«Δεν θυμάμαι πολλά πράγματα από την εποχή που η μαμά μου είχε καρκίνο. Και δεν θυμάμαι δυσάρεστα. Όλα ήταν φυσιολογικά. Δεν υπήρχε κάτι κρυφό, κάτι να φοβάμαι. Με τον μπαμπά μου είχαμε πάει και στο νοσοκομείο, αλλά μόνο μια φορά αισθάνθηκα άσχημα, όταν, μπαίνοντας, πάτησα κατά λάθος τον ορό. Τότε, ναι, πανικοβλήθηκα, αλλά μιλήσαμε και ησύχασα».
Ο Σέργιος ετοιμαζόταν να πάει στην πρώτη δημοτικού όταν η μαμά του, η Μαρία Δαμολή, ανακάλυψε πως είχε καρκίνο του μαστού και η αδελφή του η Νίνα ήταν μωρό. Σήμερα εκείνος τελειώνει το λύκειο, εκείνη καλπάζει στην εφηβεία και πια ακούγοντάς μας να ξαναμιλάμε, για χάρη του Τaλκ, για την εποχή που η μαμά τους ήταν άρρωστη γελάνε με το που θυμούνται παιχνίδια με περούκες και την «κυρία Γουργουρού». «Στο μπαλκόνι του Έλενα μαζεύονταν ένα σωρό περιστέρια, στο σπίτι μας επίσης», μου εξηγεί η Μαρία, «ένα πρωί –είχαμε μέρες να ιδωθούμε μια και έπρεπε να είμαι στο νοσοκομείο– μιλώντας με τον γιο μου στο τηλέφωνο του είπα πως αν κοιτάξει στο μπαλκόνι μας θα δει μια περιστέρα που την έχω στείλει να του δώσει αγκαλιές, φιλιά και μηνύματα. Έτρεξε στο μπαλκόνι και, γυρνώντας, φώναξε ενθουσιασμένος: Είναι μια χοντρούλα; Με τη μύτη έτσι; Την είδα, μαμά! Την είδα!»
Την κυρία Γουργουρού δεν τη γνώριζα. Θυμάμαι, όμως, τη Μαρία, ανήμερα Χριστούγεννα, ελάχιστες μέρες μετά τη μαστογραφία που αποκάλυψε το πρόβλημα, μία μέρα μετά την τμηματεκτομή που επέλεξε ο γιατρός για ταχεία βιοψία και λίγο πριν από την πρώτη μαστεκτομή, να μου δηλώνει: Κοίτα, έχω δύο μωρά. Δεν γίνεται να πεθάνω. «Μου κάνει εντύπωση που το είπα αυτό» λέει σήμερα. «Θυμάμαι ότι τότε η πρώτη μου έννοια ήταν πώς να το πω στη μητέρα μου, την αδελφή μου· πάντα σκεφτόμουν πώς να κάνω όποιον με επισκεπτόταν να αισθανθεί καλύτερα. Αυτό είναι στο προφίλ του καρκίνου του μαστού –κρίνοντας από τις πολλές γυναίκες που γνώρισα αργότερα–, δεν έχουν απόλυτη συναίσθηση της αρρώστιας και όταν το έχουν, το κρύβουν».

Δεν φοβόσουν ότι θα πεθάνεις;
Κατά μόνας ήμουν σίγουρη γι’ αυτό, όπως και για το ότι η αρρώστια ήταν η σωματοποίηση μιας επιθυμίας θανάτου. Αλλά αλλιώς να το νιώθεις και αλλιώς να γίνει. Πώς λένε «είμαι πτώμα»… δεν τα λέω πια αυτά. Όμως το χειρότερο ήταν ότι μου φαινόταν μονόδρομος. Δεν μπήκα σε μια πολεμική. Είπα: «Και τα μωρά; Ίσως είναι στη μοίρα τους». Βαριά κατάθλιψη είναι αυτό, όχι αποποίηση ευθύνης. Αργότερα, όμως, κατάλαβα ότι όταν αναλαμβάνεις την ευθύνη του εαυτού σου, τότε μπορείς να αναλάβεις και την ευθύνη άλλων, αλλά όταν έχεις αφήσει τον εαυτό σου να αρρωστήσει δεν έχεις την ευθύνη του εαυτού σου, δεν έχεις συναίσθηση ότι είναι ευθύνη να ζεις. Τι γίνεται τώρα: σε αυτήν την ασθένεια συνειδητοποιείς την αρρώστια μέσα από τις θεραπείες. Διότι φτάνεις στον γιατρό χωρίς να πονάς. Δεν έχεις συμπτώματα, γι’ αυτό είναι τόσο ύπουλη αυτή η αρρώστια και συχνά δεν διαγιγνώσκεται στα αρχικά στάδια. Παρόλο που, όντως, στα αρχικά στάδια θεραπεύεται ο καρκίνος. Δεν είναι πια η επάρατος, το ανίατο· θεραπεύεται, ειδικά του μαστού, 100%.

Τι εννοείς «συνειδητοποιείς στις θεραπείες»;
Η θεραπεία είναι κάτι φρικτό. Καταπίνεις ένα φάρμακο που έχει σκοπό να σκοτώσει καρκινικά κύτταρα. Με τη διαφορά πως δεν έχουμε προχωρήσει τόσο ώστε να σκοτώνει μόνο καρκινικά. Σκοτώνει όλα τα κύτταρα αδιακρίτως – χοντρά το λέω τώρα. Δεν είναι απλό να βάζεις ένα δηλητήριο μέσα σου. Πέφτουν τα λευκά αιμοσφαίρια, αρχίζεις ενέσεις στον μυελό… ασύλληπτοι πόνοι. Αλλά και η χημειοθεραπεία από μόνη της, οι εμετοί, η θολούρα, το ότι δεν μπορείς να αυτοεξυπηρετηθείς… είπα: «Δεν θα επιζήσω από αυτό το πράγμα».

Τι σε έκανε να πας, εκτάκτως, για μαστογραφία; Λίγους μήνες νωρίτερα θήλαζες.
Βίωσα τον θηλασμό πολύ ωραία, μου έδινε ενέργεια, ενδεχομένως ήταν θέμα και χημείας λόγω ορμονών. Μετά… ίσως και η πτώση των ορμονών, η λάντζα που έχει ένα μωρό, το άλλο παιδάκι που θέλει κι αυτό φροντίδα, το ορθοδοντικό ιατρείο μου, πολλά… αισθανόμουν υπερβολικά κουρασμένη. Ούτως ή άλλως είναι πολυπαραγοντική νόσος ο καρκίνος, χρειάζεται να συντρέξουν πολλοί λόγοι μαζί. Μόνο η προδιάθεση, ή το γονίδιο, ή η κόπωση, ή η κατάθλιψη δεν φτάνει. Επίσης στον καρκίνο δεν είναι τυχαία η εντόπιση, δηλαδή δεν είναι τυχαίο πως μια τον εμφανίζει στον μαστό, άλλος στο στομάχι, άλλος στον εγκέφαλο.

Αυτό είναι δικό σου συμπέρασμα;
Όχι. Έχουν γραφτεί πολλά βιβλία. Μάλιστα γίνεται διαχωρισμός αριστερού και δεξιού μαστού. Υπάρχει η θεωρία πως στον δεξιό εκφράζει πρόβλημα στη συζυγική σχέση και στον αριστερό στη σχέση με παιδί ή πρόβλημα στη σχέση σου, ως παιδί, με έναν γονιό.

Στα παιδιά πώς εξήγησες ότι θα περνούσαν τις γιορτές χωρίς εσένα;
Είπα στον Σέργιο –και η Νίνα ήταν μπροστά, στην αγκαλιά μου– ότι θα κάνω μια εγχείρηση και θα λείψω λίγες μέρες. «Θα πεθάνεις από αυτό;» ρώτησε και είπα: «Όχι». Το είπα όπως έπρεπε, αλλά είχα αμφιβολία. «Πού το ξέρεις;» επέμεινε. Απάντησα αυθόρμητα: «Δεν πεθαίνει όποιος θέλει να ζήσει». Τη σκέφτηκα πολύ αυτήν την απάντηση. Αυτό που είπα στα παιδιά μου –και ο τρόπος που μου μίλησε η ογκολόγος μου, η κ. Εφραιμίδου– με στήριξε. Πρέπει να βρεις έναν λόγο να ζήσεις. Έναν που να μην αφορά σε άλλους, γιατί δεν υπάρχει πιο εύθραυστος λόγος από το «για τα παιδιά μου». Ξέρεις, πολλές γυναίκες με το που φεύγουν τα παιδιά αρρωσταίνουν ξανά ή για πρώτη φορά. Είναι κίνητρο τα παιδιά· πολλοί λένε «ό,τι κάνω το κάνω γι’ αυτά», αλλά τι γίνεται όταν φεύγουν; Φεύγει το κίνητρο; Ή δεν τα αφήνεις να φύγουν ποτέ; Δεν ήθελα να γίνω τέτοια μαμά.

Ανησυχούσες για την αντίδρασή τους;
Όχι τόσο για τον μεγάλο, με τον οποίο μπορούσαμε να μιλήσουμε. Για τη μικρή όμως που ήταν σε προλεκτικό στάδιο… Και αυτός ήταν ο πρώτος μικρός αποχωρισμός μας. Δεν είχαμε, ως τότε, μείνει χώρια ούτε μέρα. Και μετά ήταν οι καταστάσεις στο σπίτι, το επόμενο διάστημα. Το γεγονός ότι ήμουν στο κρεβάτι φοβάμαι πως την επηρέασε. Θυμάμαι ένα βράδυ που βογκούσα, άκουσα το μωρό να κάνει κάτι σαν βογκητό. Μου ήρθε κεραμίδα. Το έκοψα το βογκητό. Και δεν ήταν μόνο οι μέρες στο νοσοκομείο ή οι ώρες στο κρεβάτι. Ακόμα και τα πιο απλά πράγματα, όπως το να πάρεις το παιδί αγκαλιά, ήταν πρόβλημα. Δεν έπρεπε να αισθανθεί ότι εκείνο με έκανε να πονάω. Έπρεπε να εξηγήσω πως είχα κάνει μια επέμβαση, ήταν ευαίσθητη η περιοχή…

Και διάφορες εξωτερικές αλλαγές που σίγουρα δεν πέρναγαν απαρατήρητες, τα μαλλιά π.χ.
Τα μαλλιά ήταν μεγάλο σοκ· για όλες τις γυναίκες είναι. Αλλά με είδαν και χωρίς περούκα. Έφτασε και καλοκαίρι, έσκαγα. Όταν είπα στη Νίνα, που είχε φτάσει δύο ετών και είχε ελάχιστα μαλλάκια, πως τα δικά μου θα ξαναβγούν, εκείνη με ρώτησε μόνο: «Τα δικά μου πότε θα βγουν;» Δεν τους έκρυψα τίποτα. Μήπως δεν θα φαινόταν το φούσκωμα από την κορτιζόνη, το χάσμα στο ντεκολτέ; Όλα τα είπα.

Και τη λέξη «καρκίνος»;
Από την πρώτη στιγμή. Υπάρχει ένας κραδασμός από αυτήν την ιστορία σε όλο το οικογενειακό περιβάλλον, δεν ξέρεις πώς θα φερθούν οι άλλοι. Την είπα για να την αποφορτίσω, για να μην ακούνε τα παιδιά ψιθύρους. Γιατί όταν ακούνε μισόλογα και ψιθύρους βάζουν στο μυαλό τους πολύ χειρότερα πράγματα. Ούσα παιδί γονιού που αρρώστησε και η αρρώστια αυτή κρατήθηκε μυστική, ξέρω πως αυτό το μυστικό με είχε στοιχειώσει. Το παιδί δεν ξέρει, κάνει ερωτήσεις, θέλει απαντήσεις. Έπρεπε να προλάβω και τα λόγια των άλλων. Δεν ξέρεις τι βλακείες μπορεί να πει κανείς. Ένας π.χ. είπε στο παιδί πως τις αρρώστιες τις «στέλνει ο Θεός για συγκεκριμένους λόγους». Ο μόνος τρόπος να προστατεύσεις τα παιδιά σου είναι να τους μιλάς εσύ. Γιατί το παιδί σκέφτεται π.χ.: «Νοσοκομείο, τι σου κάνουν εκεί;» Είναι σημαντικό να πεις «πάω, μου δίνουν ένα χαπάκι, μου κάνουν μια ένεση, προκαλεί αυτά τα συμπτώματα και μετά περνάνε». Στο ακτινολογικό είχα πάρει τον Σέργιο μαζί μου πολλές φορές, του έδειξα το μηχάνημα, πώς ξαπλώνω, να μη φαντάζεται τέρατα. Φαντάζονται. Και δεν ξέρεις τι φαντάζονται. «Αυτό που θυμάμαι από το ακτινολογικό», μπαίνει εκείνη την ώρα ο Σέργιος, «είναι πως οι γιατροί με κέρναγαν τυρόπιτες». «Είναι και μια μεγάλη κρίση στην οικογένεια ο καρκίνος», λέει η Μαρία, «το βασικό είναι πώς δεν θα γίνει αυτή η κρίση τραύμα».