Αν μου δίναν έν’ άλογο μαύρο/και μου λέγαν τον δρόμο μου να ’βρω…
Αν μου δίναν κλωστές να κεντήσω/ και μου λέγαν τον κόσμο να ντύσω…
Αν μου δίναν τις πίκρες τους όλοι/και μου λέγαν να χτίσω μια πόλη…
Μικρέ ή μεγάλε αναγνώστη, πριν ανοίξεις το βιβλίο της Αγαθής Δημητρούκα και των εκδόσεων Καλειδοσκόπιο «Αν», απάντησε στα παραπάνω “αν” με τη δική σου φαντασία. Και κάν’ το σαν παιχνίδι: κάθε φορά που θα θέλεις να το ξεφυλλίσεις, να βρίσκεις και μια καινούρια απάντηση. Θα εκπλαγείς με το πόσο ποιητικά και πόσο όμορφα θα βλέπεις όλα τα καθημερινά σου “αν”, αφού, μαζί με το βιβλίο, θα έχεις ανοίξει πια και την καρδιά σου. Το Τaλκ είχε τη χαρά και την τιμή να συνομιλήσει με την συγγραφέα, μεταφράστρια και στιχουργό, πνευματική κληρονόμο του Νίκου Γκάτσου, που ευγνωμονεί παντοτινά εκείνους που την οδήγησαν στον δρόμο της τέχνης και δοξάζει την τέχνη για τη γενναιοδωρία της.
- Καλησπέρα κ. Δημητρούκα. Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο ένα ποίημά σας, για μικρά και μεγάλα παιδιά, με τίτλο «Αν», το προσωπικό σας εμβατήριο, όπως αναφέρετε χαρακτηριστικά. Πείτε μας λίγα λόγια για την ιστορία του.
-Καλησπέρα σας. Το «Αν» είναι οι στίχοι ενός τραγουδιού από τις θρυλικές «Διφωνίες» του Μάνου Χατζιδάκι. Έχει ακουστεί σε συναυλίες, αλλά δεν έχει δισκογραφηθεί γιατί ο συγκεκριμένος κύκλος τραγουδιών έμεινε ανολοκλήρωτος μουσικά. Το αναφέρω ως προσωπικό μου εμβατήριο, γιατί όσα διηγείται με εκφράζουν απόλυτα, αλλά και γιατί ο ρυθμός του έχει κάτι το επικό. Μόλις άρχισα να το βλέπω σαν ιστορία για παιδιά, δε μου άρεσε που τελείωνε με κάτι σαν παράπονο και πρόσθεσα έναν μικρό επίλογο, πεζό για να ξεχωρίζει και για να το δένει όλο.
- Πώς καταφέρατε να κεντήσετε ένα τόσο δυνατό κείμενο μέσα σε λιγότερες από 100 λέξεις, με τρεις μόνο εικασίες;
-Μα έτσι είναι το τραγούδι, λιγομίλητο. Άλλο αν πολλές φορές, βοηθούμενο από την ευαισθησία του ακροατή ή του αναγνώστη, καταφέρνει να ξεδιπλώσει όλη τη φαντασία, όλες τις εικόνες, τα νοήματα και τα συναισθήματα που κρύβονται ανάμεσα ή πίσω από τις λέξεις του. Είναι ένα σύνθετο έργο βραχείας έκτασης, έχει κάτι το συντομογραφικό.
- Θα έλεγα πώς διάβασα ένα λυρικό ποίημα για την αγάπη. Τα παιδιά μου λένε διάβασαν ένα ποίημα για τα άλογα και τα περιστέρια και τα όμορφα σπίτια που αγκαλιάζουν τους ανθρώπους. Για εσάς τι είναι το «Αν»;
-Όλα αυτά που λένε τα παιδιά σας κι εσείς μαζί, αλλά κι ένα ρυθμικό και άλλο τόσο ελεύθερο λίκνισμα της φαντασίας από τη γενναιοδωρία ως την ευγνωμοσύνη.
- Το κείμενο είναι παλιό, του 1982. Πώς αποφασίσατε να το εκδώσετε σήμερα και πώς προέκυψε η εικονογράφηση του Tàssies; Θεωρείτε ότι το αποτέλεσμα είναι ένα ιδιόρρυθμο, με την άριστη έννοια, picture book;
-Με τον Tàssies γνωριστήκαμε το 2013, όταν ήρθε στην Αθήνα για το εργαστήρι που διοργάνωνε η Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., που είχε εκδώσει το βιβλίο του «Μου κλέψαν τ’ όνομά μου» με θέμα τον σχολικό εκφοβισμό. Εμένα με κάλεσε η Μαίρη Κρητικού, η οποία είχε την ευθύνη της διοργάνωσης, και πήγα μ’ ένα τραγούδι, εμπνευσμένο από το συγκεκριμένο βιβλίο. Το είχα φτιάξει με μια μικρή μαθήτρια στιχουργικής που είχα τότε για να της δείξω πώς εμπνεόμαστε από ένα βιβλίο. Το τραγούδι, φαίνεται, συγκίνησε τον Tàssies, ίσως γιατί ο πατέρας του είναι ποιητής, και γεννήθηκε ακαριαία μεταξύ μας αυτή η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Στη συνέχεια ο Tàssies θέλησε να του μεταφράσω το επόμενο βιβλίο του στα ελληνικά, μετέφρασα και κάποιο προηγούμενο, που δρομολογείται η έκδοσή τους. Κι εκεί που συγκέντρωνα τους στίχους μου για μια πιθανή έκδοση, είδα το «Αν» και του το έστειλα μεταφρασμένο σε πρόχειρα ισπανικά, ρωτώντας τον πώς του φαίνεται. Εκείνος το μετέφρασε αμέσως στα καταλανικά, με ρώτησε αν συμφωνούσα, κι από τότε άρχισε μια μαγική ακολουθία γεγονότων: Στο ωδείο που ο γιος του είχε εξετάσεις, ο δάσκαλος μουσικής είχε ζητήσει από τους εξεταζόμενους να διαβάσουν ένα ποίημα πριν ώστε να είναι πιο χαλαροί. Το παιδί διάβασε το «Αν», άρεσε σε όλους κι ο δάσκαλος το ζήτησε και στα ελληνικά. Ο Tàssies μου έστειλε τα πρώτα σχέδια, λέγοντάς μου να αναβάλουμε τα δικά του βιβλία και να βγάλουμε πρώτα το «Αν». Συζητούσα τότε με την Αλέξα Αποστολάκη, η οποία ενθουσιάστηκε στην ιδέα και πρότεινε να ετοιμάσουμε μεταφράσεις και σε άλλες γλώσσες, οπότε το μετέφρασαν φίλοι μου ποιητές που μου γνώρισαν δικούς τους φίλους μέσα σ’ έναν παράξενο ενθουσιασμό. Κανένας δεν ήξερε ότι το τραγούδι ήταν τριάντα πέντε χρόνων. Όλοι το νόμιζαν τωρινό. Καταλαβαίνετε την κρυφή και φανερή ικανοποίησή μου. Λοιπόν, το «Αν» είναι ένα picture book που το μοιραζόμαστε δύο αγαπημένοι φίλοι, δύο ελεύθεροι δημιουργοί, με αισθήματα γενναιοδωρίας κι ευγνωμοσύνης και με την προσμονή της επόμενης συνεργασίας.
- Ζητάτε από τους αναγνώστες σας να παίξουν με το βιβλίο και να απαντήσουν στα «αν» του με τη δική τους φαντασία. Τι μπορεί να καταφέρουν μέσα από αυτό το ποιητικό παιχνίδι;
-Να ξεκλειδώσουν τα πέλαγα της φαντασίας τους, να ελευθερώσουν τα συναισθήματά τους, να παίξουν με το βιβλίο και μεταξύ τους, να χαρούν.
- Αν. 2 γράμματα, μια συλλαβή, μια λέξη, μεγάλη δύναμη. Τι μπορεί να κάνει το Αν στις ζωές μας; Πόσες πιθανότητες κρύβει; Είναι απελευθερωτικό ή τελικά μας φυλακίζει;
-Θα έλεγα ότι έχει μια στροβιλιστική δύναμη. Σε κάνει να γυρνάς γύρω από ερωτήματα που μπορεί να σε οδηγήσουν μέχρι και στην αυτογνωσία. Κι αυτό είναι απελευθερωτικό.
- Τα παιδιά σήμερα διαβάζουν ποίηση; Κατανοούν την ποίηση; Έχετε εικόνα για το πώς διδάσκεται η ποίηση στα σχολεία; Αν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι, τι θα ήταν αυτό;
-Μιλάτε για μικρά παιδιά, του Δημοτικού, αν κατάλαβα καλά. Δεν μπορώ να σας απαντήσω με σιγουριά για το αν και πόσο διαβάζουν ποίηση σήμερα. Πάντως, έχω υπόψη μου συλλογές ποιημάτων για παιδιά, που δεν είναι παρά άμετροι και άμουσοι παλιμπαιδισμοί γερόντων. Δεν έχω εικόνα για το πώς διδάσκεται η ποίηση στα σχολεία, λυπάμαι. Και, βεβαίως, δεν μπορώ να σας απαντήσω αυτοσχεδιαστικά. Τώρα για το αν κατανοούν την ποίηση… Μα ποιος την κατανοεί; Σημασία έχει να την αισθάνεται κανείς. Και τα παιδιά την αισθάνονται στο φουλ, αν τους τραβήξεις λίγο την κουρτίνα. Αυτό το λέω με βεβαιότητα χάρη στην πείρα που έχω με το στιχουργικό παιχνίδι. Χρόνια τώρα πηγαίνω σε σχολεία και δείχνω στα παιδιά πώς να γράψουν ένα ποιητικό τραγούδι. Ενθουσιάζονται, αντιλαμβάνονται το μέτρο και την οικονομία του λόγου, ξεχωρίζουν μόνα τους την καλύτερη εκδοχή και χαίρονται σαν να τους έχει αποκαλυφθεί η μαγική δύναμη της γλώσσας.
- Πώς θα ήταν άραγε ένας κόσμος γεμάτος γενναιόδωρα με ποίηση;
-Μάλλον σαν τον κήπο της Εδέμ πριν εμφανιστεί ο όφις, ή σαν την ειδυλλιακή Αρκαδία της βουκολικής ποίησης. Αλλά, θα είχε ενδιαφέρον; Και ποιο θα ήταν το νόημα της ζωής; Εξάλλου, η ποίηση υπάρχει, ίσως και παντού για όποιον ξέρει να κοιτάζει.
- Συμμερίζεστε κι εσείς αυτό που έγραψε ο Γκάτσος, ότι αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ;
-Ο κόσμος διαρκώς αλλάζει. Ο Γκάτσος εννοεί, όπως αντιλαμβάνομαι, ότι οι άνθρωποι δεν αλλάζουν, ότι πάντα θα τρέφουν και θα τρέφονται από το κακό ή θα γοητεύονται από την καταστροφική του δύναμη ή απλώς δε θα μπορούν να το αναχαιτίσουν. Με αυτή την έννοια, φυσικά και το συμμερίζομαι.
- Για να κλείσουμε, να σας ζητήσω κι εγώ ένα παιχνίδι. Παρακαλώ συμπληρώστε:
«Αν μου δίναν δυο στίχους να γράψω/ και μου λέγαν μ’ αυτούς να πετάξω…
…θα γινόμουν τρελός ακροβάτης/ να πατώ να κρατώ τον ορίζοντα».
Το βιβλίο της Αγαθής Δημητρούκα ΑΝ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.
