«Σε καταλαβαίνω». Αυτό έχει ανάγκη να ακούσει κάθε παιδί, ιδιαίτερα στα πρώτα του χρόνια, όταν δεν έχει μάθει ακόμα να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του και να τα “ταχτοποιεί”, όπως τα μεγαλύτερα παιδιά ή οι ενήλικοι (που και πάλι δεν τα καταφέρνουν πάντοτε). Πάνω σε αυτή την παιδική ανάγκη, της ενσυναίσθησης από τους φροντιστές του, που γίνεται ολοένα και πιο συνειδητή και επιβεβαιώνεται από τις πρόσφατες ψυχολογικές και παιδαγωγικές έρευνες, πάτησε η καταξιωμένη συγγραφέας παιδικών βιβλίων Τζένη Κουτσοδημητροπούλου και δημιούργησε μια πανέμορφη, φροντισμένη, διασκεδαστική και χρήσιμη σειρά βιβλίων.
Σε αυτήν, υπό την ομπρέλα του «Σε καταλαβαίνω» έχουν ως σήμερα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Διόπτρα τρία βιβλία, με πρωταγωνιστές ζωάκια, που βοηθούν τα παιδιά από τεσσάρων ετών να διαχειριστούν ευαίσθητα θέματα, βρίσκοντας διεξόδους. Η αρχή έγινε με το βιβλίο “Ο Νόλαν μετράει τα αστέρια“. Η συνέχεια ήρθε με το “Ο Μπερτ χάνει τη φωνή του”. Και, λίγες ημέρες πριν, πήρε τη θέση του στις παιδικές βιβλιοθήκες και στις καρδιές μας “Η Χόλι γεμίζει το κόκκινο σακίδιο”. Για τα τρία βιβλία και το τι πραγματεύεται το καθένα θα σας μιλήσω αναλυτικότερα στη συνέχεια. Αρχικά, ας εξετάσουμε γιατί η ενσυναίσθηση των ενηλίκων έχει μέγιστη σημασία στην ανατροφή των παιδιών.
Η σημασία της ενσυναίσθησης των φροντιστών
Αν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας περάσουν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους με φροντιστές που αφουγκράζονται τις ανάγκες τους, χρησιμοποιούν την ενεργητική ακρόαση, δίνουν ουσιαστική σημασία στα “θέλω” και στα “δεν θέλω” τους, στους φόβους και στις αδυναμίες τους και ανταποκρίνονται άμεσα στις ανάγκες τους, τότε εξασφαλίζεται εν πολλοίς η υγιής ψυχοσωματική ανάπτυξη και η ευεξία τους. Η προσχολική ηλικία είναι μια περίοδος ραγδαίας εγκεφαλικής ανάπτυξης και εκμάθησης, κατά την οποία τα παιδιά καλλιεργούν τις πρώτες κοινωνικές, συναισθηματικές και γνωστικές τους δεξιότητες.
Τι σημαίνει, όμως, ενσυναίσθηση: Ο όρος (empathy στα αγγλικά) αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να αντιλαμβάνεται και να κατανοεί τα συναισθήματα, τις ανάγκες και τις εμπειρίες των άλλων. Να μπαίνει στα παπούτσια τους, όπως λέει και μια αγγλική έκφραση, η οποία έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρέως και στα ελληνικά τα τελευταία χρόνια. Για τους φροντιστές των παιδιών προσχολικής ηλικίας –γονείς, παππούδες, νταντάδες, παιδαγωγούς, παιδιάτρους κ.ά.– αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι σε θέση να συνειδητοποιούν και να ανταποκρίνονται άμεσα και θετικά στις ανάγκες και τα συναισθήματα των νέων μελών της κοινωνίας –ακόμα και στις περιπτώσεις όπου αυτό που ζητάει το παιδί είναι ανέφικτο ή λανθασμένο ή βλαπτικό, δεν μπορεί να ακούσει ένα ξερό “όχι” ή ένα “γιατί το λέω εγώ”, χωρίς να του εξηγηθούν αναλυτικά οι λόγοι της ματαίωσής του.
Πώς χωράω στα παιδιά παπούτσια;
Αν η μεταφορική έκφραση με τα παπούτσια σας ξενίζει, σκεφτείτε τελικά πόσο ακριβής είναι. Για να ταιριάξει ένα ζευγάρι παπούτσια σε δυο πόδια, δεν είναι απαραίτητο μόνο το σωστό νούμερο, αλλά και η κοψιά, η υφή, η εμφάνιση και η πολλή δοκιμή, μέχρι να πάρει εντελώς το σχήμα του κάθε πέλματος. Άλλωστε, τα πόδια τού κάθε ανθρώπου διαφέρουν ακόμα και μεταξύ τους και συχνά, μέχρι να συνηθίσουμε ένα καινούργιο ζευγάρι παπούτσια, μέχρι να πάρει τελικά τη φόρμα του ποδιού μας, ζοριζόμαστε και οι ίδιοι. Ε, φανταστείτε πόσος κόπος χρειάζεται τόσο για το παιδί έως ότου συνηθίσει τα υποδήματα στα οποία τοποθετεί τα πόδια του, κυριολεκτικά και μεταφορικά, όσο και για τον ενήλικο δίπλα του, που κυριολεκτικά δεν χωράει σε αυτά, αλλά −θεωρητικά τουλάχιστον− μπορεί, με προσπάθεια, να χωρέσει μεταφορικά, “απεκδυόμενος” τα δικά του “παπούτσια” (που έχουν μια διαμορφωμένη από τις εμπειρίες της ζωής φόρμα και έχουν ξεχάσει ότι χρόνια πριν ήταν πολύ μικρότερα και διαφορετικά).
Βοηθώντας το παιδί να ενδυναμωθεί
Η ενσυναίσθηση των φροντιστών, λοιπόν, είναι σημαντική για πολλούς λόγους. Καταρχάς, η προσχολική ηλικία είναι μια περίοδος κατά την οποία τα παιδιά αναπτύσσουν την αυτοεκτίμησή τους, ίσως το πιο σημαντικό από τα εφόδια που μπορούμε να τους προσφέρουμε. Μέσω της ενσυναίσθησης, οι φροντιστές μπορούν να ενθαρρύνουν τα παιδιά να ανακαλύψουν τα ενδιαφέροντά τους, να πιστέψουν στον εαυτό τους και να μάθουν εκφράζουν τα συναισθήματά τους χωρίς φόβο/άγχος/ντροπή, καθώς θα γίνονται αποδεκτά με κατανόηση (ή έστω με ανοχή και συζήτηση).
Επιπλέον, η ενσυναίσθηση των φροντιστών ενισχύει το αίσθημα ασφάλειας και την εμπιστοσύνη των παιδιών στον κόσμο που τα περιβάλλει. Όταν οι φροντιστές είναι ευαισθητοποιημένοι μπροστά στις ανάγκες των παιδιών και ανταποκρίνονται στις συμπεριφορές τους, ακόμα και στις πιο δύσκολες ή/και παράλογες, με αγάπη και φροντίδα, τα παιδιά νιώθουν προστατευμένα. Ένα προστατευτικό περιβάλλον τούς επιτρέπει να αναπτύσσουν, στην πορεία της ζωής τους, σταθερές και υγιείς σχέσεις με τους άλλους, κυρίως χάρη στην αυτορύθμιση, στον αυτοέλεγχο και στην αυτογνωσία που αποκτούν χάρη στη γεμάτη αγάπη καθοδήγηση των ενηλίκων.
Τέλος, η ενσυναίσθηση των φροντιστών ενισχύει την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών: Πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν νιώθοντας κατανοητά και αποδεκτά ρυθμίζουν ευκολότερα και κατ’ επέκταση νωρίτερα τα συναισθήματά τους, ενώ επικοινωνούν και συνεργάζονται αποτελεσματικότερα μέσα στις ομάδες των συνομηλίκων τους. Σημειώνουμε εδώ ότι οι κοινωνικές δεξιότητες είναι σημαντικές (πιθανότατα σημαντικότερες από τις μαθησιακές, ιδιαίτερα σε τόσο μικρές ηλικίες) τόσο για την ευρύτερη κοινωνική τους πρόοδο όσο και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θα συναντήσουν στο σχολείο και στη ζωή γενικότερα.
Με τι γέμισε η Χόλι το κόκκινο σακίδιό της;
Η Χόλι, ένα γλυκύτατο πιγκουινάκι, αγαπούσε τα πρωινά, αγαπούσε και τα μεσημέρια. Ακόμα και τα βράδια ήταν πολύ όμορφα… Ώσπου μια παγωμένη μέρα, ο μπαμπάς της είπε ότι πρέπει να φύγει για να βρει τροφή. Παρόλο που της υποσχέθηκε ότι θα είναι για πάντα κοντά του, η Χόλι δεν τον πίστεψε. «Αφού θα είμαι εδώ, πώς θα είμαι και με τον μπαμπά μου;» αναρωτήθηκε και, δίχως να χάσει χρόνο, έβαλε ό,τι πολύτιμο είχε σε ένα κόκκινο σακίδιο και του το έδωσε, ώστε να την έχει πάντα μαζί του. Πόση αγάπη μπόρεσε να χωρέσει; Αμέτρητη… 
Το τρίτο βιβλίο της σειράς «Σε καταλαβαίνω» είναι μια τρυφερή ιστορία που μιλά στα παιδιά με τρυφερότητα για τους δύσκολους αποχωρισμούς και για την αγάπη που ταξιδεύει, ξεπερνάει σύνορα και θάλασσες, φτάνει ως τα πέρατα του κόσμου και κρατάει ενωμένα πλάσματα που λατρεύουν το ένα το άλλο.
Ο Μπερτ, ένα συμπαθέστατο γαϊδουράκι, αγαπούσε το δροσερό χορτάρι, τις βόλτες και το ηλιοβασίλεμα. Αγαπούσε τους φίλους του και το κρυφτό. Όμως, μια μέρα ο Μπερτ δεν βγήκε από τον στάβλο. Δεν μιλούσε με κανένα γιατί του συνέβη κάτι τρομερό… Έχασε τη φωνή του! Οι φίλοι του τον συνέτρεξαν αμέσως. Μήπως η φωνή είχε χωθεί μέσα στο χορτάρι; Μήπως είχε βουτήξει μέσα στις λάσπες; Ποιος ήταν ο ρόλος που έπαιξαν οι κότες με τις λέξεις τους και τι συνέβη με το δυνατό γκάρισμα του Μπερτ; Κατάφερε, άραγε, να ξαναμιλήσει; Και αν ναι, πώς; 
Το δεύτερο βιβλίο της σειράς «Σε καταλαβαίνω» μιλά στα παιδιά με τρυφερότητα και κατανόηση για τον εκφοβισμό, τις λέξεις που πληγώνουν και τη σημασία της φιλίας στη ζωή μας. Σημαντικό και πρωτοποριακό πως το βιβλίο αγγίζει με διακριτικότητα το θέμα της συναισθηματικής αλαλίας, ενός ψυχολογικού φαινομένου πιο συχνού από όσο νομίζουμε, καθότι αποτελεί ακόμα ταμπού.
Γιατί ο Νόλαν μετράει τα αστέρια;
Κάθε Σαββατοκύριακο ο Νόλαν το αρκουδάκι έμενε στο σπίτι του παππού και της γιαγιάς. Ένα Σαββατοκύριακο, όμως, κάτι άλλαξε. Ο παππούς έλειπε… Είχε φύγει για ένα μακρινό ταξίδι. Καθώς ο Νόλαν αναρωτήθηκε, κοιτώντας ψηλά, αν ο παππούς θα έβλεπε πια τα αστέρια, η γιαγιά του τον καθησύχασε εξηγώντας του ότι ο ουρανός ανήκει σε όλους! 
Το πρώτο βιβλίο της σειράς «Σε καταλαβαίνω» μας βοηθάει να μιλήσουμε στα παιδιά για τον πόνο και την απώλεια, δείχνοντάς μας πως, ακόμα και όταν οι αγαπημένοι μας δεν είναι κοντά, βλέπουμε τον ίδιο ουρανό.
Διαβάστε:
Ο Νόλαν μετράει τα αστέρια, Τζένη Κουτσοδημητροπούλου, εικονογράφηση: Γιάννης Σκουλούδης. Δείτε απόσπασμα από το βιβλίο εδώ.
Ο Μπερτ χάνει τη φωνή του, Τζένη Κουτσοδημητροπούλου, εικονογράφηση: Χρύσα Σπυρίδωνος. Δείτε απόσπασμα από το βιβλίο εδώ.
Η Χόλι γεμίζει το κόκκινο σακίδιο, Τζένη Κουτσοδημητροπούλου, εικονογράφηση: Άρτεμις Πρόβου. Δείτε απόσπασμα από το βιβλίο εδώ.
