κατανόηση ενός βιβλίου ή ενός συγγραφέα. Κι άλλωστε, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο διεθνώς οι πιστοί αναγνώστες ενός συγγραφέα να αναζητούν θεματικές εκθέσεις ή περιπάτους, ως άλλοι «προσκυνητές-τουρίστες» ή επί το ορθότερον αναζητητές της αλήθειας του συγγραφέα, για πολλούς και διαφορετικούς λόγους.
Καθώς το βιβλίο ενέχει μια προσωπική σχέση του αναγνώστη με τον λογοτεχνικό κόσμο του συγγραφέα, μία σχετική έκθεση είναι για τους επισκέπτες μια προσωπική όσο και δημόσια, κοινή εμπειρία. Τι κι αν το διάβασμα είναι σε πρώτη ματιά μια μοναχική διαδικασία; Τελικά, το βιβλίο που έχεις αγαπήσει σε ενώνει με τους άλλους αναγνώστες του με τρόπο μοναδικό. Κι όχι μόνο: σε βάζει, λένε οι αναλυτές, σε έναν διάλογο με τον συγγραφέα, άτυπο κι ατελή, αλλά τόσο χρήσιμο για τον αναγνώστη! Ιδίως όταν στην έκθεση ο επισκέπτης συναντά προσωπικά αντικείμενα του συγγραφέα, τότε είναι σαν να κρυφοκοιτάζει στο δικό του προσωπικό χώρο, διαπερνώντας τον αόρατο διαχωριστικό τοίχο ανάμεσα στο δίπτυχο «συγγραφέας-αναγνώστης», που αποτελούν στην πραγματικότητα τα βιβλία. Ταυτόχρονα, ένα πραγματικό, καθημερινό αντικείμενο του συγγραφέα τον εξανθρωπίζει στα μάτια του αναγνώστη, που μπορεί έτσι να ταυτιστεί με την καθημερινότητά του.Άλλωστε, η μαγεία της λογοτεχνίας είναι ότι διαπερνά τον χρόνο και προκαλεί σκέψεις και συναισθήματα, ενώ ξυπνά μνήμες («πού ήμουν όταν διάβαζα το συγκεκριμένο ανάγνωσμα / τι σήμαινε για εμένα τότε / τι σημαίνει για εμένα σήμερα»). Κι αν πρόκειται για μία από τις πιο αγαπημένες συγγραφείς των παιδικών χρόνων μιας γενιάς που σήμερα μεγαλώνει τα δικά της παιδιά, τα οφέλη είναι πολλαπλά. Οι γονείς θυμούνται και τα παιδιά μαθαίνουν… Από κοινού συζητούν κι έτσι γνωρίζονται καλύτερα ενώ ενισχύεται ο δεσμός τους.
Τελικά, η ταυτότητα του συγγραφέα ταυτίζεται με όψεις μιας εθνικής ταυτότητας, που ενώνει τους αναγνώστες καθώς το έργο του συγγραφέα ανάγεται σε εθνικό ζήτημα, με προεκτάσεις πολιτικές, ιστορικές και πολιτισμικές. Φυσικά, η φωνή της Άλκης Ζέη είναι παρούσα στη δική της έκθεση, νοερά ή μέσω του ντοκιμαντέρ της, και μας μιλάει με τη δική της χαρακτηριστική ηρεμία για την επίδραση των ιστορικών εξελίξεων στη δική της ζωή, αλλά και στη διαμόρφωση μιας συλλογικής ταυτότητας, του σύγχρονου πολιτισμού και της καθημερινότητας.

Ώρα για τον μεγάλο περίπατο της Άλκης
Ήταν Κυριακή πρωί στο κτίριο της Πειραιώς 138 και είχα την έκθεση «Ο Μεγάλος Περίπατος της Άλκης» όλη δική μου. ΕΥ-ΠΟ που τη χαιρόμουν με την ησυχία μου – ΛΥ-ΠΟ όμως που δεν είχε τραβήξει περισσότερο κόσμο! Επιτέλους, ο «θαυμαστός κόσμος της Άλκης», ζωηρός και χρωματιστός, απλωνόταν μπροστά μου! Όχι πως έκρυβε πολλές εκπλήξεις για όποιον έχει διαβάσει τα δύο αυτοβιογραφικά της βιβλία και πολλά από τα υπόλοιπα έργα της. Αλλά για εμένα ο χώρος, στολισμένος με τις πρωτότυπες ζωγραφιές από τα βιβλία της: τη Μωβ Ομπρέλα, Το Καπλάνι της Βιτρίνας, τη Σάσενκα Κοντά στις Ράγιες, είχε κάτι το εξόχως νοσταλγικό.
Στον έναν τοίχο, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να μάθει (ή να θυμηθεί) τους βασικούς σταθμούς της ζωής της: από τα παιδικά της χρόνια και τον παππού με τα άπειρα βιβλία (που ενέπνευσε και την πεποίθησή της ότι «Όταν ήμουν μικρή νόμιζα ότι ο άνθρωπος για να ζήσει πρέπει να έχει ένα βιβλίο»), στη ζωή στην Αθήνα και τη φιλία με τη σπουδαία Διδώ Σωτηρίου, «θεία» της εξ αγχιστείας, την αιώνια αγάπη με τον θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου, στα πονεμένα χρόνια της Κατοχής και στον Εμφύλιο, με την αντιστασιακή δράση, τη σύλληψη και την υποχρεωτική φυγή στο εξωτερικό, στη Σοβιετική Ένωση, όπου την περίμενε ο Σεβαστίκογλου, κι από εκεί πίσω στην Ελλάδα και μετά, επί Χούντας, οικειοθελής ξενιτιά στο Παρίσι. Όλα είναι εδώ.
Ζωή σαν παραμύθι που μας τη συστήνει η Ζέη, αποσπασματικά, μέσα από τα βιβλία της. Ο επισκέπτης της έκθεσής της θα τα συναντήσει στον έτερο μεγάλο τοίχο με το χρονολόγιο των έργων της: κάθε χρονιά και βιβλίο, που συνοδεύεται από ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα. Η γραφή της με τον ωραίο της λόγο ρέει σαν νερό και δεν προσπαθεί να ωραιοποιήσει ή να κρύψει κάτι. Άλλωστε στόχος της ήταν να γνωρίσουν τα παιδιά την εποχή και τα βιώματα της γενιάς της. Την έκθεση συμπληρώνει το γραφείο της, με τα υπέροχα μπιμπελό της, όπως το πορσελάνινο καπλάνι, και φυσικά τα μολύβια της, πάντοτε Φάμπερ Νο2.
Και τέλος, το πλήρως διαφωτιστικό ντοκιμαντέρ για τη ζωή της στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο – αν αποφασίσετε να πάτε με τα παιδιά σας, ειδικά αν δεν έχουν ακόμη μυηθεί στα έργα της και στα γεγονότα που στιγμάτισαν τη ζωή της, ίσως να το παραλείψετε. Πάντως, η έκθεση είναι μια ωραία αφορμή για να συζητήσετε με τα μεγαλύτερα παιδιά σας, γεγονότα-σταθμούς της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Μην παραλείψετε την επίσκεψη στο πωλητήριο: Αν και περιορισμένα, τα εμπνευσμένα από την έκθεση αντικείμενα θα σας τραβήξουν την προσοχή –ειδικά η κόκκινη υφασμάτινη τσάντα της. Είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να προμηθευτείτε και τα βιβλία της που δεν έχετε διαβάσει. Δώστε τα στα παιδιά σας μαζί με ένα σημειωματάριο και μολύβια. Αν σας κοιτάξουν με απορία, πείτε τους τα λόγια της Ζέη: Όταν με ρωτάνε τα παιδιά «Τι χρειάζεται κανείς για να γίνει συγγραφέας;» τους λέω «Τρία μόνο πράγματα». «Μόνο τρία;». Ναι, μόνο τρία: πρώτον, να διαβάζεις βιβλία, δεύτερον, να διαβάζεις βιβλία, τρίτον, να διαβάζεις βιβλία.

Η Βασιλική Μαρκάκη είναι μουσειολόγος, μουσειοπαιδαγωγός (interdisciplinary museum educator), συγγραφέας, και υποψήφια διδάκτωρ σε θέματα marketing των πωλητηρίων μουσείων.
Instagram: @museum_facts_n_dreams