Πολύ πριν το Μetaverse μπει στη ζωή μας, οι ανήσυχοι χρήστες πειραματίζονταν με το Second Life ζώντας «παράλληλες ζωές» στο διαδίκτυο. Αυτό έκανε ο Χάρης, ήρωας του μυθιστορήματος ενηλίκων Το κινέζικο δωμάτιο, της Κατερίνας Χρυσανθοπούλου, που κυκλοφόρησε το 2008, αυτό κάνει –με πιο γλαφυρή και επεξηγηματική γλώσσα– ο έφηβος Χάρης, στο νέο εφηβικό μυθιστόρημα Το κineziko δωμάτιο, που διασκεύασε η ίδια και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τόπος τον Δεκέμβριο του 2021. Το κineziko δωμάτιο είναι ένα μυθιστόρημα που εξηγεί πώς αλληλεπιδρούμε με την τεχνητή νοημοσύνη, τι ξέρουν τα παιδιά μας που δεν ξέρουμε εμείς, πώς μπαινοβγαίνουμε στον εικονικό και τον «πραγματικό» κόσμο. Ένα βιβλίο για όλους – αφού όλοι είμαστε έφηβοι στο διαδίκτυο. Η συγγραφέας μιλάει στο Τaλκ.
Μα τι κάνουν online όλη μέρα;
Αναρωτιέστε κι εσείς; Αναρωτιόμαστε κι εμείς… Μάλλον, έχουμε μια ιδέα τι κάνουν: milane, δηλαδή, μιλάνε, δηλαδή γράφουν, με συντμήσεις φυσικά, στα chat του insta και του tiktok… ή παίζουν…. ή στέλνουν το ένα στο άλλο φωτογραφίες (όχι από τις ανησυχητικές, συνήθως όχι· δείχνουν το πόδι τους, τα μαλλιά τους, το δωμάτιό τους, κάτι που κάνουν εκείνη τη στιγμή). Επίσης στέλνουν φωνητικά μηνύματα – σαν τηλεφώνημα σε δόσεις: το ένα άτομο στέλνει voice, το άλλο αργότερα το ακούει, απαντάει όποτε μπορεί, ή καθόλου. Το αφήνει στο «Διαβάστηκε» ή ούτε καν. Κι έτσι είναι μαζί… Νιώθουν ότι είναι μαζί κι αφού το νιώθουν, είναι.
Γιατί «το άτομο»;
Διότι βασική ενασχόληση για κάθε έφηβη και έφηβο είναι να εξερευνούν την σεξουαλικότητά τους. Και σήμερα έχουν πολλές επιλογές σεξουαλικής ή κοινωνικής ταυτότητας ή φύλου… bi, ετερο-, cross, βιολογικό, fluid… Καλύτερα λοιπόν να λέμε «το», αν δεν ξέρουμε τι προτιμούν… ή τι θα προτιμήσουν…
Και ο Χάρης είναι «το»;
Όχι, ο Χάρης στο «Κineziko δωμάτιο» είναι «ο». Αυτός δεν πειραματίζεται με το φύλο του, αλλά με την ταυτότητά του. Υποδύεται εαυτούς, φτιάχνοντας άβαταρς για το άτομό του και συναντώντας άλλα άβαταρς σε παιχνίδια, chatrooms, πλατφόρμες που έχω εμπνευστεί από το Second Life (τον παλιό παράλληλο κόσμο της δεκαετίας του 2000, πριν ο Zάκερμπεργκ λανσάρει το Μetaverse). Εκεί που είσαι –πραγματικά– ό,τι δηλώσεις! Και επικοινωνείς με όποιον θέλεις: με άτομα σαν εσένα ή εντελώς διαφορετικά, γνωστά από το σχολείο ή τις διακοπές, ή παντελώς άγνωστα…
Και δεν είναι επικίνδυνο αυτό;
Μπορεί να είναι. Όσο και οι παρέες που κάνει το παιδί μας στις πλατείες – ίσως περισσότερο, ίσως λιγότερο. Και ναι, online μπορείς να δεις τα πάντα– και πολλά παιδιά έχουν δει πολλά από αυτά «τα πάντα» από την τρυφερή ηλικία του δημοτικού… Και όσο κι αν βάζουμε parental controls και όρια στο WiFi, οι πληροφορίες και οι εικόνες κινούνται ανεμπόδιστα, από στόμα σε στόμα ή από οθόνη σε οθόνη…
Γιατί να φτιάχνεις νέες ταυτότητες;
Αρχίζοντας από την εφηβεία –για πολλούς σε όλη μας τη ζωή– μας απασχολούν «υπαρξιακά θέματα»: αναρωτιόμαστε ποιοι είμαστε, γιατί είμαστε όπως είμαστε, αν υπάρχουμε πραγματικά ή είμαστε αντανάκλαση του κοινωνικού μας ρόλου ή αν είμαστε αυτό που μας έχουν φτιάξει οι γονείς μας κτλ. Επίσης στις ομάδες μας μερικές φορές η ταυτότητά μας ξεθωριάζει ή δεν μας ικανοποιεί. Αλλά στον ψηφιακό κόσμο, «διορθώνουμε» ό,τι δεν μας αρέσει: το online avatar μας έχει ακριβώς τα χαρακτηριστικά με τα οποία θέλουμε να μας βλέπουν οι άλλοι. Αυτό κάνει ο Χάρης στο βιβλίο, αλλάζει τον εαυτό του και φτιάχνει την περσόνα που τον αντιπροσωπεύει καλύτερα. Και άβαταρ, ξέρετε, δεν χρειάζεται να είναι ένα περίτεχνο ρομπότ· μπορεί να είναι απλώς το icon και τα σύμβολα που επιλέγουμε για όνομα στο λογαριασμό μας.
Αυτό δηλαδή είναι το θέμα του βιβλίου;
Είναι ένα από τα θέματα. Ένα άλλο είναι το ερώτημα αν οι μηχανές είναι έξυπνες, το ίδιο με τους ανθρώπους ή ίσως περισσότερο. Αυτό είναι κλασικό ζήτημα στην τεχνητή νοημοσύνη από την εποχή του 1950, τότε που οραματιστές όπως ο μαθηματικός Turing υποστήριζαν πως, όταν φτάσουμε στο σημείο ένας υπολογιστής και ένας άνθρωπος να συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο, τότε δεν θα μπορούμε πλέον να τους ξεχωρίσουμε… Αυτό δεν είναι ένα όραμα του ανθρώπου; Και ένα όραμα των εφήβων; Να φτιάξουν νέα άτομα, νέους εαυτούς, με διαφορετικό τρόπο σκέψης, σε μια διαφορετική ζωή;
Ένα άλλο θέμα του βιβλίου αφορά τη γνώση που έχουμε για τον κόσμο και πώς την αποκτούμε, πώς λειτουργεί ο νους, αν αυτό που βλέπουμε είναι αλήθεια, αν οι άλλοι βλέπουν τον κόσμο όπως εμείς –ζητήματα που μελετά η φιλοσοφία και ενδιαφέρουν πολύ τα παιδιά, ήδη από το δημοτικό. Η κόρη μου από τα 8-9 αναρωτιόταν «τώρα που μιλάμε, εμείς υπάρχουμε ή είμαστε μέσα σ’ ένα όνειρο;» Αυτές οι ερωτήσεις της με ώθησαν να ξαναγράψω από την αρχή το παλιό Κινέζικο δωμάτιο σε εφηβική εκδοχή.
Γιατί «κινέζικο»;
Επειδή ένα «παιχνίδι» στην πλοκή του βιβλίου βασίζεται σε ένα «νοητικό πείραμα» του φιλοσόφου Searle, που έλεγε ότι, αν δεν έχεις επαφή με τον κινεζικό πολιτισμό, ακόμα κι αν γνωρίζεις όλα τα σύμβολα της γλώσσας δεν μπορείς να ισχυριστείς ότι ξέρεις κινέζικα! Και ο Χάρης θα χρειαστεί να παίξει αυτό το παιχνίδι… Θα δείτε!
Κι εμείς, οι γονείς;
Σίγουρα ανησυχούμε, γιατί δεν είναι όλα ρόδινα στον ψηφιακό κόσμο… Αλλά και αισιοδοξούμε, γιατί τα εφηβάκια μας γνωρίζουν δημιουργικούς τρόπους να επανεφευρίσκουν τους εαυτούς τους. Απλώς, για να τα συντροφεύσουμε, ως ψηφιακοί μετανάστες στον κόσμο τους, χρειαζόμαστε πολύ homework, όχι μόνο τα βασικά, ώστε να καταφέρουμε να προχωράμε κι εμείς παράλληλα μαζί τους.
Η Κατερίνα Χρυσανθοπούλου είναι συγγραφέας, υποψήφια διδάκτορας ΑΠΘ, «Ψηφιακά μέσα και σύγχρονοι γραμματισμοί». Το κineziko δωμάτιο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τόπος.
